Alaşorda ükımetınıŋ töraǧasy, ūlttyq saiasi köşbasşy Älihan Bökeihannyŋ jetı tomdyq tolyq şyǧarmalar jinaǧynyŋ alǧaşqy üş tomy jaryq kördı. Azattyq radiosynyŋ qyzmetkerı Sūltanhan Aqqūlūly qūrastyrǧan jinaqtyŋ qalǧan tört tomy jazǧa salym baspadan şyqpaq.
ALAŞTYŊ ÄLİHANYNYŊ EREN EŊBEGI ELGE JETTI
Aqpan aiynyŋ 22-künı Almatydaǧy Ūlttyq kıtaphanada qazaqtyŋ ūlttyq saiasi kösemı, ǧalym, memleket qairatkerı Älihan Nūrmūhammedūly Bökeihannyŋ jetı tomdyq tolyq şyǧarmalar jinaǧynyŋ alǧaşqy üş tomynyŋ jaryq köruıne orai tūsaukeser räsımı bolyp öttı. Tūsaukeserge Älihan Bökeihannyŋ bırge tuǧan aǧalarynyŋ nemere, şöberelerı, özge de alaş ziialylarynyŋ ūrpaqtary, tarihşylar men alaştanuşy ǧalymdar qatysty.Astanadaǧy «Saryarqa» baspa üiınen 2 myŋ danamen jaryq körgen jinaqty qūrastyruşy ärı jinaqqa engen, būryn-soŋdy eşqaida jariialanbaǧan tyŋ derekterdı Orynbor, Mäskeu, Peterbor qalalarynyŋ mūraǧattarynan tauyp, ony ǧylymi ainalymǧa qosqan
Älihantanuşy, Azattyq radiosynyŋ qyzmetkerı Sūltanhan Aqqūlūly Älihan Bökeihannyŋ şyǧarmalar jinaǧynyŋ alǧaşqy üş tomynyŋ tūsaukeser jiynynda. Almaty, 22 aqpan 2010 jyl.
älihantanuşy, Azattyq radiosynyŋ qyzmetkerı Sūltanhan Aqqūlūly tūsaukeser jiynynda Älihan Bökeihannyŋ ǧylymi, saiasi publisistikalyq mūrasy turaly bırqatar derekterdı köpşılıkke jetkızdı.
- Onyŋ soŋyna qaldyrǧan bai mūrasynyŋ tek bibliografiiasynyŋ özı ǧana otyz betten tūrady. Älihannyŋ myŋǧa juyq maqalasy men ocherkterı jäne taǧy basqa publisistikalyq dünielerı 1917 jylǧy aqpan töŋkerısıne deiın jäne odan keiıngı 1927 jylǧa deiın eluden asa qazaq jäne orys gazet-jurnaldarynda, onyŋ ışınde aqpan töŋkerısıne deiın otyzǧa juyq qazaq jäne orys basylymdarynda jaryq kördı.
Älihannyŋ publisistikasyn HIH ǧasyrdyŋ aiaǧy men HH ǧasyrdyŋ basyndaǧy tek Qazaqstandaǧy ǧana emes, bükıl Reseidegı tarihi qūbylystardyŋ şejıresı dep batyl aita alamyz. Ol özınıŋ maqalalaryn otyzǧa juyq bürkenşık atpen jariialady.
Özınıŋ ǧūmyrynda Alaştyŋ Älihany töŋkerıske deiın tört gazettı ūiymdastyryp, şyǧaryp otyrǧan. Onyŋ üşeuı orysşa «Omich», «İrtyş», «Golos stepei» gazetterınde özı redaktor bolsa, qazaq tılınde tūŋǧyş ret jalpyūlttyq «Qazaq» gazetın ūiymdastyrdy. Al, töŋkerısten keiın «Temırqazyq» jurnalyn şyǧardy.
Älihan osy künge deiın tabylǧan üş bırdei ırgelı monografiianyŋ, jüzge juyq ǧylymi zertteu men ocherktıŋ avtory, - dedı Sūltanhan Aqqūlūly.
Al, tarihşy Mämbet Qoigeldı Älihan Bökeihannyŋ alǧaşqy üş tomy jaryq körgen jetı tomdyq tolyq şyǧarmalary jinaǧyna «Būl
Tarihşy Mämbet Qoigeldı (sol jaqta) jäne arhitektor Şota Uälihan Älihan Bökeihannyŋ şyǧarmalar jinaǧynyŋ alǧaşqy üş tomynyŋ tūsaukeser jiynynda. Almaty, 22 aqpan 2010 jyl.
qazaq ruhaniiaty men tarihy üşın ülken qūbylys» dep baǧa berdı. Ol öz sözınde būǧan deiın de Älihan Bökeihannyŋ eŋbekterı jaryq körgenıne toqtalyp öttı.
