Biyl Taldyqorǧandyq şarualar köktemgı egın egu jūmystaryn jyldaǧydan on künge keş bastauǧa mäjbür. Būǧan aua raiynyŋ qolaisyzdyǧy sebep. Mäselen, qant qyzylşasyn sebu üşın topyraqtyŋ ylǧaldyǧymen qatar jerdıŋ jylu temperaturasy 6 gradustan joǧary boluy şart deidı mamandar. Osyǧan bailanysty bız Taldyqorǧan qalalyq auyl şaruaşylyq bölımınıŋ basşysy Abzal Zeinuldaǧa jolyǧyp, aimaqtaǧy egıs nauqanyna daiyndyq jäne diqandardyŋ jer, su, tūqym, tyŋaitqyş mäselelerıne qatysty bıraz saualdarǧa jauap alyp qaitqan edık.
— Abzal Sekenūly, qazırgı uaqytta jalpy Taldyqorǧan qalasy boiynşa qanşa egıstık jer bar, oǧan qandai daqyl türlerı sebıledı?
– Biylǧy jyly taldyqorǧandyq şarualar egın eguge tiıstı jer kölemı 6500 gektarǧa juyq. Oǧan arpa, bidai, jemıs-jidek, basqa da maily daqyldarmen bırge öŋırdıŋ töl önımı – qant qyzylşasyn sebu közdelgen.
Sonyŋ ışınde 2716 gektar jerge maily daqyl, 937 gektar alqapqa küzdık bidai, arpa, jügerı, raps syndy dändı daqyl sebu jäne 350 gektarǧa qant qyzylşasyn egu josparda. Sonymen qatar kartop 620 ga, mal azyǧy 676 ga, kökönıs pen basqa da baqşa önımderı 1158 gektar jerge ösırılmek. Sondai-aq, aimaqta Taldyqorǧan qalasyna qarasty 360-qa juyq şarua qūrylymdary bar. Olardyŋ basym köpşılıgı mal jäne egın şaruaşylyǧymen şūǧyldanady. Jyl saiynǧy mal sanynyŋ artu qarqyny da jaman emes. Bügıngı künı öŋırde 3300-den astam jylqy, 7000-ǧa juyq siyr, 27 myŋnan astam qoi-eşkı, 30-ǧa tarta tüie, 1,7 million basqa juyq qūs ösırılude. Mūndaǧy tört tülık malǧa arnalǧan arnaiy jaiylymdyq jäne jem-şöp ösıretın şappalyq jerler bar. Osy arqyly är şaruaşylyq ielerı malyn baǧyp, şaruasyn döŋgeletıp keledı.
— Al şahardaǧy şarualardyŋ köktemgı egın nauqanyna daiyndyǧy qalai? Tūqym, tyŋaitqyş, su mäselelerınde qiynşylyq joq pa?
—İä, köktemgı egıs – jyldyq yrys qoi. Qazır aimaqta dändı daqyldar onyŋ ışınde küzdık arpa, bidai men mal azyǧy egulı tūr. Endı şarualar jügerı jäne maily daqyldar men qant qyzylşasynyŋ tūqymyn sıŋıruge qam jasauda. Būl jūmystardy negızı erterek qolǧa alu közdelgen. Bıraq biylǧy qūbylmaly aua raiynyŋ äserınen on şaqty künge keşıgıp bastalǧaly tūr. Sebebı qant qyzylşasyn sebu üşın jer ylǧaldy, topyraqtaǧy jylu joǧary boluy şart. Bügıngı künde şarualardyŋ jer jyrtuǧa qajettı tehnikalary daiyn, tūqym, tyŋaitqyştary tolyq, qajettı arzandatylǧan janar-jaǧar mai tegıs bölıngen. Mäselen, nauryz aiyna – 45, säuır aiyna – 70, mamyr aiyna – 40 tonna dizel otyny berılıp otyr. Al, qalaǧa qarasty qant qyzylşasy egılgen aumaq ötken jyly 318 gektardy qūrasa, biyl 350 gektarǧa ūlǧaityldy. Oǧan şarualardyŋ qandai tūqym türın qoldanuy özderınıŋ erkınde. Negızı qant qyzylşasynyŋ otandyq jäne şeteldık 17 tūqym türı bar. Keibır egınşıler Fransiia memleketınıŋ sapasy eŋ joǧary «Ardan» atty qyzylşa tūqymyn paidalansa, keibıreuler otandyq qyzylşa tūqymyn sebuge niettı. Su mäselesı boiynşa aimaqtaǧy auyl şaruaşylyq qūrylymdary «Qazsuşar» RMK Almaty filialymen aǧymdaǧy jyly 44 mln. tekşe metr su aluǧa kelsım şart jasasty.
