Búgin, ıaǵnı 22 shilde — Búkilálemdik mı kúni. Eń alǵash 2014 jyly Dúnıejúzilik nevrologtar federaııasy osy kúndi Búkilálemdik mı kúni retinde bekitti. Sodan beri dúnıe júzinde bul data atap ótiledi.
Qazaqstanda bul kúndi 2014 jyly alǵash bolyp almatylyq dárigerler atap ótken bolatyn. Almaty qalasynyń nevrologtary qosylyp, emhanalarda naýqastardy qabyldap, ashyq esik kúnin ótkizgen. Odan keıin elimizdiń birqatar óńirlerinde de bul ataýly kún aıasynda is-sharalar uıymdastyrylǵan. Degenmen álemdi jaılaǵan pandemııaǵa baılanysty eki jyldan beri bul kún elimizde atap ótilip jatqan joq.
Negizinen, mı adam ómirinde zor ról atqarady. Mı bizdiń jalpy salmaǵymyzdyń bar-joǵy eki-aq paıyzyn quraıdy. Biraq onyń qan taratatyn myńdaǵan talshyqtary aǵzamyzdaǵy otteginiń jıyrma paıyzyn paıdalanady.
Adam mıy 75 paıyz sýdan turady. Onyń qalypty jumys isteýi úshin aǵza sýdy jetkilikti mólsherde qabyldaýǵa tıis.
Eń qyzyǵy sol, bizdiń basymyzdyń «ishine» ornalasqan mı eshqashan da uıyqtamaıdy. Biz qalyń uıqyǵa batqanda mıymyz tynym tabady degen qate pikir eken.
Ǵalymdardyń aıtýynsha, kúndizgi ýaqyttan góri tún kezinde mıdyń jumys isteý jıiligi artady. Sondaı-aq adamnyń mıyna áıelderdiń áńgimesinen góri erkekterdiń áńgimesin qabyldaý jeńilirek bolady eken. Sebebi adam daýysy mıdyń ár bóligine ár túrli áser etedi. Áıelderdiń daýysy jińishke, baıaý ári áýezdi túrde shyqqandyqtan ony túsiný úshin mı óziniń qosymsha resýrstaryn paıdalanýy kerek.
Biz sizderge adam mıyna qatysty qyzyqty 25 derekti usynamyz. Muqııat oqyńyz:
- Jańa neırondyq baılanystar mıda siz árkez birdeńe eske saqtaǵan saıyn qurylady.
- Oıanǵannan keıin mı energııa bóledi. Salystyrmaly túrde alsaq ol kishkentaı shamnyń jumysy úshin jetkilikti bolady eken.
- Mıda 5 mınýt boıy ottek jetispeýi ornyna kelmeıtin zaqymǵa ákeledi.
- Mı 50 jasqa deıin damıdy.
- Alkogol ishkende mı este saqtaý qabiletin ýaqytsha joǵaltady.
- Adamnyń qalǵan búkil ómirine qaraǵanda ómirge kelgen kezinde júıke jasýshalary kóp bolady.
- Mıdyń ne sol, ne oń bóligi ǵana jumys istemeıdi, olar ár kez birlese jumys isteıdi.
- Az ǵana bılikke ıe bolý sezimi adam mıynyń jumysyn ózgertetini jáne onyń aıaýshylyq qabiletin azaıtatyny ǵylymı turǵydan dáleldengen.
- Otbasyndaǵy qataldyq bala mıyna, soǵystyń soldat mıyna áser etkenindeı áser etedi.
- Shokolad ıisi teta-rıtmniń óndirilýin belsendendiredi, ol óz kezeginde bosańsýǵa ákeledi.
- Albert Eınshteınniń denesin ashqan patalogoanatom onyń mıyn urlap alyp, formalın eretindisinde 20 jyldaı saqtaǵan.
- Senimdilik qasıetin mıdyń bilgili bir bóligin yntalandyrý arqyly týdyrýǵa bolady.
- Uıaly telefon arqyly uzaq sóılesý bas mıynda isiktiń paıda bolý qaterin arttyrady.
- Bala mıy aǵzadaǵy glıýkozanyń 50%-ynpaıdalana alady, sol sebepti de balalarǵa kóp uıyqtaý qajet.
- Mı denedegi ottegi pen qannyń 20%-yn paıdalanady.
- Siz jańa bir nárseni tanyǵan kezde mı qurylymy ózgeredi.
- Kóptegen mı parazıtteriniń ashylýyna baılanysty ǵalymdar «zombı-apokalıpsıs» múmkindigin joqqa shyǵarmaıtyn boldy.
- Uıqynyń qanbaýy mıǵa aıtarlyqtaı áser etip, talqylaý qabiletin, reakııa bildirýdi tómendetedi.
- Mıdyń jartysyn jadyǵa áser etpeı-aq hırýrgııalyq jolmen joıýǵa bolady.
- 2015 jyly qýattylyǵy jaǵynan tórtinshi sýperkompıýterge adam mıynyń bir sekýndtaǵy belsendiligine jetý úshin 40 mınýt qajet bolǵan.
- Amerıkalyq ónertapqysh Reımond Kýrveılanyń pikiri boıynsha 2023 jyly jeke kompıýterler adam mıynyń esepteý qýattylyǵyna jetedi.
- Adam mıy 100 mlrd neıron men trıllıon glıaldi jasýshadan turady.
- Bizdiń genderimizdiń jartysy mıdyń keshendi qurylymyn sýrettese, ekinshi jartysy qalǵan 98% deneniń qurylymyn sýretteıdi.
- Ǵalymdar dıeta mıdyń ózin-ózi «jeýine» ákeledi dep esepteıdi.
- Umytý — bul mı úshin jaqsy: qajetsiz aqparattyń joıylýy júıke júıesine kómektesedi.
Taǵy bir qyzyq, er adamdardyń mıy áıelderge qaraǵanda úlken. Sondaı-aq ǵalymdardyń anyqtaýynsha aýyrý sezimderin erkekter men áıelderdiń mıy ártúrli qabyldaıdy eken. Degenmen «Áıelderdiń mıy taýyqtyń mıyndaı eken» dep qorytyndy jasaýǵa asyqpańyz. Óıtkeni, aqyldylyq mıdyń salmaǵymen ólshenbeıdi.
Osy oraıda amerıkandyq psıhıatorlar men nevropatologtardyń pikirine nazar aýdarsaq, áıelder mıynyń neırony meılinshe belsendi jumys isteıdi. Is júzinde qanshama jetilgen dep sanalǵanymen, erler mıynyń neırondary belgili bir aýmaqtarda ǵana jumys istese, áıelder mıynyń neırondary áldeqaıda keń kólemdi qamtıdy. Ony ǵalymdar áıel mıyndaǵy «sezimtaldyq» pen «uǵymtaldyq» baılanystyń anaǵurlym tyǵyzdyǵynan dep túsindiredi.
"Adyrna" ulttyq portaly.
