«Biznes po-kazahski» nemese şyǧynsyz biznes jasaudyŋ 10 qadamy

Ötken apta öz jūmystarymmen qarbalas bolyp, süiıktı taqyryptarymnyŋ bırı – avtokölık, utilsbor taqyryptarynda bırdeŋe jazuǧa qol timedı. Onyŋ üstıne ötken aptada «QAZAQSTAN» telearnasynyŋ «Aşyq alaŋ» tok-şouynda tıkelei efirde osy salaǧa jauapty mekemeler ökılderınıŋ bırazyn saualdyŋ astyna alǧym kelgen. Baǧdarlamadan şaqyru bolǧan soŋ, bükıl jūmysymdy ysyryp tastap, arnaiy ūşyp bardym da. Alaida, jauapty mekemeler (İndustriia jäne innovasiia ministrlıgı, Ekologiia ministrlıgı jäne «Operator ROP» JŞS) ökılderı baǧdarlamaǧa keluden bas tartqandyqtan, baǧdarlama bolmai qaldy. Söitıp, bosqa baryp qaittyq. Jaraidy, äŋgıme menıŋ būl taqyrypty köpşılık aldynda köteru üşın dostarym aitpaqşy, bükıl jūmysymdy tastap, şyǧyndanyp, ärı-berı sandalyp jürgen «aqymaqtyǧymda» emes. Elge, jūrtqa paidasy tietın mäselege kelgende aianyp qalmasymyz anyq. Men odan da sızderge eşqandai şyǧynsyz, täuekelsız (risksız), kemınde 500 paiyz marjasy bar «biznes» nemese qazır modadaǧy «öndırıs» turaly aityp bereiın... Bızdıŋ elımızdegı ol «biznes» - «avtokölık öndırısı» dep atalady. İä, dūrys oqyp otyrsyz, «öndırıs». Bıraq, būl – sız oilap, köz aldyŋyzǧa elestetıp otyrǧan konveierınen minut saiyn zamanaui kölıkter topyrlap şyǧyp jatqan ülken alyp zauyttar emes, özgeşe «öndırıs». Ol üşın ne ısteu kerek? 1. Eŋ äuelı, «Men Qazaqstandy teŋdessız avtogigant memleketke ainaldyramyn! Alpauyt zauyttar salatynym sondai, Germaniia men Japoniialyq zauyttar qolǧa su qūiuǧa jaramaityn bolady, al kärıster tıptı esıkten syǧalai almai qalady. Ol kölıkterdıŋ jarty bölıgın qūraityn qosalqy bölşeterdıŋ bärın özımızde jasaimyz, qyruar jūmys ornyn aşyp, eldıŋ bärın jümyspen qamtyp qaryq qylamyn!» dep jar salasyŋ. Sosyn, sol ötırıgıŋe özıŋ sengenıŋmen qoimai, sol eldıŋ tūtas ökımetın sendırıp jıberesıŋ. Ökımet sengen soŋ, onyŋ astauynan jem jep otyrǧan bükıl BAQ süiınşı sūrap, alaulatyp-jalaulatyp äketedı. 2. Älgı «senıŋ qolyŋa su qūiuǧa jaramai jürgen» şeteldık kompaniialardyŋ bır-ekeuınıŋ qūlaǧynan «Senıŋ önımıŋdı Orta Aziiada, Euraziialyq Odaqta ökırtıp satam, paidanyŋ astynda qalasyŋ!» dep qūlaǧynan oŋdyrmai tebesıŋ. Söitıp, onyŋ önımderın jeŋıldıkpen aluǧa kelısesıŋ. 3. Eŋ basty «aldanuşy obektını» sendırgen soŋ, ony qalaida senıŋ şeteldık kompaniiadan 95 paiyz bütındei äkelgen tauaryŋdy salyqtan, kedendık räsımdeuden, QQS (NDS) töleuden bosatuǧa köndıresıŋ. Tıptı, «yrym üşın» tölegen utilizasiialyq alymyŋdy senıŋ «öndırısıŋe» qaitarymsyz subsidiia retınde qaitaryp beruge kelıstıresıŋ. 4. «Teŋdessız zauyt» saluǧa QALAǦAN JERIŊNEN tabiǧi grant (naturnye granty) türınde QALAǦAN KÖLEMDE, TEGIN jer telımın alasyŋ. 