Sabyr Qasymovtyŋ «Alaş» arystarynyn jüz jyldyǧyna berılgen Astaǧy söilegen sözınde aitylǧan tūjyrymdar jäne ūsynystar.
«Ölı riza bolmai, tırı baiymas» deidı halqymyz. Bügıngı Astyŋ, arnaiy dūǧa dämınıŋ orny bölek dep esepteimın.
Būl As – jai as emes, märtebesı de, taǧylymy da, qadır-qasietı de biık As.
Ras, jyl-mejesın aiqyndaǧanda, būl As «Alaş» ūlt-azattyq qozǧalysyna, «Alaş» partiiasyn qūruǧa, «Alaş Orda» ükımetın ornyqtyruǧa – tıkelei qatysqan tūlǧalarǧa, sonyŋ ışınde ūlttyŋ ūly qairatkerı, HH ǧasyrdyŋ basyndaǧy saiasi jäne ruhani köşbasşysy Älihan Bökeihanǧa baǧyştalyp otyr.
Bıraq, Astyŋ tereŋ tälımı, qasiettı qisyny bar. Bız osydan bır ǧasyr būrynǧy ata-babamyzdyŋ Ūly ruhani erlıgıne bas iemız. Osy tarihi qozǧalys, partiia, ükımet töŋıregıne jūmylǧan naǧyz azamattarǧa alǧysymyz ben qūrmetımızdı arnaimyz.
Būl – ǧasyrlyq ülgı-önege ǧana emes, ūltpen mäŋgı jasaityn, jany men aryna medeu qūbylys. Bız arystarymyzdyŋ şynaiy adamgerşılıgıne, tazalyǧyna, jauapkerşılıgıne, ūltyn süigen jüregıne, Otany men halqyna adaldyǧyna taŋǧalamyz jäne ony maqtan tūtamyz.
Zamannyŋ neşe türlı obektivtı qiyndyǧyna qaramai, demokratiialyq jäne halyqaralyq, europalyq standarttarǧa sai ūltty qaita örletu, qazaq memlekettılıgı qūrylysyn jaŋǧyrtu ideiasyna halqyn toptastyrǧan ziialylarymyzdyŋ danalyǧyna, biık intellektualdyq deŋgeiıne, bılım-bılıgıne ūrpaq alǧysyn men nietın osyndai joldarmen jetkızuge tiıspız.
Olar ziialylyq pen el aldyndaǧy jauapkerşılıktıŋ etalonyn qalyptastyrdy. Qazırgı ziialymyn dep jürgen keibıreuler özderın Alaş tūlǧalarmen nege salystyrmaidy eken?
Bız, Alaş ziialylarynyŋ janqiiarlyq jäne azamattyq erlıgın asa joǧary baǧalaimyz. Ärine, olar qarapaiym pendeşılıkke salynyp, jiǧan bılımı men lauazym-qyzmetın jan baǧuǧa da arnai alar edı. Bıraq ol jolǧa tüspedı. Oǧan ary da, halyqqa degen adaldyǧy da jıbermedı.
Sondyqtan, alda neşe türlı qūqai – otarşyl-totalitarlyq jüienıŋ quǧyn-sürgını men abaqtysy, qaq maŋdaiǧa kezengen qaruy tūrǧanyn sezse de, sanaly türde keide aşyq, keide jasyryn 20-30 jyl boiy tuǧan halqynyŋ azattyǧy men täuelsızdıgı üşın tabandy türde kürestı.
Qaupı de rasqa şyqty: aidaldy, otbasylary azaptaldy, atyldy. Alaida, olar soŋǧy demı tausylǧanşa «elımnen, ūltymnan, halqymnan janym sadaǧa» dep öttı. Mūny Älihan Bökeihannyŋ Butyrka türmesınde atar aldyndaǧy sözı rastaidy.
Bügıngı As ūlt qasietı men mäŋgılık qūndylyǧyna arnalyp otyr dep sanaimyn.
Osy şarany ūiymdastyryp otyrǧan bauyrlamymyzdy täŋır jarylqasyn! Sızderdı de sol Alaş ruhy serpıltıp otyr.
Bügıngı As arqyly täuelsızdıgımızdıŋ besıgı Almatymyzda Alaştyŋ ǧasyrlyq mereitoiynyŋ ızaşar şarasy bastaldy dep senemın. Ūlt dästürıne adal «Qamşy» saity namysty da, jauapkerşılıktı de qamşylai bersın. Odan tek ūtpasaq, ūtylmaimyz.
