Juyrda bır balalardyŋ äleumettık üiınde (jartylai jetım nemese äke-şeşısınıŋ äleumettık jaǧdaiy tömen, ışımdıkke salynǧan otbasy balalary tūrady) boludyŋ sätı tüstı (Almaty). Jas änşılermen bırge ūlttyq muzykany nasihattamaq oiymyz ädırem qaldy (olardy şaqyryp, uaqyttaryn alǧanym üşın keşırım sūraimyn). Öitkenı, sart-sūrt änderdıŋ ädettegışe mysy basyp kettı.
Bır mezgılde sol jerge barǧan äldebır auqatty kompaniia men almatylyq universitettıŋ studentterı jeŋıl-jelpı dünielermen balaqailardy "quantyp-aq" tastady. Satūr-sūtyrǧa bır elıtken soŋ ūlttyq önerdıŋ qadırı qaşaryn ūqqan bızdıŋ önerpazdar keiın qarai şegıne berdı. Kışıpeiıldık tanytamyz dep tızgındı qoldan berıp alǧanymyzdy keş ūqtym... Endı tek qoştasyp kerı qaitu ǧana qaldy.
***
Aitpaqşy, arasynda balalar än salyp, taqpaq aityp önerlerın körsettı. Öte äserlı. Sosyn dıni änder de aitty. Äŋgıme dın degennen şyǧady... Tärbieşılermen, aspazşylarmen äŋgımelestık. Olar balalardy dın arqyly tärbieleitındıkterın alǧa tartty. Ondaǧy äiel bıtkennıŋ barlyǧy da hidjap kiıp, oramalmen tūmşalanǧan. Memlekettık mekeme sanalatyn mūndai oryndarda dıni nasihat jasaluy qanşalyqty zaŋdy? Jalpy balany dınmen tärbieleu qanşalyqty dūrys? Onyŋ ömırlık qaǧidalary, tanym-tüsınıgı qalyptaspai jatyp dınmen "basyn qatyru" erteŋgı şynaiy bılımnen, zaiyrly qoǧammen "araz" dümşe moldalardy tudyrmai ma? Ata babamyz balany ejelden ūlttyq qūndylyqtarmen tärbielegen bolatyn. Besık jyrynan bastap, batyrlar jyryna deiıngı aralyqta qanşama qazynaly halyq mūralary bar ekenın balalar üiındegıler bıle bermeitın tärızdı.
Ūl balalarǧa arnap arnaiy demeuşıler qos qabatty jataqhana salyp berıptı. Işı saltanatty saraidai (qyzdar nege tys qaldy eken?). Būl batpan qūiryqtyŋ artynda kımder tūr degen saual sanamyzda sairap şyǧa keldı. Bälkım, bız qatelesıp te tūrǧan şyǧarmyz. Bıraq, ışkı tüisık äldenenıŋ dūrys baǧytta emes ekenın sezdırdı. Bır kezderı dıni aǧymdar abaqty-türmelerge kırıp, qylmyskerlerdı öz ideialaryna baǧyndyryp edı. Onyŋ aqyry Aqtaudaǧy türme ışındegı atys-şabyspen bıttı. Sodan keiın ǧana türme ışınde jappai salynǧan meşıtter jabyldy. Universitet pen kolledj jataqhanalaryna terıs aǧymdar qūrban ait, oraza merekelerınde dastarhan jasap, auyldan auyzdaryn aşyp kelgen aşqūrsaq jastardyŋ sanasyn ulap jürgenı būrynnan belgılı jait. Dıni aǧym jetekşılerımen ülken auditoriialarda kezdesuler ūiymdastyratyn jaǧdailaryn da estıp-bılıp jürmız. Jastarǧa aǧymdar turaly tüsındırıp jatqan eşkım joq. Äsırese, sport salasynda jürgen jastar dıni sektalardyŋ qūryǧyna tez tüsıp jatqandyǧyn aŋǧaru qiyn emes. Qylmyskerler men sportşylardyŋ «jūmaqpen», «qor qyzymen» bastaryn ainaldyryp, «robat-maşina», qanışer äsker retınde qoldanudy közdeitın tärızdı. Sonymen qatar, elımızde jekemenşık dıni balabaqşalar barşylyq ekenı köpşılıkke aian... Al endı aǧymdar balalar üiı men jetımhanalarǧa auyz salǧan siiaqty. Nege deseŋız, ata-ana meiırımın sezınbegen jetım balalar "şaş al dese, bas alatyn" naǧyz qajettı qūral emes pe? Onyŋ üstıne, ömırge ökpelı balalar jan älemıne qajettı jylylyqty aǧymdardan alyp otyrǧan soŋ olar üşın "ot keşıp", "janpidaǧa" baru söz bolyp pa? Qara basymyzdyŋ qamyn emes, erteŋgı balalarymyzdyŋ bolaşaǧyn oilasaq, jetımder men balalar üilerın dıni aǧymdardan saqtauymyz kerek. Oǧan tiıstı memlekettık organdar jūmyluy kerek dep esepteimın. Barlyq jetımder men balalar üiı dıni tūrǧydan qadaǧalanuy qajet. Būl bır jaǧynan balalardy ziiandy aqparattardan qorǧau bolyp tabylady.
Keŋes ükımetı tūsynda bızdıŋ ūlttyq qūndylyqtarymyz taǧdyr tälkegıne ūşyrady. Ata-baba dästürın ūstaǧan qazynaly qarttar közden būlbūl ūşa bastady. Täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldary dıni aǧymdar eldıŋ ruhani susap otyrǧandyǧyn paidalanyp, osynau ruhani sūranysty dınmen toltyruǧa tyrysty. Sektalar öz ideialaryn türlı qylmystar, ışımdık, naşaqorlyqqa qarsy küres retınde nasihattady. Sonyŋ saldarynan bır ottan qaşqan jastar ekınşı bır otqa tüsıp, özderınıŋ töl tarihi sanasy men dünietanymynan airylyp qalyp jatty. Ūltty joiu üşın äuelı onyŋ ūlttyq erekşelıkterın qūrtu kerek ekenın bıletın aǧymdar myŋjyldyqtar boiy süzgıden ötken halyq mūrasyna auyz saldy. Salt-dästürlerımız bızdıŋ jerımızdıŋ erekşe tabiǧatyna, ūltymyzdyŋ tabiǧi bolmysyna sai sūryptalyp, ruhani ılım-bılım retınde äbden ornyqqan. Osynau tereŋ ılım-bılımnıŋ filosofiialyq syryn osy künge deiın aşyp körsete almai, özımız tani almai kelemız. Bar bailyǧymyzdy baǧalamai aǧymdardyŋ dogmalaryna aldanyp, öz tamyrymyzǧa özımız balta şauyp jatqandyǧymyzdy tüsıne bermeimız.
Bır kezderı "Ūlttyq mädeniet" pänın bılım baǧdarlamalaryna engızu mäselesın kötergen edık. Jahandanu, türlı ideologiialyq qaqtyǧystar uaqytynda qazaqty ūlt retınde saqtaityn, tek islamdyq qana emes, türlı-türlı jahandyq dıni aǧymdarǧa qarsy qorǧanyş bolatyn salt-dästürlerımız ekenın ūmytpasaq eken.
Arman ÄUBÄKIR
