Nauryz aiynyŋ soŋǧy künderınde Almatyǧa barǧan saparymda Ūlttyq kıtaphanadan bızdıŋ Qazalydan Alaşorda sezderıne qatysqan adamdar turaly derek ızdestırgenım bar. 1929 jylǧa deiın Qazaly uezd ortalyǧy bolǧan. Uezge Sekseuıl men Türkıstan aimaǧy tügel qaraityndyqtan, köpşılıgı tanys emes esımder bolyp şyqty. Men özıme tanys üş kısını ǧana aŋǧardym. Bırı – kezınde Qazaqstannyŋ auyr önerkäsıp narkomy bolǧan qazalylyq Meŋdıbūlla Küzembaev. Ekınşısı – Aldasügır degen bolys. Üşınşısı – Janküşık. Meŋdıbūlla, Aldasügır jäne Qaraiǧyrdyŋ Äjımbetı turaly äŋgımenı Bekarystan bi auylyna ädeiılep baryp, Eset Eşniiazovtan jazyp alǧanym da esıme tüstı:
– Men ol kezde balamyn, Aldasügır – tuǧan naǧaşym. Naǧaşymnyŋ üiıne Almatydan Meŋdıbūlla Küzembaev keldı de, Qaraiǧyrdyŋ Äjımbetın (Öteuliev) şaqyrtyp aldy. Esıktıŋ syrtyna «bır adam kele jatsa belgı ber» dep menı otyrǧyzyp qoiǧan. Būl – 1938 jyl edı. Sol jyly keŋeske jasyryn qatysqan üşeu de ūstaldy. Meŋdıbūlla men Qaraiǧyrdyŋ Äjımbetı atyldy. Teŋel Jūmabaevtyŋ qoljazbasynan bılgenım, Aldasügırdı sol kezdegı Qazaly audandyq komitetınıŋ töraǧasy Begımbai Qosaev türmenıŋ bastyǧyna on tört arba astyq bergızıp, türmeden qaşyryp jıbergen eken. Qazalylyq belgılı ūstaz Baqbergen Esenqūlovtyŋ «Ūstazdyq jolym» atty kıtabynda da Almatyda auyr önerkäsıp narkomy bolyp tūrǧan Meŋdıbūlla Küzembaev Qazaly audanyna kelıp, auyldyq keŋes töraǧasy Ornalynyŋ Ümbetınıŋ üiıne Qaraiǧyrdyŋ Äjımbetın şaqyryp alyp oŋaşa söilesekenı aitylady. Sol saparda Meŋdıbūlla da, Äjımbet te, Ümbet te ūstalyp, ız-tüzsız ketedı. Ekı oqiǧa da bır saparda bolǧan.
1918 jyly «Bırlık tuy» gazetınıŋ №21 nömırınde Türkıstanda ötken Alaşorda sezıne qatysqandardyŋ sözı jariialanady. Sezge Qazaly uezınen qatysuşy Janküşık Qazaly halqynyŋ su joqtyqtan egın ege almai, būlarǧa tiesılı sudy joǧaryda jatqan elder bögep toqtatyp qoiǧandyǧyn, sondyqtan Qazaly uezınıŋ halqy basqalarǧa qaraǧanda tapşylyq körıp otyrǧanyn aitady. Osy mäselenı qarap sezd şeşım şyǧarsa deidı. Qoŋyrqūlja Qasymov būl mäselenı Türkıstan Uaqytşa Hükımetıne aityp, toqtatu kerektıgın, mäselenı şeşudı öz mındetıne alatynyn eskertedı. Qazalydan barǧan delegattar eldıŋ bolşevikterden körgen zorlyǧyn ortaǧa salyp, būǧan Qazaly halqynyŋ qatty tynyşy ketıp tūrǧanyn söz etedı. «Bolşevik hükımetın qazaq-qyrǧyz tanyp aitqanyna jürmeidı. Ekınşıden, būl bolşevik hükımetınıŋ ızıne erıp, halyqtyŋ berekesın ketırgen qazaq-qyrǧyz balasy bolsa, būlarǧa narazylyq ūlt dūşpany, el dūşpany ekenı jariia etılsın» dep sezd qauly qabyldaidy («Bırlık tuy», 1918 jyl, №21).
