Memleket basşysy Qazaqstan halqyna Joldauynda käsıbi sportty damytuǧa bölıngen biudjet qarajatynyŋ tiımsız jūmsalǧany turaly mälımdedı, QR Mädeniet jäne sport vise-ministrı Erlan Qojaǧapanov qazırgı taŋda käsıbi sporttyŋ qalai damyp jatqanyn, sondai-aq «Astana» futbol klubynyŋ jaǧdaiy turaly aityp berdı.
– Erlan Toqtarhanūly, sız sportqa jauapty adamsyz. Sondai-aq, būǧan deiın Qazaqstan futbol federasiiasyn basqardyŋyz. Osy oraida myna mäsele turaly oiyŋyzdy bılsem dep edım. Klubtarymyzdyŋ Europaǧa biylǧy joryǧy jaqsy bastalyp, tıptı, myqty komandalardy jeŋdık te, bıraq soŋǧy nätijemız mülde köŋıl könşıtpedı. Ūiatqa qaldyq desek artyq aitqandyq emes. El chempiony «Qairat» Armeniianyŋ komandasynan jeŋıldı. «Astana» finderge qarsy kezdesude 3:1 esebımen alda tūryp, 3:4 esebımen jeŋılıp qaldy. Al «Tobyl» slovaktardan 0:5 esebımen oŋbai ūtyldy. Osy oraida aita ketetın bır jäit, bızdıŋ klubtardyŋ jyldyq biudjetı qarsylastardan bırneşe ese köp, tıptı 10 ese joǧary desek bolady. Osynyŋ bärı janküierlerdıŋ de jandy jerlerıne tiıp jatyr.Äleumettık jelıler şulap tūr. Bızge osyndai futbol kerek pe?
– Ärine, futbolymyzdyŋ jaǧdaiy köŋıl könşıtpei tūr. Bıraq, būl jerdegı nätijelerge tereŋınen üŋılu qajet. «Qairat» – jeke klub, älemdık deŋgeidegı baza salyp, top akademiia qūrǧan. Qairat Boranbaevtyŋ töl balasy. Öz kezegınde Boranbaev Germaniianyŋ «Leipsig» klubymen yntymaqtastyq ornatyp, Reseide «Qairat-Mäskeu» komandasyn qūrdy.Oiynşylarynyŋ basym bölıgı qazaqstandyqtar jäne öz akademiiasynyŋ tülekterı. Bızdıŋ problemamyz – bızde Boranbaev siiaqty adam bıreu-aq. Menıŋ oiymşa, ol klubynyŋ jeŋılısımen özı bas qatyruy tiıs, özı şeşetın mäsele dep qarar edım. Eŋ bastysy, «Qairat» biudjet qarjysymen ömır sürmeidı. «Qairat» siiaqty komandalar köp bolsa dep tıleisıŋ.
Al «Tobyl» köŋıl qaldyrdy. Bırınşı ret emes. Bıraq, Qostanaida oblys äkımı manej salyp, stadiondy kürdelı jöndeuden ötkızgen. Menıŋ bıluımşe, ol qazır stadionǧa soŋǧy ülgıdegı jasandy alaŋdy tösep jatyr. Ūlttyq qūramamyzdyŋ köşbasşy oiynşylarynyŋ basym bölıgı «Tobyl» sapynda oinap jür. Eger olar Europada oisyrai jeŋılgen bolsa, demek bızdıŋ qazırgı deŋgeiımız osy. Ūlttyq qūramamyzdyŋ köşbasşy futbolşylarynan qūralǧan komandamyz slovakiialyq jastardan oisyrai jeŋılıp, el futbolynyŋ deŋgeiın anyq körsettı. İä, «Tobyldyŋ» nätijelerı öte tömen, bıraq olar mūnyŋ barlyǧyn infraqūrylymdy jaqsartumen juyp-şaiyp jatyr. Bolaşaqqa investisiia qūiyp jatyr dep aqtauǧa bolady.
Men üşın köŋılımdı qatty qūlazytqan jait – «Astananyŋ» jaǧdaiy. Köp jyldar boiy klub el futbolynyŋ flagmany boldy. Biudjetı jylyna 30 million dollarǧa deiın jettı. Osynyŋ nätijesı qaida? Eşteŋe de joq. Baza joq, akademiia da salynbady. Osy jyldar ışınde bırde-bır futbolşyny tiımdı, paida äkeletın qarajatqa satqan joq. Barlyq aqşa negızsız qymbat legionerlerge, olardyŋ agentterıne, bolmaşy transferlerge jūmsaldy. Barlyq nätije tabloda, oǧan qaraudyŋ özı ūiat. Bır sözben aitqanda – «bardak».