- Alǧaş ret 1994 jyly öz qolymmen Älihannyŋ şyǧarmalar jinaǧyn daiarladym. Odan keiın 1995 jyly Sūltanhan orys jäne qazaq tılderınde şyǧarmalar jinaǧynyŋ bır tomdyǧyn jaryqqa şyǧardy. Ol kıtap halyqtyŋ Älihannyŋ kım ekenın tanuyna ülken qyzmet etken eŋbek bolatyn. Al endı, mıne, Älihan Bökeihannyŋ köp tomdyǧy jaryq körıp jatyr. Būl ülken eŋbek. Öitkenı, Älekeŋnıŋ orny erekşe bolatyn. Solai dep bükıl orys demokratiiasy moiyndaǧan. Solai dep bükıl Europa moiyndaǧan bolatyn Älihan Bökeihandy. Alaida, qazaq qoǧamy eŋ artynan moiyndaǧan syŋailymyz, bıraq älı tolyq moiyndaǧan joqpyz. Älihan Bökeihan ūlt-azattyq qozǧalystyŋ kösemı, qazaq ūlttyq memlekettılıgın jaŋǧyrtuşy sondyqtan da, kezınde ükımetke Älihan Bökeihan turaly arnaiy qūjat qabyldauy kerek dep ūsynys aitqanmyn. Osy pıkırımde älı de qalamyn, - dedı Mämbet Qoigeldı.
Tūsaukeserge qatysqan özge de ǧalymdar Älihan Bökeihannyŋ alǧaşqy üş tomy jaryq körgen jetı tomdyq tolyq şyǧarmalar jinaǧyna oŋ baǧa berıp, jinaqqa engen tyŋ derekter alaştanudy taǧy bır kezeŋge kötergenın aitysyp, oi-pıkırlerın ortaǧa saldy.
ÄLİHAN BÖKEIHAN ÖZINIŊ TUǦAN ÖLKESINDE ÄLI ESKERUSIZ QALYP KELEDI
Tūsaukeserde Älihan Bökeihandy este qaldyru turaly jäne alaş mūrasyn zertteu ısınıŋ bügıngı jai-küiı de söz boldy. Jazuşy ärı tarihşy Beibıt Qoişybai, Qazaqstan täuelsızdıgınıŋ ırgetasyn qalaǧan Älihan Bökeihan jäne basqa da alaş ziialylaryna täuelsız Qazaqstannyŋ ükımetı tarapynan älı künge belgılı därejede män berılmei kele jatqanyn atap öttı.
Al tarihşy ǧalym Mämbet Qoigeldı alaş mūrasyn zertteude ükımetke iek artyp otyrmau kerek dep esepteidı. Onyŋ oiynşa, qazırgı
Alaştyŋ üş arysy (soldan oŋǧa): Ahmet Baitūrsynūly, Älihan Bökeihan, Mırjaqyp Dulatūly.
qazaq ziialylary, onyŋ ışınde tarihşylar, jazuşylar, jurnalister alaş ziialylarynyŋ mūrasyn, olardyŋ saiasi qyzmetın zertteu men ony halyqqa jetkızude eşkımge jaltaqtamai bırlese eŋbektenuı qajet.
- Mysaly, tek qana ūlttyq saiasi köşbasşy Älihan Bökeihanǧa bailanysty atqarylatyn jūmystar men körsetıletın qūrmet älı tolyq emes. Mäselen, Qaraǧandy Älekeŋnıŋ tuǧan ölkesı. Sol qaladan Älekeŋnıŋ atyna bır daŋǧyl beru jönınde bastama köterılıp edı, ony qalalyq mäslihat şeşe almady. Sebebı, oǧan belgılı bır küşter qarsy şyqty. Al, bız sol Qaraǧandyǧa baryp, ǧylymi-täjıribelık konferensiia ūiymdastyryp osy mäselenıŋ şeşıluıne atsalysuymyz kerek.
Mäselen, Balqaştyŋ är jaǧynda, qyryq şaqyrym jerde Toqyrauyn degen özen bar. Älekeŋ sol jerde tuyp, ösken. Al, Balqaşta Älihan Bökeihandy eske salatyn bırde-bır belgı joq. Būl ökınıştı närse ǧoi, - dedı Mämbet Qoigeldı.
Alaida, älihantanuşy Sūltanhan Aqqūlūlynyŋ oiynşa, Alaşqa qazırgı Qazaqstan ükımetınıŋ enjarlyq tanytuyna bügıngı bilıkte otyrǧandar keşegı Alaş ziialylarynyŋ üstınen domalaq aryz jazyp, itjekkenge aidatyp, soŋynda «halyq jauy» dep atqyzyp jıbergen adamdardyŋ ūrpaǧy boluy da sebep.
Dese de, onyŋ pıkırınşe, alaş mūrasy keŋınen zerttelıp jäne halyqtyq deŋgeide nasihattalsa, jaŋa buyn saiasatkerler alaş ziialylary siiaqty tek qana ūltyna qyzmet etuge tärbielenıp şyǧu mümıkın.
Älihan Nūrmūhammedūly Bökeihan qazaqtyŋ tūŋǧyş ūlttyq saiasi «Alaşorda» partiiasyn qūruşy, keiınnen «Alaşorda» avtonomiialy ükımetınıŋ töraǧasy bolǧan.
Qazaq arasyndaǧy erekşe yqpaly men bedelıne orai ony alaş jūrty «Alaştyŋ Älihany» dep ataǧan.
1937 sovet ökımetı «halyq jauy» degen aiyppen qamauǧa alǧan Älihan Bökeihan «üştıktıŋ» şyǧarǧan ükımı boiynşa Mäskeude atylǧan.
1937 sovet ökımetı «halyq jauy» degen aiyppen qamauǧa alǧan Älihan Bökeihan «üştıktıŋ» şyǧarǧan ükımı boiynşa Mäskeude atylǧan.
