Qazırgı jaŋartylǧan baǧdarlama boiynşa orta mektepke qazaq ädebietı pänınen berıletın bazalyq bılımnıŋ mazmūnyn qarap şyqtym. Käsıbi ädebietşıler tolyqtyra jatar, menıŋşe mūnda bırneşe kemşılık (olqylyq) bar.
1. Būl pän ıştei ädebiettıŋ tarihy, syny jäne teoriiasy degen salalarǧa bölınedı. Būrynǧy baǧdarlamada joǧary synyptar halyq auyz ädebietınen bastap bügınge, qazırgı qazaq ädebietıne qarai bırte-bırte jyljityn edı, mūnda är synypta ädebiet tarihynyŋ ana kezeŋınen, myna kezeŋınen bır-ekı şyǧarmadan üzıp-jūlyp berıledı. Osy dūrys pa?
2. Ädebiettıŋ är kezeŋın bastap tūratyn jazuşylar bolady. Solar tügel qamtylǧan ba? Mäselen, änūran avtory N.Näjmedenov, 30 tom mūra qaldyrǧan Mäşhür Jüsıp, qysqa söz şeberı B.Mailinnıŋ äŋgımelerı jäne t.b. būl baǧdarlamaǧa kırmei qalǧan.
3. Auyz ädebietı Kerqūla atty Kendesbai men Qobylandy, Qyz Jıbek, Asan Qaiǧymen bıte me? Qazaq oquşysyna halqynyŋ ǧasyrlar boiy jinaǧan mol mūrasy (100 tom babalar sözı) endı kerek emes pe? Auyz ädebietınen osylardy ǧana oqysa jetedı dep kım şeşken? Maqal-mätel, jūmbaq, aitys jäne t.b qaida?
4. Qazaq ädebiettanu ǧylymy men qazaq tıl bılımınıŋ negızın saluşy, jalpy qazaq filologiiasy ǧylymynyŋ negızın saluşy Ahmet Baitūrsynūlynyŋ eŋbekterınıŋ ışınen bükıl orta mektep boiy bala tek «Egın bastary» men «Adamdyq diqanşysy»degen ekı öleŋın oqysa, jetkılıktı me? Aqaŋ ūlttyŋ ar-ojdany emes pe? Ekı öleŋınen bala Aqaŋdy bala tolyq tanyp bola ma? Abaidan keiıngı poeziianyŋ ırı ökılı Maǧjannyŋ "Batyr Baiannan" basqa bır de öleŋı kırmegen. Nege?
5. Bır toqsan boiy (24 sabaq) ädebietten bır-ekı şyǧarmany ǧana oqytu balany şekteu emes pe? Mäselen, būl baǧdarlama boiynşa oquşy 9 synypta 4 toqsanda (24 sabaq) tek N.Aitūlynyŋ «Bäiterek» poemasy men Knut Gamsunnyŋ «Aştyq» romanyn ǧana oqidy eken. Būl qazaq mektebınde qazaq balasyn ruhani aştyqqa ūşyratu emes pe? Körkemsözdıŋ şeberlerı-sol kezeŋnıŋ beinesın däl tanytatyn J.Aimauytov pen M.Äuezovtyŋ äŋgımelerı nege tolyq kırmegen?
6. Qazaq ädebietı pänıne 5-pen 11-şı synyptarda alty jüzden asa saǧat berıledı eken. Oquşyǧa är şyǧarmany taldauǧa üş saǧattan berılgende, nege eŋ qūryǧanda 200-den asa şyǧarmamen tanysuǧa mümkındık berılmegen? Nege būl baǧdarlama bır oqu jylyna berıletın 108 sabaqqa bar-joǧy 12-14 tuyndymen ǧana şektelgen? Mysaly,
5-synypta jyl boiyna 14 şyǧarma,
8-synypta jyl boiyna 16 şyǧarma,
11-synypta jyl boiyna 8 şyǧarma. Būl qoldan jasalǧan şekteu emes pe?
7. Ädebiettıŋ teoriia men syny qaida? Ondai bılım nege oquşynyŋ jas erekşelıgıne qarai mölşerlep berılmegen? Būl ädebiettanu degen ǧylymi pännıŋ mekteptegı bazalyq bılımıne kırmei me? Jalpy ädebiettanudyŋ salalary, osy uaqytqa deiıngı jüielengen kategoriialary, tipterı degen ūǧymdardan oquşy maqūrym boluy kerek pe? Nege, nenı oqytudy käsıbi ädebietşı ǧalymdar şeşıp, al Kembridjdıŋ «Jaŋa» mazmūndaǧy oqytu tehnologiiasymen qaita qarulanǧan ädısker-trenerler sony qalai oqytudyŋ jaiyna ǧana aralaspaidy? Ädebiettanu ǧylymynyŋ metodologiiasyn beibereket būzuǧa olarǧa kım qūqyq bergen? Negızın Aqaŋ salǧan ädebiettanu ǧylymy endı ädırem qala ma?
8. Ädebiet pänınıŋ negızgı maqsaty: ūlttyŋ ruhani äleuetın qalyptastyru emes pe? Orta mekteptegı osyndai jüiesız bılımnen keiın tamyry tarihi qūndylyqtarǧa tereŋdemegen batystyŋ lebıne de, şyǧystyŋ jelıne de közsız domalai beretın ūltynyŋ aialyq bılımıne qanyqpaǧan qaŋbaq siiaqty jastar qaidan şyǧady dep taŋqaluǧa bola ma?
9. Jalpy sūraq köp. «Negızgı orta bılım beru deŋgeiıne arnalǧan «Qazaq ädebietı» oqu pänınen jaŋartylǧan mazmūndaǧy ülgılık oqu baǧdarlamasy» aldaryŋyzda. 1,2 jäne 5-7 synyptar osymen oqyp ta jatyr. Ne deisızder, ädebietşı myrzalar? Eŋ qūrmasa, ün qosyŋyzdar!
Bijomart Qapalbek, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty
Abai.kz
