Energiia adamzat ömır süru daǧdysynyŋ ajyramas bölşegıne ainalǧaly qaşan?! Oǧan degen qajettılıktıŋ qarqyny kün sanap qaryştap keledı. Tehnologiialar töŋkerısındegı būl ǧasyr energiiaǧa täueldılıktı tıptı arttyryp jıberdı. Türlı gadjetter, sifrlyq qūral-jabdyqtar, tūrmystyq tehnikanyŋ toqtausyz qyzmet atqaruy energiiaǧa tıkelei bailauly. Bügınde basym qoldanystaǧy dästürlı energiia taratuşy mūnai, gaz, kömır sarqylytyn qazba bailyq qatarynda. Al jer şaryn meken etuşı tūrǧyndardy būl faktor alaŋdatpai qoimaidy. Sondyqtan soŋǧy jyldary adamzattyŋ aldynda alternativtı energiia közın qoldanysqa engızu mäselesı aktualdı küige auysty.
Dästürlı energiiany qoldanudaǧy özektı problemanyŋ kelesı bölıgı – ekologiialyq jaǧymsyz jaǧdailardyŋ ornatuymen tüsındırıledı. Olardy paidalanǧannan keiıngı qaldyqtar ekologiialyq balanstyŋ būzyluyna äkelıp soǧady. Soŋǧy on jyldyqtaǧy aua-raiynyŋ qūbyluy, mäselen köktemnıŋ ortasynda jauǧan qar, uragandar men tornadonyŋ bas köteruı - sözımızge däleldı däiek. Atalǧan temptı tömendetudıŋ jalǧyz joly – tabiǧi türde alynatyn balamaly energiia közderın köbeitu. Balamaly energetika tızımın kün, su, jel, biogaz quaty tolyqtyrady. Zamanaui jaŋa energiia közderınıŋ artyqşylǧy men kemşın tūsyn bırge saraptaiyq.
Kün energiiasy – arnaiy elektr stansiialaryn jabdyqtau arqyly kün säulesnen öndırıletın quat. Kün energiiasyn paidalanudyŋ negızgı artyqşylyǧy qorşaǧan ortaǧa zalal keltıretın ziiandy şyǧaryndylardyŋ atmosferaǧa bölınbeuı. Sonymen bırge kün quaty ortaimaityn jaratylys qūdıretı. Al aitarlyqtai kemşın tūsy täulık ışınde alynǧan quattyŋ bırkelkı kölemıne kepıldık joq. Tün būltty, kün jaŋbyrly bolsa, elektr quatyn öŋdeu jüzege aspaidy.
Gidroenergetika (sudan alynatyn energiia türı). Jahan jūrty energiia aludyŋ būl türın būrynyraq ıske qosty. Sudan quat öndıru üşın özenderge arnaiy generatorlar ornatylady. Sudyŋ qatty aǧyny men toqyndardyŋ küşı znergiia böledı. Gidroenergetikanyŋ artyqşylǧy – ekologiialyq tazalyǧy bolsa, minusy – sudan energiia öndıruge atsalysatyn qūral-jabdyq qūnynyŋ qoljetımsızdıgı.
Jel energiiasy. Jel böletın balamaly energiianyŋ būl türı ejelden qoldanysqa ie ekenın jel diırmenderınen bılemız. Onyŋ zamanaui prototipı – jel elektr stansiiasynyŋ jabdyqtaluy. Bır jelıge bekıtılgen bırneşe jel generatorlary jel elektr stansiiasyn qūraidy. Quat aludyŋ būl türı adamzat qaltasyna jük tüsırmeitın qoljetımdı alternativtı energiia sanalady. Onyŋ basty kemşılıgı – trubinalar şyǧaratyn şuly dauys pen bırge qūstardyŋ generator jüzıne jiı ılıguı.
Biogaz – energiia öndıru ısınde bolaşaǧy jarqyn perspektivtı balamaly quattyŋ bıregeiı. Biogaz tabiǧi ösımdık materialdaryn aşytu nätijesınde alynady. Onyŋ quaty jylytu jūmysyna da paidalanylady. Älemdık arenada atalǧan energiia közın öŋdeu trendke ainaldy desek artyq bolmas. Qoldanu deŋgeiıne qarai kün jäne jel energiiasynan keiın üştıktı tüiındeidı.
Joǧaryda aitylǧan alternativtı jaŋa energiia türlerın tūtas aktiv qoldanysqa kırıktıru - adamzat aldyndaǧy abyroily mındet, ūrpaq aldyndaǧy boryş.
Dana Jobalaeva
Ūqsas jaŋalyqtar