Osy sezde Qazaly halqynyŋ halı müşkıl ekenı, olardy aşarşylyqtyŋ jüdetıp tūrǧany keltırıledı. Bır aiǧa jarty qadaqtan ūn beredı. Ol da qolǧa uaqytymen timeidı. Onyŋ üstıne jerde ot, qolda pışen joqtyqtan, qazaqtyŋ süiengen maly qyryla bastaǧan (261-qūjat). Sezge kelgen ökılderdıŋ osy ıspettı baiandamalaryn tyŋdap, bolşevikter bilıkke kelgen tūsta eldegı äleumettık jaǧdaidyŋ qiyn bolǧanyn köremız. Sezd Türkıstan avtonomiiasynyŋ uaqytşa ökımetınen halyqty mūndai apattan qūtqaru şarasyn jasaudy sūrau kerek degen ūiǧarymǧa keledı (Qazaq ūlt azattyq qozǧalysy, 4-tom. 107-b.)
Osy sezge qatysqan Janküşık Tūmanbaiūly – Maqpal-Qostam bolysynyŋ biı edı. «Bai bolǧan, myrza bolǧan adam» degen äŋgımenı Tüktıbaev aulynyŋ tūrǧyny Tomaev Aimaǧanbet aqsaqaldan estıdım.
Janküşık 44 jasynda ömırden ötkende, janazasyna jinalǧan adamnan jer qaiysypty. Sonda Janküşıktı jerleuge kelgender «Asannyŋ aqsaqaly qaitty» degen eken. Alaşorda müşesı bolyp, Qazaly halqynyŋ sözın ūstaǧan Janküşık Tūmanbaiūlyn, Meŋdıbūlla Küzembaiūlyn, Äjımbet Qaraiǧyrūlyn, Aldasügır Tätıūlyn, Ümbet Ornalyūlyn ūmytpai, Alaş qozǧalysyna 100 jyl tolǧan atauly kezeŋde esımderın eske alu bızdıŋ paryzymyz.
Ǧaliia Orynbasar
Qyzylorda oblysy
Qazaly audanyJanküşık – Alaşorda sezınıŋ delegaty
29.11.2017
3563
Nauryz aiynyŋ soŋǧy künderınde Almatyǧa barǧan saparymda Ūlttyq kıtaphanadan bızdıŋ Qazalydan Alaşorda sezderıne qatysqan adamdar turaly derek ızdestırgenım bar. 1929 jylǧa deiın Qazaly uezd ortalyǧy bolǧan. Uezge Sekseuıl men Türkıstan aimaǧy tügel qaraityndyqtan, köpşılıgı tanys emes esımder bolyp şyqty. Men özıme tanys üş kısını ǧana aŋǧardym. Bırı – kezınde Qazaqstannyŋ auyr önerkäsıp narkomy bolǧan qazalylyq Meŋdıbūlla Küzembaev. Ekınşısı – Aldasügır degen bolys. Üşınşısı – Janküşık. Meŋdıbūlla, Aldasügır jäne Qaraiǧyrdyŋ Äjımbetı turaly äŋgımenı Bekarystan bi auylyna ädeiılep baryp, Eset Eşniiazovtan jazyp alǧanym da esıme tüstı:
– Men ol kezde balamyn, Aldasügır – tuǧan naǧaşym. Naǧaşymnyŋ üiıne Almatydan Meŋdıbūlla Küzembaev keldı de, Qaraiǧyrdyŋ Äjımbetın (Öteuliev) şaqyrtyp aldy. Esıktıŋ syrtyna «bır adam kele jatsa belgı ber» dep menı otyrǧyzyp qoiǧan. Būl – 1938 jyl edı. Sol jyly keŋeske jasyryn qatysqan üşeu de ūstaldy. Meŋdıbūlla men Qaraiǧyrdyŋ Äjımbetı atyldy. Teŋel Jūmabaevtyŋ qoljazbasynan bılgenım, Aldasügırdı sol kezdegı Qazaly audandyq komitetınıŋ töraǧasy Begımbai Qosaev türmenıŋ bastyǧyna on tört arba astyq bergızıp, türmeden qaşyryp jıbergen eken. Qazalylyq belgılı ūstaz Baqbergen Esenqūlovtyŋ «Ūstazdyq jolym» atty kıtabynda da Almatyda auyr önerkäsıp narkomy bolyp tūrǧan Meŋdıbūlla Küzembaev Qazaly audanyna kelıp, auyldyq keŋes töraǧasy Ornalynyŋ Ümbetınıŋ üiıne Qaraiǧyrdyŋ Äjımbetın şaqyryp alyp oŋaşa söilesekenı aitylady. Sol saparda Meŋdıbūlla da, Äjımbet te, Ümbet te ūstalyp, ız-tüzsız ketedı. Ekı oqiǧa da bır saparda bolǧan.
