Tırşılıktıŋ basym bölıgı telefonǧa bailanǧan bügıngı kündı onsyz elestetu mümkın emes. Tehnologiia töŋkerısındegı jaŋa ǧasyrda telefon köp funksiialy eŋ qajet qūrylǧylardyŋ köşın bastady. Telefonnyŋ tıldesu qūraly, bailanys tetıgı qyzmetınen bölek san ǧajaiyp qyzmetın köz körıp, köŋıl senıp jür. Onyŋ älem elderınde paida bolu tarihy HIH ǧasyrdan bastau alady. Osy tūsta ūlt ūstazy Ybyrai Altynsarinnıŋ myna öleŋ joldaryna nazaryŋyzdy audaramyz:
Öner – bılım bar jūrttar
Tastan sarai salǧyzdy.
Aişylyq alys jerlerden,
Közıŋdı aşyp-jūmǧanşa,
Jyldam habar alǧyzdy – degen tarmaqtary taŋdantyp, taŋdai qaqtyrmai qoimaidy. Ūly dalaǧa zaty tügıl aty jetpegen telefonnyŋ bolaryn köregendıgımen keremet boljaidy. Keler däuırdıŋ dübırın döp basady. Şyndyǧynda, telefon alysty jaqyndatyp, älemnıŋ tükpır-tükpırıne oŋai esık aşqan bıregei tehnologiia jetıstıgıne ainaldy.
Ūialy bailanys qūrylǧysyn adamzatqa alǧaş ret amerikalyq Aleksandr Bell esımdı önertapqyş Filadelfiiadaǧy elektrotehnikalyq körmede körsettı. Sol kezdıŋ özınde-aq köpşılık tarapynan zor qyzyǧuşylyqqa ie bolǧan «söileitın telegraftyŋ» telefonǧa ainalu prosesı köptegen aşylular men özgerısterdı bastan keştı. Tıptı telefondy jarty saǧat paidalanu üşın 10 saǧat quattau kerek bolǧan degen qyzyqty derekter bar. Osyndai ūzaq ızdenısten keiın ǧana telefon qaltada alyp jüruge yŋǧaily formaǧa tüstı.
Al bızdıŋ elge bailanystyŋ būl jaŋa türı 1998 jyly aiaq basty. Qazaqstandaǧy telekommunikasiia jüiesı halyqaralyq, qalaaralyq, aimaqtyq sonymen qatar jergılıktı, mekemelık bailanystan tūrady. Sala zertteuşılerı bızdıŋ memleketımızdegı alǧaşqy bailanys stansiiasy Petropavl qalasynda qūrylǧanyna basymdyq beredı. El territoriiasynda bırınşı bolyp bailanys ornatuǧa mümkındık bergen operator - GSM Qazaqstan. Ol bailanys naryǧyndaǧy ozyq kompaniia. Alǧaşqy kezeŋde bailanys operatorynyŋ Kcell jäne Activ sauda belgısımen jūmys ıstegenı jūrtşylyq jadynda bolsa kerek. Atalǧan operatorlyq belgıler respublika töŋıregınde 1058 qala men auylda bar. Qazaqstandaǧy bazalyq stansiialar bas-aiaǧy halyqtyŋ 66 paiyzyn bailanyspen qamtyp otyr. Sonymen bırge el tūrǧyndary 113 eldıŋ 236 operatormen avtomatty türde qarym-qatynas ornatuǧa qauqarly. Qazırgı taŋda azamattardyŋ bailanys qyzmetın 4 kompaniia qamtamasyz etedı.
Symsyz bailanys qūraldarynyŋ keŋ qoldanysqa ie boluy älemnıŋ soŋǧy ǧasyrda jetken eŋ ülken jetıstıgı. Qazaqstannyŋ da osyndai aqparattyq aǧynǧa ılesıp, tereze teŋestıre aluy zor baqyt!
Arujan Seiılǧazy
