Smaǧūl Säduaqasūlynyŋ qazaq tarihynda alar orny erekşe. Qoǧam jäne memleket qairatkerı nebärı 33 jyl ömır sürse de qysqa ǧūmyrynda ūltyna öşpestei ız qaldyra bıldı.
Alaştyŋ ardaqty ūly qazırgı Soltüstık Qazaqstan oblysy, Aqjar audany, Ūialy-Jarqyn auylynda dünie esıgın aşqan. Kerei taipasynyŋ Malai-Baqtybai tarmaǧynan şyqqan. Auyl mektebın, 2 synypty orys-qazaq uchilişesın, Mäskeu kölık injenerlerı institutyn bıtırgen. On jetı jasynan bastap saiasi qyzmetke aralasqan Smaǧūl atamyz qazaq jastarynan qūralǧan «Bırlık» ūiymynyŋ belsendı müşelerınıŋ bırı bolyp, qairatkerlık şyŋdaludan öttı. Maǧjan Jūmabaev, Säken Seifullin, Mūhtar Samatov syndy azamattarmen bırge ūlty üşın qyzmet ettı. Būl ūiym “Alaş” partiiasynyŋ tüpkılıktı ideiasyn qabyldaǧan edı. Negızgı maqsaty qazaq halqynyŋ mädenietı men ädebietın köteru arqyly onyŋ ūlttyq sanasyn oiatu boldy.
Alaş qairatkerı ömırınıŋ soŋyna deiın elınıŋ aumaqtyq tūtastyǧyn saqtauǧa bar küşın salyp, ūlt derbestıgı üşın kürestı. 1921 jyly Sıbır revkomynyŋ qūramyndaǧy Semei oblysyn äkımşılık-aumaqtyq bölu arqyly Qazaq avtonomiiasyna engızu şaralaryna belsene aralasyp, Qostanai oblysyn el territoriiasynyŋ qūramyna qaldyruǧa ülken septıgın tigızdı. Ol lauazymdy qyzmet atqarǧanyna qaramastan, Resei imperiiasynyŋ otarlau saiasatyn aşyq synady.
«Qazaq jerı revoliusiiaǧa deiın otar boldy. Patşa ükımetı Qazaqstannyŋ şikızatyn, tabiǧi bailyǧyn paidalanyp «bos jerlerdı» qonys audaruşy kelımsekterge berıp, özderınıŋ mädeni, dıni, aǧartuşylyq yqpalyn jürgızdı»,– deidı qairatker. Osylaişa qalyŋ qazaqty ūltynyŋ odan ärı otar boluyna jol bermeuge şaqyrady.
Säduaqasūly men Goloşekin
Saiasattaǧy eleulı belesterınıŋ bırı — F.Goloşekinmen aşyq küresı. Goloşekin ölkelık komitetke kelgende Smaǧūl Säduaqasūly Biuro müşelıgıne kandidat, Oqu aǧartu Halkoly, «Eŋbekşı qazaq» gazetınıŋ redaktory mındetterın bır mezgılde atqaryp jürgen 25 jastaǧy jıgıt edı. Ol jasyna qaramastan qalyŋ qauymdy moiyndata bılgen qairatker atandy. «Kışı Qazan» ideiasyna qarsylyq tanytyp, auyldyŋ beibıt evoliusiialyq damuyn qoldaǧan azamattardyŋ bıregeiı boldy. Sol kezeŋdegı ziialy azamattarymyz jauapty hatşymen qazaq auylyn keŋestendıru, mekemelerdı qazaqylandyru, önerkäsıptı damytu, oqyǧandarǧa közqaras mäselelerı boiynşa bır kelısımge kele almady. Jiyrmasynşy ǧasyrdyŋ bırınşı jartysynda jürgızılgen jūmystardyŋ bırı – mekemelerdı qazaqylandyru ısı. Ärbır sezde osy mäsele mındettı türde kün tärtıbınde tūrdy. Goloşekin «Partiia Reseidıkı, sol sebeptı ony qazaqylandyrudyŋ qajetı joq» degen ideiany alǧa tartty. Būl pıkır Smaǧūl Säduaqasūlynyŋ şamyna tidı. Ol öz kezegınde: «Partiia qazaq jūrşylyǧymen jūmys ısteidı, qazaq kommunisterımen qarym-qatynasta bolady, ol nege öz jūmysyn qazaq tılınde jürgıze almaidy?» – dep mälımdeme jasap, sol uaqyttyŋ özınde-aq qazaq tılın memlekettık qyzmet pen äleumettık salalarda qoldanysqa engızu kerek ekenın aityp kettı. Qazaqstan ölkelık partiia kommitetınıŋ 1-hatşysy ūlttyq memleket qūru josparyn tübegeilı joiǧysy keledı. Onyŋ būl oiy myna bır sözderınen aiqyn baiqalady: «Qazaqstanda joǧarǧy oqu ornyn aşudyŋ qajetı joq, oqimyn deitınder Moskva, Leningradqa baryp oqysyn. Oqyǧandar jastardy būzady, ūlttar alauyzdyǧyn qozdyrady». Säduaqasūly eldı jaŋa ekspropriasiialar emes, eŋbek pen ǧylymnyŋ qūtqaratynyn aşyq aitty. Goloşekin ol jaiynda bylai dep jazdy: «Men auylda «Kışı Oktiabr» jasau kerek desem, ol kez kelgen Oktiabrge qarsy. Men auyl töŋkerıs täsılın tıleidı dep tūjyrym jasasam, joldas Säduaqasūly mūny joqqa şyǧarady. Bız auyldaǧy azamat soǧysyna qarsy emespız... Joldas Säduaqasūly mūndai azamat soǧysyna tübegeilı qarsy. Bızdıŋ özara kelıse almauymyzdyŋ mänı osy». Ärine, Qyzyl imperiianyŋ ädıletsız üstemdık saiasatyna narazylyq tanytqandyqtan qoǧam qairatkerınıŋ köp ūzamai qudalauǧa ūşyrauy zaŋdylyq edı. Ol 1927 jyly Halyq Aǧartu Komissary qyzmetınen bosatylyp, sol jyly Ölkelık Komitet Biurosynyŋ şeşımı boiynşa Taşkenttegı QazPedvuzǧa rektor bolyp taǧaiyndalady. Dese de, azamattyŋ kötergen mäselelerı resmi organdar tarapynan qoldau tappady. Sondyqtan rektorlyq qyzmetten de ketuge mäjbür boldy. 1928-1932 jyldary Mäskeu kölık injenerlerı institutynda bılım alady. Keiınnen Mäskeu-Donbass temır jol qūrylysynda injener-qūrylysşy bolyp eŋbek etedı. Asyl er 1933 jyly Mäskeu qalasynda belgısız jaǧdaida qaza tapqan bolatyn. Onyŋ süiegı örtelıp, hristian qorymynda jatty. Qairatker mäiıtınıŋ külı 77 jyl ötkennen keiın ǧana Otanyna äkelınıp, şariǧat şarty boiynşa elordanyŋ «Jastar» şaǧyn audanyndaǧy mūsylman ziratyna jerlendı. Smaǧūl Säduaqasūly – ūlt saiasatynyŋ jaryq jūldyzy. Onyŋ halqyna degen zor süiıspenşılıgı, adaldyǧy men erlıgı Otanǧa riiasyz qyzmet etudıŋ jarqyn ülgısı bolyp qala bermek..Diana ASAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