Bızdıŋ ükımet, onyŋ qūrylymdary, ǧylym, bılım, mädeniet ordalary özderıne tıkelei qatysty eldık ısten şet qalmaidy dep ümıt artamyz.
Mümkındıktı paidalana otyryp, Alaş baǧytynda maŋdai terın tökken marqūmdar: akademik Keŋes Nürpeiısov, professorlar Äbu Täkenov, Köşım Esmaǧambetov, zertteuşıler Aitan Nüsıphan, Beisenbai Baiǧaliev ruhtaryna bas iemız.
Sondai-aq, bügıngı alaştanudyŋ qainauynda jürgen Mämbet Qoigeldiev, Tūrsyn Jūrtbai, Sūltanhan Aqqūlūly, Dihan Qamzabekūly, Ǧarifolla Änesūly, Tūrdyǧūl Şaŋbai, Erbol Tıleşov taǧy basqa azamattarǧa alǧysymyzdy aitamyz.
Qazaqta «Öşken jandy, ölgen tırıldı» degen söz bar. Eger bız özımızdı Alaş qaharmandarynyŋ ızbasarymyz dep eseptesek, olardyŋ biık ruhani jäne azamattyq erlıgın bügın men bolaşaqtyŋ qasiettı qazynasyna ainaldyruǧa mındettımız. Otanǧa şynaiy, adal qyzmet etudıŋ ülgısı – Alaş ziialylary!
Keŋestık-bolşeviktık totalitarlyq bilık ūlttar arasynda äleumettık-saiasi teŋdık ornatamyz degen kommunistık ädemı ūrandardy jamylyp, burjuaziialyq-ūltşyldyqqa qarsy kürestı küşeitu kerek degen jeleumen «Alaştyŋ» barlyq basşylary men belsendılerın qūrtty, «Alaş-Orda» Ükımetınıŋ aimaqtardaǧy barlyq müşelerı men jetekşılerın jappai quǧynǧa ūşyratty.
Stalindık OGPU-NKVD-KGB-nyŋ qylmyskerlerı Qazaqstanǧa taǧaiyndaǧan öz adamdarynyŋ küşımen «Alaş» qairatkerlerı men müşelerın qūrtyp nemese türmelerge otyrǧyzyp qana qoiǧan joq, «Alaş» ruhy men ideiasynyŋ özın qazaqstandyqtardyŋ sanasy men qoǧam ömırınde qaldyrmai, tüp ornymen joǧaltuǧa tyrysty. «Alaşty» jasandy jolmen qas dūşpanǧa ainaldyrǧandyqtan onyŋ obrazy sanalarymyzda qorqynyş sindromyn tudyryp, sonyŋ kesırınen alaşordalyqtardyŋ erlıgın ädılettı jolmen şynşyl baǧalauǧa älı künge ülken kedergı jasap keledı.
Osy rette Alaştyŋ jetı qairatkerın bügın men bolaşaqqa ülgı bolsyn dep «Halyq qaharmany» ataǧyna ūsynamyn. Olar: Älihan Bökeihan, Ahmet Baitūrsynūly, Mūstafa Şoqai, Mırjaqyp Dulatūly, Jahanşa Dosmūhamedūly, Mūhamedjan Tynyşbaiūly, Halel Dosmūhamedūly. Ärine, basqa da ziialylardy bolaşaqta taǧy da ūsyna jatarmyz. Menıŋşe, būl ūsynysqa Bauyrjan Momyşūly, Rahymjan Qoşqarbaev syndy qaharmandarymyzdyŋ aruaǧy da riza bolar edı.
Eger B.Momyşūly men R.Qoşqarbaev keŋes-german soǧysynda keŋes elı men keŋes halqynyŋ müddesı üşın arpalysqan bolsa, joǧaryda atalǧan «Alaş» qairatkerlerı stalinizmge qarsy saiasi soǧysta Qazaqstan men qazaq halqynyŋ bostandyǧy men azattyǧy üşın alysyp, qaza tapqandar. Sondyqtan, memlekettık täuelsızdıgın alǧan Qazaqstan moraldyq jäne halyqaralyq standarttarǧa säikes olardyŋ erlıgın tiısınşe baǧalap, tarihi erlıkterıne tiısınşe ūlyqtauǧa mındettı.
Osyndai ūsynysqa qandai sebeptermen negız bar? Iаǧni, osy tūlǧalar halqymyzdyŋ aldynda, täuelsız Qazaqstannyŋ aldynda qandai asa körnektı qyzmetter atqardy:
Bırınşıden, olar qazaq halqynyŋ saiasi oi-jüiesınde renessans jasady.
