Reseige AQŞ tarapynan salynǧan sanksiianyŋ auyrtpalyǧy Euraziialyq odaqtyŋ elderıne tiıp otyr
Saiasi-ekonomikalyq saraptama
AQŞ pen Batys bastaǧan koalisiianyŋ Reseige qarsy jariialap otyrǧan ekonomikalyq sanksiiasyn tek Resei ǧana köterıp otyrǧan joq. Sanksiianyŋ auyrtpalyǧyn Euraziialyq odaqtyŋ qūramyndaǧy barlyq elderı teŋgere arqalap, Reseige salmaqtyŋ bır bölıgın tüsırmei otyr. Resei eger de jalǧyz özı sanksiiaǧa ılınıp, salmaǧyn özı ǧana arqalasa, qabyrǧasy sögılıp, qaŋyrap qalatyn edı.
Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ şeŋberınde Resei özınıŋ barlyq taraptaǧy ekonomikalyq sektorlardaǧy müddesın eseptep, tıptı qoqan loqy jasap ta tügeldep alǧan. Reseige jaqsy ǧoi, äbden tozyǧy jetken qaŋyltyrlaryn bızge nemese Euraziialyq odaqtyŋ qūramyndaǧy elderge ötkızıp, özınıŋ qoimasyn toltyryp, qoqysyn tazartyp, biudjetın toltyryp otyr.
Euraziialyq odaqtyŋ keibır talaptaryn oryndamai, kedenık baj salyǧyn da kötere salu Reseige tük emes. Özı qoja, özı bi. Bız sözben aitqanda, Resei Euraziialyq odaq şeŋberınde odaq qūramyndaǧy elderdıŋ bärın bırtegıs donor retınde ūstap otyr.
Qazaqstan tarapy būl qansorar odaqty N.Nazarbaevtyŋ bastamasymen qūrylǧan ekonomikalyq odaq retınde tüsındırumen keledı. Aqiqatynda, qazırgı qymbatşylyqtyŋ barlyǧy tıkelei Reseige salynǧan sanksiialar men osy Euraziialyq odaqtyŋ talaptarynyŋ oryndalmauynan tuyndap otyr.
Bızdıŋ halyq AQŞ qaşan Reseidı sanksiiamen qūlatady, eşnärse körıp otyrǧan joqpyz Reseige ziian bolarlyqtai dep jatady. Şyn mänınde bızge, Euraziialyq odaqtyŋ qūramyndaǧy elderge sanksiianyŋ zardaby öte qatty tiıp otyr. Qazırgı soǧys sanksiialar soǧysy, ekonomikalyq soǧys arqyly ıske asady. Tynysyŋyzdy taryltyp tastaidy. Sanksiia Reseimen qosa Qytaidyŋ da tynysyn taryltyp otyr. Onyŋ ziianyn eldegı ırı kompaniialar men käsıporyndar tıkelei körıp otyr.
Qūrylysqa qatysty materialdardyŋ asa köp bölıgı Resei men Qytaidan keledı. Eger olar eksportyn japsa, bızdıŋ eldegı materialǧa täueldı kompaniialar äp-sätte qaŋǧyryp, qoŋyz terıp ketedı.
Sanksiiadan Resei rublı infliasiiaǧa ūşyrap, syrty naryqqa tötep bere almai jatyr. Däl qazır osy jaǧdaidy Reseidıŋ ırı bankterımen kelıse otyryp, bırneşe komitettı jinalysqa tartyp, Gosduma talqyǧa saluda. Bız qūrylys materialdaryn satyp alatyn Reseide qazır qūrylys materialdary bırneşe esege qymbattap ülgerdı. Onyŋ ışınde melallocherepisa 21,6 %-ǧa, OSP materialdary 12 %-ǧa, aǧaş materialdary 11,7%-ǧa, qara metaldar 42%-ǧa köterılıp kettı. Ötkende ǧana armaturanyŋ baǧasy 200 myŋnan 500 myŋǧa şyqty degen derek şyndyqtan alys emes. Sebebı, Reseiden kelgen tauarlar bızdıŋ elge eksporttalǧanda ortadaǧy distriubitorlar arqyly üstıne baǧasy qosylatyny zaŋdylyq.
Bızdegı qūrylys salasyndaǧy jaǧdaiǧa az ǧana bır mysal: Beton qūiu jūmystaryna bailanysty fanerler 12-15 myŋ arasynda bolsa, qazır būl materialdardyŋ baǧasy 30 myŋǧa jettı. Al, bır seksiialy lesanyŋ bır komplektısı 50 myŋ bolsa, qazır 120 myŋǧa jettı. Sondyqtan köptegen subpodriad kompaniialar monolit jūmystaryn jürgızuden bas tartyp ta otyr. Irı kompaniialar qazır beton jūmystaryna adamdar ızdep kettı.