– Bıraq «Astana» turaly aitqan mäseleŋızdıŋ biyldyqqa qatysy joq şyǧar? Öitkenı, jyl basynan bastap elımızde klubtardyŋ biudjetı bırşama qysqardy emes pe?
– Biyl Memleket Basşysynyŋ Joldauyn oryndau üşın barlyq käsıbi sport klubtaryn qarjylandyru qysqartyldy. Keibır klubtar būl qysqartudyŋ maŋyzdylyǧyn tüsınbei jürgen sekıldı. Olar qatty qatelesedı, ärı ol üşın naqty esep te beredı. Mysaly, «Astana» futbol klubynyŋ osy jylǧy biudjetı 5 milliard teŋge, al qalǧan klubtardyŋ barlyǧynda 1,2 milliard teŋgeden aspaidy. Al nätijesı käne? Europadaǧy sätsızdıkten basqa eşteŋe joq.
– «Astana» basşylary klubtyŋ ötken jyldardaǧy ülken qaryzdary turaly aityp, osy jaǧdaikomandaǧa joǧary jetıstıkke jetuge mümkındık bermei jatyr degen pıkırde...
– Endeşe, talqylaiyq. «Astana» osy jylǧa 4,2 milliard teŋge kreditorlyq bereşekpen kırdı. Qazaqstanda mūndai qaryz eşqaşan bırde-bır klubta bolǧan emes. Būl qaryzdardyŋ köp bölıgı 2020, iaǧni «kovid» jyly paida boldy. Klub belşesınen bereşekke batyp, endı ony memleket esebınen ötegısı keledı. Bıraq būl qaryzdardyŋ köptegen komponentterı zerttele kele ülken sūraqtar tuyp otyr. Bız köptegen qaryzdardyŋ paida boluynyŋ zaŋdylyǧyna eleulı kümän bola tūra, aqşany op-oŋai bere almaimyz. Qazır būl aqşa senımdı qorǧalǧan. Bıraq ol klubqa barǧan bette, kümändı kelısımşarttar esebınen basqa taraptarǧa ketu qaluy mümkın. Bız oǧan jol bermeimız.
– Sızdıŋ sözıŋızden būl qaryzdar nemese olardyŋ bır bölıgı «qoldan jasalǧandai» estıledı eken...
– Ökınışke qarai, mūny da joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Qazır klubta auditorlyq tekserıster jürıp jatyr. Öz kezegımızde kreditorlyq bereşektı öteu barysynda halyq aqşasynyŋ ysyrap boluyna jol bermeimız. Zaŋ aiasynda qoldan kelgennıŋ bärın jasaimyz.
– Tekseru jürıp jatqany tüsınıktı. Bıraq, özıŋız aitqandai, «Astanadaǧy» «bardaktyŋ» naqty mysaldaryn keltıre alasyz ba?
– Qazır tekseru jürıp jatqandyqtan, köp närsenı köpşılıkke aşyp aita almaimyn. Bıraq bızdı qatty mazalaityn jaǧdai, klub ıs jüzınde syrtqy küşterdıŋ jäne şeteklık bır toptyŋ basqaruyna ötıp ketken. Şyn mänınde, klub barlyq qūqyqtyq jūmystardy, sonymen qatar, sporttyq jäne marketingtık jūmystardy reseilık kompaniiaǧa, sonyŋ ışınde tüsınıksız tūlǧalardyŋ qolyna eş jauapkerşılıksız tapsyryp qoiǧan. Būl degenıŋız «Astanany» bızdıŋ menedjment emes, kümändı şeteldık kompaniia basqaratyndai körınedı. Jalpy, eger barlyq jūmysty öte ülken kölemdegı aqşaǧa şeteldık kompaniiaǧa tapsyrǧan bolsa, onda «Astanaǧa» bas direktor, zaŋgerler, marketologtar ne üşın kerek? Onda da köptegen kelısımşarttar men qarym-qatynastar «Astananyŋ» müddesıne qarsy tūruda.