Ekınşıden, ūlt sanasyn halyqaralyq, europalyq deŋgeige köterdı.
Üşınşıden, Otan üşın, qazaq halqy üşın ömırlerın qidy.
Törtınşıden, Resei imperiiasynyŋ territoriiasyna küştep engızılgen qazaq jerlerın jinap, tūtastandyryp özımızge qaitardy.
Besınşıden, bırınşı ret örkeniettı türde partiia, ükımet qūrdy.
Altynşydan, ūltty ūiystyrdy, eldık müdde töŋıregıne jinady.
Jetınşıden, zamanyna sai avtonomiia formasynda bolsa da, qazaq ūlttyq memlekettılıgın qalpyna keltırdı.
Qazır bärımızge belgılı: Qazaqstan täuelsızdıgın alǧanǧa deiın sovettık imperiia, stalindık totalitarlyq ideologiia būlardyŋ atalǧan jäne basqa erlıkterın būrmalap, qylmysqa teŋep joqqa şyǧardy, özderın halyq jauy dep atyp tastady, attaryn, qaltyrǧan mūralaryn halqymyzdyŋ sanasynan öşıruge köp jūmys jasady.
Ökınışke orai, qazırgı künde de «ättegen-ai» ısterımız bar. Mysaly, şirek ǧasyrdan berı memlekettık deŋgeide Alaş qairatkerlerıne laiyqty saiasi baǧa bere almai kelemız. Al, osy qozǧalystyŋ öŋırlerdegı qairatkerlerı men qarapaiym müşelerı turaly jüielı türde aitylmaidy. Olardyŋ bırazy ūltşyl, «halyq jauy» qalpynda qalyp otyr, zaŋ tūrǧysynan aqtalmaǧan, halyq pen otan üşın ıstegen erlıkterı jaŋaşa baǧalanbaǧan.
Otarşyldyq jäne totalitarlyq kezeŋderde Qazaqstan täuelsızdıgı men azattyǧy üşın küreste qūrban bolǧan tūlǧalardy jüielı türde zerttep, aqtap jäne olardyŋ erlıgın ūlyqtau maqsatynda bız – Mämbet Qoigeldiev, Oralbai Äbdıkärımov, taǧy basqa azamattarmen bırıgıp, respublikalyq «Qaharmandar» atty qoǧamdyq qor qūrdyq.
Qordyŋ keŋeitılgen Konsepsiiasy, maqsaty, qyzmetınıŋ baǧyttary men mındetterı internette jariialandy. Jarǧysy da qolymyzda bar.
«Qaharmandar» – bostandyq pen täuelsızdık üşın küreskerlerdı joqtauşy ärı bügıngı Alaştyŋ mūragerlerı men janaşyrlary arasyndaǧy sabaqtastyqqa däneker qor.
Qazaqstan täuelsızdıgı men azattyǧy üşın küreskender turaly jadymyzdyŋ jaŋǧyruy, olardyŋ batyrlyǧyn ūlyqtau – asa kökeikestı.
Osy asa maŋyzdy da kürdelı jūmysqa nemqūraily qaramaityn azamattar bolsa, ısımızge naqty kömek bıldırulerıŋızge şaqyramyz.
Memlekettıŋ qauıpsızdıgı men damu zaŋdylyǧyna beijai qaramaityn bızder Qazaqstan Täuelsızdıgın közdıŋ qaraşyǧyndai saqtauǧa müddelı jūrtşylyqtyŋ azaiǧanyn, şyn otanşyldyqtyŋ älsırei bastaǧanyn sezemız.
Osy künge deiın bızdıŋ zaŋnamamyzda «Patriotizm» degen ūǧymǧa oryn tabylmaǧan.
Tarihqa, qaharmandarǧa, eldıŋ eldıgın körsetetın tarihi faktılerge nemqūraily qaraityndar köbeigendei.
Būl jaǧdaida, täuelsızdıgımızdı jan-jaqty qorǧauǧa bız äruaqytta daiyn boluymyz kerek. Qauıp töngende qapy qalmaiyq, aǧaiyn!
Sondyqtan, erlık-qaharmandyq ıster – bügınge de, erteŋge de, bolaşaqqa da önege.
____________________
«Men ölsem de, Alaş ölmes, körkeier,
Istei bersın qoldarynan kelgenın» –
dep qaharman-aqyn Maǧjan amanat etıp ketkendei, ärqaisymyz el täuelsızdıgın nyǧaitatyn jūmysqa bırlık körsetıp, belsendı kırısuge şaqyramyn.
Sabyr QASYMOV,
«Qaharmandar» Qorynyŋ Prezidentı,
Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı
