Mekteptegi tarıhı kitaptarda bul jaıynda kóp aıtylmasa da, vermaht jaǵynda kazak áskerleri kóp bolǵan. Ǵasyrlar boıy Reseı ımperııasynyń jazalaýshy jasaǵy rólin somdaǵan kazak jasaqtarynyń Germanııaǵa ótip ketýiniń óz tarıhı sebepteri de bar. Reseı ımperııasy qular sátte kazaktar ekige jaryldy. Biri jańa bılikti qoldasa, biri aqtar jaǵyna shyǵyp, soǵysty. Keıinnen jeńiske jetken kommýnıster ol tarıhı sátti umytqan joq. Jańa bılik olardyń dárejelerin tómendetip, jerlerin tartyp aldy. Kúshtep basqa aımaqtarǵa qonystandyrdy. Qyzyldar jaǵynda bolǵan kazaktarǵa ǵana áskerı qyzmet alýǵa ruqsat etti. Osyndaı qýdalaý saıasatynyń kesirinen myńdaǵan, tipti júzdegen myń kazak qaza tapqan degen derekter bar. Biraq 30-jyldary KSRO kenetten kazaktarǵa ishi jylı qaldy. Olar kazak jasaqtaryn qaıtadan áskerge alýdy oılap, 1936 jyly ruqsat etti. Sóıtip aqyryndap qaıtadan kazachestvolar qalpyna kele bastady.
1941 jyly soǵys bastaldy. Kóptegen kazak jasaqtary KSRO úshin jan berip jatqanda, tarıhı eńbekterin umytyp, 20-30 jyldary qyrǵyn salǵan kommýnıstik bıliktiń qylmysyn keshire almaǵan kazaktar vermaht jaǵyna ótip ketti. Kóbine SS-tiń quramynda soǵysqan olar jan aıamaı shaıqasty. Tipti Gıtlerdiń ózi erlikterine súısinip, hat joldaǵan desedi.
1943 jyly 10-qańtarǵa Vermaht áskeriniń quramynda bolǵan kazaktardan «Kazachıı Stan» uıymy quryldy. Onda 110 myń kazaktar bar edi. Erler, áıelder, balalar. Kóbine kazak jasaqtary keńestik partızandarǵa qarsy soǵysty. Italııa men Polshada antıgermandyq jasaqtarǵa qarsy operaııalar júrgizdi. Kazak jasaqtary 1944 jyldan bastap AQSh sarbazdaryna qarsy urystarǵa qatysty. Al Germanııa talqandalǵannan keıin, 50 myń kazak aǵylshyn jasaqtarynyń qolyna túsip, 1945 jyly 28-mamyr men 5-maýsym aralyǵynda KSRO-ǵa berildi. Bul Máskeý men London arasyndaǵy ózara kelisim aıasynda iske asqan bolatyn. Kóbine kazaktar «Kılhol» operaııasynyń aıasynda Máskeýge berildi. Kazak jasaqtarynyń qolbasshylary Krasnov P. N, Krasnov S. N, Shkýro A. G ólim jazasyna kesilip, 1947 jyly darǵa asyldy. Myńdaǵan kazak lagerlerge aıdaldy. 1955 jyly ǵana Germanııa jaǵynda soǵysqan keńes azamattaryna amnıstııa jarııalanǵannan keıin ǵana, birqatary bosatyldy. Al Reseıde áli kúnge deıin bul taqyryp jabyq kúıinde tur.
Ashat QASENǴALI,
"Adyrna" ulttyq portaly