5. Cosyn, «bölşek küiınde» keletın avtokölıkterdıŋ ärbır markasynyŋ, ärbır modelınıŋ syzbanūsqasyn ortaşa 150 million teŋgeden satyp aluǧa älgı «salpaŋqūlaqtan» qaitarymsyz aqşa alasyŋ (sebebı, sen älemdık 22 markanyŋ 167 modelın qūrastyryp jatsyŋ ǧoi, bärın este saqtau mümkın emes, tüsınemız). 6. Odan keiın, älgı tegın alǧan atşaptyrym jerge bır STO kölemındegı şaǧyn angar tūrǧyzasyŋ da, şetelden bütındei kelgen kölıkterdıŋ tört döŋgelegın salyp, MADE IN KAZAKHSTAN degen nakleika japsyryp, ūra beresıŋ. 7. Sosyn, älgı şeteldık kompaniialardyŋ bır markasynyŋ bır modelınıŋ 30-40 danasyn «qūrastyrasyŋ» da, «jıgıtter, che-to bolmai jatyr, renjımeŋderş» deisıŋ da, ol modeldıŋ «öndırısın» toqtatyp, kezektı «loh» şeteldıŋ kompaniiany köndıruge kırısesıŋ (Sebebı, ol jaŋa obem, jaŋa subsidiialar ǧoi). 8. Aitpaqşy, arasynda köz üşın keibır markalardyŋ ömırın qoldan ūzartuǧa tura keledı. Ondai jaǧdaida, älgı «sengış ökımettı» taǧy da jaǧalaisyŋ. Söitıp, ony Öndırıstı damytu qorynan ÖDQ (Fond razvitiia promyşlennosti) senıŋ «önımderıŋe» ǧana jeŋıldetılgen memlekettık baǧdarlama arqyly 4% - dyq jeŋıldıkpen nesie beruge köndıresıŋ. 9. Ölmestıŋ künın körıp, özdıgınen şet elden kölık äkelıp, bala-şaǧasyn baqqysy kelıp jatqan jarly-jaqybai men maida-şüide käsıpkerlerdıŋ jolyn kesu üşın, türlı alym-salyq pen şekteudıŋ 77 atasyn oilap tauyp, älgı «otandyq önımdı» qoldaudyŋ «fanatyna» ūsynyp, sonyŋ kömegımen elde senıŋ önımderıŋe defisit tudyrasyŋ. Sonyŋ arqasynda, qaǧaz jüzınde «otandyq», ıs jüzınde şeteldık önımıŋdı qalaǧanyŋşa qymbatqa satyp, töbege şyrt-şyrt tükırıp jatasyŋ. 10. Tıptı būl paida azdau bolyp jatsa, jaŋadan iahta, Monako men Şveisariiadan, London men Manhettennen villa men apartament tıptı bır mūhittan aral satyp alǧyŋ kelıp jatsa, nou problem. Älgı «sengış kryşaŋa» taǧy barasyŋ. Söitesıŋ de, ony älgı ÖDQ arqyly senıŋ keremet «öndırıstık» biznesıŋe 0,1% - ben milliardtaǧan teŋge su tegın nesie beruge köndıresıŋ. Söitıp, taǧy bırlı-jarym angar men STO salasyŋ da, Qytai ma, Afrika ma, bır jaqtan taǧy bır ekı «loh» şeteldık kompaniia tartyp, teŋdessız kölık «şyǧara» bastaisyŋ. Oǧan oda jazu üşın bırşama blogersymaq pen saittarǧa süiek laqtyra salasyŋ, vualia! Älgı «öte joǧary» paiyzben alǧan nesieŋdı qaitarǧyŋ kelmei bara jatsa, «sengış, köŋılşek kryşaŋa» aitsaŋ boldy, qaitarmai-aq qoisaŋ da bolady. Sebebı, sen «OTANDYQ AVTO ÖNDIRIP JATSYŊ» ǦOI! Mınekei, dostar, men sızderge eşqandai şyǧynsyz qalai biznes jasauǧa bolatynyn körsettım. Sarkazm stilınde jazylǧanymen, bızdıŋ «otandyq avtoöndıruşıler» osyndai jeŋıldıkterge ie bolyp, bızge «özımızde qūrastyrylǧan» kölıkterdı özgelerge qaraǧanda qymbatqa satyp otyr. Osy jerde zaŋdy sūraq tuyndaidy. Bızge osyndai «avto öndırıs» kerek pe?