AQŞ-tyŋ sanksiiasy Reseige sūmdyq şyǧyn alyp kelıp jatyr. Al, Resei ökımetı mūny jasyrumen keledı. Reseidıŋ de jany sırı, töze beretın halqy taǧy bar. Resei syrtqy ıster ministrınıŋ orynbasary Aleksandr Pankin bolsa Euraziia ekonomikalyq odaǧyna AQŞ nemese batystyŋ tarapynan salynǧan sanksiianyŋ auyrtpalyǧyn odaq qūramyndaǧy elder bırlese otyryp köteremız dep sazarmai aityp otyr. Kördıŋız be, sözınıŋ astaryn? Qūdaiǧa şükır, Qazaqstan tarapy osy mälımdemege qatysty özınıŋ qarsy pıkırın aityp ülgerdı.
Osydan bıraz uaqyt būryn AQŞ tarapy Qazaqstanǧa ekonomikalyq sanksiianyŋ salqynyn tigızbeuge tyrysamyz degen bolatyn. Bıraq bız Euraziialyq odaqtyŋ qūramynda bolǧandyqtan, būl sanksiianyŋ dauyly bızge tıkelei soǧyp tūr. Resei naryǧyna soqqan dauyl Qazaqstannyŋ ışkı jäne syrtqy naryǧyn da şaiqap jatyr. Qazrgı barlyq tūtynu tauarlaryndaǧy sūmdyq qymbatşylyq däl osy sanksiianyŋ saldary. Naryqtaǧy tūtynatyn eŋ maŋyzdy tauarlar qymbattasa bıttı dei berıŋız, ol barlyq tauardyŋ aspandauyna jol aşady. Bır bırımen tyǧyz bailanysty. Onyŋ üstıne bızdıŋ eldıŋ syrtqy jäne ışkı naryqtaǧy bäsekesı ölgen. Öndırıs bolmai, tek şikızatty saudalap otyrǧannan soŋ qaidaǧy bäseke bolsyn. 1993j 1 dollar - 4.7t bolsa, 2021j 1 dollar - 430t
430/4.7= 97.7 Teŋge 1993j berı 97.7 esege qūnsyzdanǧan. Mıne, öndırıstıŋ joq bolǧanynyŋ kesırınen qaita-qaita teŋgenıŋ infliasiiasy men devalvasiiasy toqtausyz boldy.
Al, AQŞ Reseimen ışkı demı de bır Belorustyŋ memlekettık mekemelerıne sanksiia jariialady. Būl da Evraziialyq odaqtyŋ qūramyndaǧy ekonomikalyq jüiedegı elderge özınıŋ salqynyn tigızetın bolady.
Euraziialyq odaqty ekonomikalyq odaq degen aidar taqqanymen, būl negızınen Reseidıŋ saiasi häm geosaiasi müddesıne jūmys ıstep tūrǧan saiasi odaq. Ekonomikanyŋ özı saiasattyŋ qūralyna täueldı dünie.
Reseige salynǧan sanksiialar Euraziialyq odaqqa kıretın elderge mındettı türde salqynyn tigızetının aittyq. Tıptı Euraziialyq odaqqa qarsy salynǧan sanksiia dep qabyldasaq ta bolady. Al, AQŞ-tyŋ Euraziialyq odaqqa salǧan sanksiiasyna odaq qūramyndaǧy elder jauap bere almaidy. Sebebı, Euraziialyq odaqtyŋ ışındegı elderdıŋ ekonomikasy lobbisterdıŋ qolyna ötken, "bölıp al da, bilei ber" degen jeksūryn, tūrpaiy, aqymaq ekonomikalyq saiasatty ūstanady. Ekınşıden, būl elderde ǧylym men ekonomika damymaǧan. Naryq eşqandai da ışkı jäne syrtqy bäsekege jauap bere almaidy. Odaqtyŋ ışındegı eŋ myqty jetekşısı - Resei sanksiianyŋ astynda qalyp otyr. Al, basqalary Reseidıŋ arqasyna tüsken jüktı teŋgerıp, köteruge äzer jarap tūr. AQŞ mūny jaqsy bıledı. Tıptı syrtynan mazaq qylyp külıp te otyrady.
Reseide ūiat joq. Būl el baiaǧy "Velikaia Rossiia!" degen imperiialyq toqyraǧan ambisiiamen ömır sürıp keledı. Küş körsetu strategiialyq jol emes. Özınıŋ tuysyn da aiamaidy. Qazır Resei jalǧyz. Onyŋ eşqandai senımdı odaqtasy joq. Sanksiianyŋ astynda jatyr. Valiutasy toqyrap, eksporttyq tauarlaryn syrtqa şyǧara almai bloktalyp otyr. Al endı osyndai elmen sanksiianyŋ auyrtpalyǧyn bırge köteremız dep kelısım beru, rasynda özıŋe or qazǧanmen bırdei bolady. AQŞ-tyŋ qyspaǧyn bız Resei siiaqty körete almaimyz. Sondyqtan Qazaqstan Euraziialyq ekonomikalyq odaqtan şyǧuy kerek.
Bekbolat QARJAN,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