Bır ǧana mysal keltıreiın. «Astana» osy şeteldık kompaniiaǧa jattyqtyruşy Grigorchukpen bıtımgerşılık kelısım jasasuǧa deiıngı barlyq qūqyqtar men ökılettıkterdı berıp, daudy şeşudı tapsyrǧan. Bıtımgerşılık kelısımı boiynşa «Astana» tarapy Grigorchukqa bırneşe tranşpen tölem jasaudy közdedı. Bıraq tölemnıŋ merzımın ötkızıp alǧan jaǧdaida «Astana» Grigorchukke kütkendei künıne 0,01 nemese 0,02% emes, bırden 200 myŋ euro töleidı. Nätijesınde, klub Grigorchukqa 866 myŋ euro negızgı qaryzynan basqa, keşıktırgenı üşın taǧy 400 myŋ euro töleuge mäjbür. Tiımdı mölşerleme euromen jyldyq jüzdegen paiyzdarmen esepteledı. Būl aqylǧa syimaityn närse. Sondyqtan mūndai bıtımgerşılıktıŋ ziiany bolmasa, paidasy joq. Ol «Astanaǧa» arnaiy zalal keltıru üşın jasalǧan siiaqty. Klub halyqaralyq myqty qūqyq kompaniiasyn jaldaǧan kezde, bız «Astananyŋ» müddesın qorǧaudyŋ mülde basqa deŋgeiın kütemız. Ökınışke qarai, eşqandai qorǧaudy körıp tūrǧan joqpyz. Kerısınşe, tolyqtai müddenı basqa tarapqa berıp qoiǧan. Jaǧdai rasymen osylai. Sondyqtan, klubqa osy keŋsemen barlyq qarym-qatynasyn būzudy būiyrdyq. Olardan keletını tek qana şyǧyn. Olardyŋ ıs-äreketterıne älı de proseduralyq baǧa beru kerek.
Ärı qarai jalǧastyraiyn. «Astanada» jalaqy mölşerı tym joǧary. Keibır legionerlerge aiyna 50-60 myŋ euro töleidı, al jyl saiyn ondaǧan jäne jüzdegen myŋ euroǧa kötergışter taǧaiyndalady. Bır futbolşynyŋ ortaşa ailyq tabysy 70-80 myŋ euroǧa deiınjetedı. Ne üşın? Finderdıŋ bükıl komandasy bızdıŋ bır oiynşyǧa tiesılı jalaqyny alady. Soǧan qaramastan finder kelesı kezeŋge öttı. Au, sonda sız qai elde tūryp jatyrsyz? Balalarǧa, janküierlerge, bükıl Qazaqstanǧa qandai paidasy bar? Bız klubqa qarjylyq tärtıptı, negızgı tärtıptı engızgımız keledı, bıraq olar būǧan qarsy.
– Qalaişa?
– Mäselen, tiımdılıktı arttyru jäne terıs paidalanudy boldyrmau üşın transferlık komitet qūrudy ūiǧarǧanbyz. Būl tabiǧi qadam dep esepteimın. Transferlık komitetter barlyq klubtarda bar. Bıraq olar būǧan qarsy boldy. Klub agenttık kelısımşarttardy transferlık Komitettıŋ ökılettıkterı şeŋberınen şyǧarudy ūsyndy. Degenmen agenttık tölemder mämılenıŋ eŋ maŋyzdy parametrı bolyp esepteledı. Klub agenttık tölemderdı özderı şeşetının mälımdedı. Öz kezegımızde agenttık jäne köterme tölemderdıŋ kez kelgenıne tyiym saludy, al futbolşylardyŋ jalaqylaryn teŋgege audarudy ūsyndyq. Şyn mänınde, klubtyŋ biudjetı teŋgemen bola tūra, ailyq jalaqyny dollarmen nemese evromen qalai belgıleuge bolady? Kurstyŋ kez kelgen terıs dinamikasy, sızge negızsız kreditorlyq bereşek äkeledı. Bıraq klub bızdıŋ talaptarymyzdy mülde elemedı. Nätijesınde, barlyq jaŋa oiynşylar 15%-tık agenttıkke qol qoidy. Būl qūjattardyŋ da zaŋdylyǧy kümän tudyrady.
2018 jyldan bastap «Astanany» qarjylandyruǧa şamamen 45 milliard teŋge bölındı. Bır «Astanaǧa» bükıl qazaqstandyq sportqa qaraǧanda köbırek aqşa jūmsaldy. Nege? Biudjetı mülde az finderden jeŋılu üşın be, älde, ötken jylǧydai qarapaiym Chernogoriianyŋ «Buduchnost» siiaqty ortanqol ūjymyna ūtylu üşın be? Jyl saiyn osy körınıs: biudjetı bırneşe ese az, dälırek aitsaq, bızdıŋ komandanyŋ biudjetınen on ese tömen komandadan jeŋılemız. Endı mūndai bassyzdyqtyŋ jalǧasa beruıne jol bermeimız. būdan bylai jalǧasuy mümkın emes. Bärın dūrys jasauymyz kerek. Būl «bardakty» toqtatatyn uaqyt jettı.
- Endı «Astananyŋ» aldaǧy taǧdyry qandai bolmaq?
– Kelesı jylǧa arnalǧan biudjet taǧy 40%-ǧa qysqarady. Prezident tapsyrdy, bız oryndaimyz. Tüsınbegender ornyn bosauty tiıs. Būl tek «Astanaǧa» emes, barlyq klubtarǧa qatysty.
Sūhbattasqan Oŋǧar QABDEN
