Osydan 116 jyl būryn, 28-mamyrda Resei imperiiasynyŋ kemelerı otqa oranyp, myŋdaǧan adam suǧa batyp, qyrylyp qaldy.
Būl şaiqasta Japoniiany äigılı qolbasşy Heihatiro Togo alǧa süiredı deuge tolyq negız bar. Öitkenı Togo bronenosespen ūrys jürgıze alatyn älemdegı eŋ bılıktı admiraldyŋ bırı bolatyn. Susim şaiqasynda admiral Togonyŋ janynda İsoroku Iаmamoto atty ofiser boldy. Ol kezde jas jıgıt bolǧan İsoroku, 36 jyldan keiın Perl-Harborǧa joiqyn soqqy jasauşy qolbasşylardyŋ bırıne ainalady. Al orys flotyn talqandau oǧan köp täjıribe äkeledı.
Admiral Togo sözge şeşen adam bolǧan. Şaiqas aldynda onyŋ sarbazdarǧa aitqan sözderı saqtalǧan. "İmperiianyŋ taǧdyry osy şaiqasqa bailanysty. Ärkım öz boryşyn tolyq ötesın" degen sözderın tarihşylar köp jazady.
Şaiqas barysynda Resei flotynda auyr zeŋbırekke ie kemeler sany köp boldy. Al Japoniia ondai quatqa ie emes tūǧyn. Sondyqtan admiral Togo jeŋıl kreiserlermen jau äskerıne jaqyn kelıp, soqqy jasap, kerı şegınıp otyru ädısın taŋdaidy. Būl qauıptı bolatyn, bıraq tübı aqtap şyqty. Sonymen qatar japondar kislota qosylǧan «şimoza» jarylǧyşyn da qoldandy. Būl jarylǧyş snariadtar kemenı tesıp, ışınen örtep jıberuge qabılettı bolatyn.
Resei imperiiasynyŋ flotyn admiral Rojestvenskii basqardy. Ol Togonyŋ tapqyrlyǧy men är sät saiyn şaiqas täsılın özgertıp otyrǧanyna qairan qaldy. Mysaly Togo otyrǧan "Mikasa" kemesıne jiyrmaǧa juyq snariad tise de batpady. Al admiral Rojestvenskii būiryq berıp otyrǧan "Borodino" bronenosesı otqa oranyp, suǧa kettı. Orys admiraly auyr jaraqat aldy. Köp ūzamai qolǧa tüstı. Japondar tünde de şabuyldy toqtatpai, atqylaumen boldy. Būl ädıs orys sarbazdaryna ürei tudyryp, tıptı Resei kemelerı bır bırımen soqtyǧysyp jatty.
Şaiqas 28-mamyrda Reseidıŋ masqara jeŋılısımen aiaqtaldy.Orystar 5050 adamyn jäne 21 kemesın joǧaltyp, 7280 adamy tūtqynǧa tüstı. Japoniia bar bolǧany 3 keme men 117 adamyn ǧana joǧaltty. Alda Reseidı kapituliasiia kütıp tūrdy.
Şaiqastan keiın qolǧa tüsıp, Japoniianyŋ auruhanasynda em alyp jatqan admiral Rojestvenskiige qolbasşy Heihatiro Togo keledı. Äŋgıme barysynda ol: "Jeŋılıs kez kelgen sarbazda bolatyn qūbylys. Odan ūialatyn eşteŋe joq. Eŋ bastysy bız öz boryşymyzdy ötedık", - dep naǧyz erge tän sözın aitady. Köp ūzamai Rojestvenskii Reseige qaitarylyp, oǧan sot ötedı. Ölım jazasyn sūraǧan sottyŋ ötınışı kerı qaitarylyp, ol patşa jarlyǧymen alǧan jaraqaty üşın aqtalady. Ol sottan keiın ūzaq jyldar boiy öz üiınen şyqpai, Peterburgte 1909 jyly ışqūsa bolyp köz jūmady.
Al admiral Togo bolsa Japoniiada ūlt batyry retınde älı de ūlyqtalyp keledı. Ol Japoniiany Aziialyq derjavaǧa ainaldyryp, ūlttyq ruhty kötergen tūlǧalardyŋ bırı sanalady. Ömırınde 4 soǧysty basynan ötkızgen admiral Togo 1934 jyly 30 mamyrda ömırden ötedı.
Ashat QASENǦALİ,
"Adyrna" ūlttyq portaly
