Mekteptegı tarihi kıtaptarda būl jaiynda köp aitylmasa da, vermaht jaǧynda kazak äskerlerı köp bolǧan. Ǧasyrlar boiy Resei imperiiasynyŋ jazalauşy jasaǧy rölın somdaǧan kazak jasaqtarynyŋ Germaniiaǧa ötıp ketuınıŋ öz tarihi sebepterı de bar. Resei imperiiasy qūlar sätte kazaktar ekıge jaryldy. Bırı jaŋa bilıktı qoldasa, bırı aqtar jaǧyna şyǧyp, soǧysty. Keiınnen jeŋıske jetken kommunister ol tarihi sättı ūmytqan joq. Jaŋa bilık olardyŋ därejelerın tömendetıp, jerlerın tartyp aldy. Küştep basqa aimaqtarǧa qonystandyrdy. Qyzyldar jaǧynda bolǧan kazaktarǧa ǧana äskeri qyzmet aluǧa rūqsat ettı. Osyndai qudalau saiasatynyŋ kesırınen myŋdaǧan, tıptı jüzdegen myŋ kazak qaza tapqan degen derekter bar. Bıraq 30-jyldary KSRO kenetten kazaktarǧa ışı jyli qaldy. Olar kazak jasaqtaryn qaitadan äskerge aludy oilap, 1936 jyly rūqsat ettı. Söitıp aqyryndap qaitadan kazachestvolar qalpyna kele bastady.
1941 jyly soǧys bastaldy. Köptegen kazak jasaqtary KSRO üşın jan berıp jatqanda, tarihi eŋbekterın ūmytyp, 20-30 jyldary qyrǧyn salǧan kommunistık bilıktıŋ qylmysyn keşıre almaǧan kazaktar vermaht jaǧyna ötıp kettı. Köbıne SS-tıŋ qūramynda soǧysqan olar jan aiamai şaiqasty. Tıptı Gitlerdıŋ özı erlıkterıne süisınıp, hat joldaǧan desedı.
1943 jyly 10-qaŋtarǧa Vermaht äskerınıŋ qūramynda bolǧan kazaktardan «Kazachii Stan» ūiymy qūryldy. Onda 110 myŋ kazaktar bar edı. Erler, äielder, balalar. Köbıne kazak jasaqtary keŋestık partizandarǧa qarsy soǧysty. İtaliia men Polşada antigermandyq jasaqtarǧa qarsy operasiialar jürgızdı. Kazak jasaqtary 1944 jyldan bastap AQŞ sarbazdaryna qarsy ūrystarǧa qatysty. Al Germaniia talqandalǧannan keiın, 50 myŋ kazak aǧylşyn jasaqtarynyŋ qolyna tüsıp, 1945 jyly 28-mamyr men 5-mausym aralyǧynda KSRO-ǧa berıldı. Būl Mäskeu men London arasyndaǧy özara kelısım aiasynda ıske asqan bolatyn. Köbıne kazaktar «Kilhol» operasiiasynyŋ aiasynda Mäskeuge berıldı. Kazak jasaqtarynyŋ qolbasşylary Krasnov P. N, Krasnov S. N, Şkuro A. G ölım jazasyna kesılıp, 1947 jyly darǧa asyldy. Myŋdaǧan kazak lagerlerge aidaldy. 1955 jyly ǧana Germaniia jaǧynda soǧysqan keŋes azamattaryna amnistiia jariialanǧannan keiın ǧana, bırqatary bosatyldy. Al Reseide älı künge deiın būl taqyryp jabyq küiınde tūr.
Ashat QASENǦALİ,
"Adyrna" ūlttyq portaly
