Qazaqstannyń qorshaǵan ortasy kúrdeli ekologııalyq problemalardy bastan keshýde. Mundaı problemalarǵa KSRO kezinde Semeı polıgonynda ıadrolyq synaqtar júrgizýge baılanysty radıoaktıvti lastaný, Aral teńiziniń joǵalýy jáne burynǵy aýyl sharýashylyǵy alqaptarynyń shólge aınalýy jatady. Osy ekologııalyq problemalardyń kópshiligi KSRO dáýirinde paıda boldy. Ekologııalyq problemalardy zertteý ortalyǵy, sondaı-aq óńirlerdiń ekologııalyq problemalarmen kúres jónindegi kúsh-jigerin úılestirýmen aınalysatyn Ortalyq Azııanyń óńirlik ekologııalyq ortalyǵy bolyp tabylady.
Radıoaktıvti lastaný:
Qazaqstan dala aımaǵynda ornalasqan jáne KSRO Qazaqstan jerlerin ıadrolyq synaqtar júrgizý úshin paıdalana aldy. Ekologııalyq jáne radıaııalyq qaýipsizdik sharalarynyń jetkiliksizdigine baılanysty Semeı qalasynyń mańyndaǵy jergilikti eldi mekenderde jáne Qytaı Halyq Respýblıkasymen (eldiń soltústik-shyǵysy) shekarada onkologııalyq aýrýlarmen aýyratyn adamdardyń sany ósti.
Aral teńizi:
Taǵy bir problema Syrdarııa men Ámýdarııa ózenderinen sý alýǵa baılanysty úsh bólek sý qoımasyna bólinýden týyndaǵan Aral teńiziniń qurǵaýy boldy. Aral teńizindegi sý deńgeıiniń tómendeýi Qazaqstan klımatynyń kúrt ózgerýine ákeldi: bir kezderi qunarly topyraqqa aıtarlyqtaı zııan keldi, shańdy daýyldar tuz taratyp, jel erozııasy kúsheıe tústi. Baqylanbaıtyn proestiń nátıjesinde aýylsharýashylyq jerleriniń kóp bóligi joıyldy. 2019 jylǵa qaraı teńiz kólemi bastapqy kólemniń tek 5% qurady.
Atyraý oblysy:
Munaı men gaz óndirýden týyndaǵan Kaspıı teńizi lastanýynyń kúsheıýine baılanysty qazaq aýmaqtyq sýlarynda qolaısyz ekologııalyq jaǵdaı qalyptasýda, bul bolashaqta ekologııalyq apattyń sebebi bolýy múmkin.
Qazaqstannyń Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrligi 2003 jyly Kaspıı jaǵalaýynda munaı óndirýdi qatań shekteı otyryp, Aral teńizin qutqarý jáne Batys Qazaqstannyń qorshaǵan ortasyn saqtaý jóninde eleýli sharalar qabyldaı bastady. Aral jáne Kaspıı teńizderin qutqarýdyń túrli jobalary usynylady, biraq basqa elderdiń úkimetteri tarapynan aıtarlyqtaı qoldaý joq. Jobalardyń biri Dúnıejúzilik bank (65 mıllıon dollar) jáne Qazaqstan úkimeti qarjylandyratyn quny 86 mln.dollar Syrdarııa men Soltústik Aral teńiziniń aǵynyn basqarý jónindegi joba (NAS) boldy. Jobanyń maqsaty ekonomıkany (aýyl sharýashylyǵy men balyq aýlaýdy) damytý jáne Syrdarııa basseıninde ekologııalyq jaǵdaıdy burynǵy deńgeıge deıin qalpyna keltirý, sondaı-aq Soltústik Aral teńizin qutqarý bolyp tabylady. Qosymsha 2011 jyldan 2015 jylǵa deıin qoldanysta bolǵan ASBP 1, ASBP 2 jáne ASBP 3 baǵdarlamalary ázirlendi.
Janel Kasymova