– Taldyqorǧan aumaǧynda biyl auylşaruaşylyq önımderın öndıru men halyqty sapaly azyq-tülıktermen qamtamasyz etu baǧytynda qandai jūmystar jasalyp jatyr?
– Qazırgı uaqytta Taldyqorǧan qalasynda 22 qaita öŋdeu käsıporyny bar. Onyŋ ışınde 6 şaǧyn naubaihana, 1 şaǧyn diırmen, 2 şūjyq, 1 makaron sehy, 3 süt zauyty, 1 qūs fermasy, 4 mal azyǧyn daiyndaityn oryn, 3 mal jäne qūs soiu alaŋy men 1 mal soiu punktı jūmys jasaidy. Olar eldegı ındetke bailanysty saqtyq şaralaryn qataŋ ūstanu arqyly jūmystaryn jalǧastyruda. Mysalǧa, 2021 jyldyŋ qaŋtar-nauryz ailarynda tırı salmaqtaǧy 824 tonnaǧa juyq mal men qūs soiu oryndaryna jıberılse, 760 tonna siyr sütı zauyttarǧa ötkızılgen. Sondai-aq, 91877,4 dana tauyq jūmyrtqasy satylymǧa şyǧarylǧan. Osyǧan sai, üstımızdegı jyldyŋ bırınşı toqsanynyŋ qorytyndysy boiynşa, qaladaǧy auyl şaruaşylyǧy salasy boiynşa körsetkış 101 paiyzdan asyp, 3881,7 mln. teŋgenıŋ önımı öndırılgen. Sonymen qatar soŋǧy bırneşe jyldan berı Taldyqorǧan tūrǧyndaryn tabiǧi da taza azyq-tülıkpen qamtamasyz etu maqsatynda qaladaǧy «Jerūiyq» äleumettık sauda ornynda ünemı apta saiyn auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ järmeŋkesı ötedı. Oǧan öŋırdegı basqa da audan, qalalardyŋ şarualary öz önımderın äkelıp, kündelıktı bazar baǧasynan 15-20 paiyz arzan saudalanady. Būl bırınşıden, halyqty sapaly da tabiǧi önım türlerımen qamtamasyz etu bolsa, ekınşıden, şahardaǧy azyq-tülık baǧasynyŋ betaldy şaryqtap ketuınıŋ aldyn aluǧa mol mümkındık berude.
– Şarualarǧa ükımetten bölınetın qarjylai qoldau, basqa da atauly kömekter qalai berıledı?
— Ükımetten auyl şaruaşylyǧyna bırqatar qarjylai qoldaular bar. Olar «Agrobiznes – 2020» baǧdarlamasy aiasynda türlı önım öndıruşıler men käsıpkerlıktı qoldauǧa, «Sybaǧa», «Altyn asyq», «Qūlan», «Yrys» baǧdarlamalary arqyly mal sanyn köbeitıp, mal tūqymyn asyldandyruǧa baǧyttalǧan. Mūndai qoldaular būrynǧydai emes qazır oblystyq auyl şarauaşylyǧy basqarmasy arqyly berıledı. Qalalyq bölım tek diqandardyŋ qūjattaryn rettesıp tiıstı ötınışterın jetkızedı. Sonymen qatar, Jetısu jerınde jappai qyzylşa ösırıletındıkten şyqqan önımdı qant zauyttaryna ötkızgen soŋ jasalǧan kelısım boiynşa qyzylşanyŋ är tonnasy baǧalanyp, jarymy memleket tarapynan subsidiialanady.
— Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Äŋgımelesken: Aidyn KÄLIMHAN
Ūqsas jaŋalyqtar
