Bız qazır 12 jyldyŋ basy tyşqan dep eseptep kelemız. Alaida naqty ǧylymi tūjyrym boiynşa 22 nauyryzdaǧy kün men tünnıŋ teŋelıs kezınde Kün qandai müşel jūldyz tobynyŋ basynda bolsa, sol müşel jyl basy bolady.
Alaida jyl basynyŋ özgeruı öte baiau qūbylys. Şamamen jyl basy 2150 jylda bır jyldan ekınşı jylǧa, basqaşa aitqanda Kün bır jūldyzdan ekınşı jūldyzǧa auysady eken. Astronomiia ǧylymynyŋ bügıngı taŋdaǧy jetıstıgıne süiene otyryp ǧalymdar qazırgı bızdıŋ zamanymyzda kün Balyq - (arabşa Hud) jūldyzdar tobynyŋ ūiasynda (tūsynda) deidı. Al Balyq jūldyzdar toby doŋyz jylyna döp keledı. Olai bolsa, qazır ǧylymi negız boiynşa 12 jyldyŋ ışınde jyl basy – Doŋyz.
Joǧarda aitqanymyzdai kün men tünnıŋ teŋelıs noqaty öte baiau türde ılgerı jyljyp, yǧysyp otyrady. Teŋelıs noqaty sol baiau jyljumen qūs joly şeŋberın 25725 jylda bır ainalyp şyǧatyny tolyq däleldengen. Osy uaqytty 12 müşel jylǧa bölseŋız jyl basynyŋ auysu uaqyty şyǧady.
(25725:12 =2143,75 şamamen 2144.)
Mūny alǧaş bılıp, ömırge qoldanǧan halyq tek bızdıŋ zamanymyzda tabylǧan tas kıtaptary arqyly belgılı bolǧan Qos özen ölkesınde osydan 5000-7000 jyldyŋ aldynda ömır sürgen Şumerler. Şumerler teŋelıs noqaty ärbır müşel jūldyz tobynda (ūiasynda) 2000 jyl şamasynda bolady dep tas kıtapqa jazyp ketken. Joǧarda Künnıŋ qazırgı orny Balyq dedık. Ol 12-müşel jyl. Endı Barys jyly qaşan jyl basy bolǧanyn eseptep körelık. Doŋyzben Barystyŋ arasy 3 müşel jyl. (ortasynda Tyşqan men Siyr tūr) Sondyqtan Künnıŋ bır jūldyz tobynda tūraqtaityn uaqyty 2144 jyldy üşpen köbeitsek, 6432 jyl bolady. (2144h3=6432 jyl.) Demek, osydan şamaman 6500-7000 jyldyŋ aldynda jyl basy Barys jyly bolǧan. (Egız jūldyzdar toby) Al osy eseppen Barystan keiıngı jyl basy Siyr jyly 4500-5000 jyldyŋ aldynda (Ögız (Torpaq) jūldyzy), Tyşqan jyly 3500 jydyŋ aldy şamasynda. Ol Qoşqar (toqty) jūldyzyna döp keledı
Şumerlerdıŋ tas kıtabynda «Qazır jyl basy - Siyr, ötken zamanda jyl basy Barys bolǧan» dep jazylǧan. Olai bolsa, Şumerlerdıŋ jyl basynyŋ bır jūldyzdan ekınşı jūldyzǧa auysuy 2000 jylda bır bolady degen esebı teŋelıs noqaty - qūs joly şeŋberın 25725 jylda bır ainalyp şyǧady degen bügıngı ǧylymi esepke döp keluı, sol siiaqty «qazır jyl basy Siyr, ötken zamanda jyl basy Barys bolǧan» deuı (olardyŋ esebı boiynşa da 6000 jyl şamasy), Şumerlerdıŋ tarihy būdan 6000 jyldyŋ aldynan bastalatynyn bügıngı arheologiia ǧylymy aiqyndaǧan şyndyqpen säikesuı - Şumerlerdıŋ aqyl-parasatyn, kün tızbesınıŋ däldıgın körsetedı.
Bır-bırıne toqailasqan bügıngı ǧylymi däldık pen Şumerler esebınıŋ qaisysy boiynşa eseptesek te qazaq ūǧymyndaǧy tūraqty jyl basy Tyşqan (Jūldyz boiynşa Hamal-Toqty (Qoşqar dep te aitady, orysşa oben) osydan 3500 jyl şamasyndai būryn bolǧan. Sol zamanda tuǧan Aleksandr Makodonskiidıŋ qoşqar müiızdı täjı kıiuı de jyl basy Qoşqar boluyna bailanysty degen boljam bar. Mıne ǧylymi esep boiynşa da, Şumerlık küntızbe boiynaş da bız ömır sürıp otyrǧan bügıngı däuırde jyl basy Tyşqan emes Balyq bolyp şyǧady.
Būl menıŋ jaŋalyǧym emes, Äl-Farabi babamyzdy qazaq topyraǧyna oraltqan ūltymymyzdyŋ maqtanyşy, bır tuar azamatymyz akademik, ataqty ǧalym Aqjan Maşanidyŋ zertteu qoryndysy arqyly däleldengen ǧylymi şyndyq.
Bodauhan Toqanūly, jurnalist,
Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı
"Baq" kz saity