1918 jyly «Bırlık tuy» gazetınıŋ №21 nömırınde Türkıstanda ötken Alaşorda sezıne qatysqandardyŋ sözı jariialanady. Sezge Qazaly uezınen qatysuşy Janküşık Qazaly halqynyŋ su joqtyqtan egın ege almai, būlarǧa tiesılı sudy joǧaryda jatqan elder bögep toqtatyp qoiǧandyǧyn, sondyqtan Qazaly uezınıŋ halqy basqalarǧa qaraǧanda tapşylyq körıp otyrǧanyn aitady. Osy mäselenı qarap sezd şeşım şyǧarsa deidı. Qoŋyrqūlja Qasymov būl mäselenı Türkıstan Uaqytşa Hükımetıne aityp, toqtatu kerektıgın, mäselenı şeşudı öz mındetıne alatynyn eskertedı. Qazalydan barǧan delegattar eldıŋ bolşevikterden körgen zorlyǧyn ortaǧa salyp, būǧan Qazaly halqynyŋ qatty tynyşy ketıp tūrǧanyn söz etedı. «Bolşevik hükımetın qazaq-qyrǧyz tanyp aitqanyna jürmeidı. Ekınşıden, būl bolşevik hükımetınıŋ ızıne erıp, halyqtyŋ berekesın ketırgen qazaq-qyrǧyz balasy bolsa, būlarǧa narazylyq ūlt dūşpany, el dūşpany ekenı jariia etılsın» dep sezd qauly qabyldaidy («Bırlık tuy», 1918 jyl, №21).
Osy sezde Qazaly halqynyŋ halı müşkıl ekenı, olardy aşarşylyqtyŋ jüdetıp tūrǧany keltırıledı. Bır aiǧa jarty qadaqtan ūn beredı. Ol da qolǧa uaqytymen timeidı. Onyŋ üstıne jerde ot, qolda pışen joqtyqtan, qazaqtyŋ süiengen maly qyryla bastaǧan (261-qūjat). Sezge kelgen ökılderdıŋ osy ıspettı baiandamalaryn tyŋdap, bolşevikter bilıkke kelgen tūsta eldegı äleumettık jaǧdaidyŋ qiyn bolǧanyn köremız. Sezd Türkıstan avtonomiiasynyŋ uaqytşa ökımetınen halyqty mūndai apattan qūtqaru şarasyn jasaudy sūrau kerek degen ūiǧarymǧa keledı (Qazaq ūlt azattyq qozǧalysy, 4-tom. 107-b.)
Osy sezge qatysqan Janküşık Tūmanbaiūly – Maqpal-Qostam bolysynyŋ biı edı. «Bai bolǧan, myrza bolǧan adam» degen äŋgımenı Tüktıbaev aulynyŋ tūrǧyny Tomaev Aimaǧanbet aqsaqaldan estıdım.
Janküşık 44 jasynda ömırden ötkende, janazasyna jinalǧan adamnan jer qaiysypty. Sonda Janküşıktı jerleuge kelgender «Asannyŋ aqsaqaly qaitty» degen eken. Alaşorda müşesı bolyp, Qazaly halqynyŋ sözın ūstaǧan Janküşık Tūmanbaiūlyn, Meŋdıbūlla Küzembaiūlyn, Äjımbet Qaraiǧyrūlyn, Aldasügır Tätıūlyn, Ümbet Ornalyūlyn ūmytpai, Alaş qozǧalysyna 100 jyl tolǧan atauly kezeŋde esımderın eske alu bızdıŋ paryzymyz.
Ǧaliia Orynbasar
Qyzylorda oblysy
Qazaly audany
Pıkırler
