...Būny özı kündelık deuge keler me eken?Onyŋ üstıne bız,bır top ärıptester, Elbasymyzdyŋ AQŞ prezidentı Donald Tramppen resmi kezdesuıne orai saparǧa arnaiy şyqqanymyzben,Niu-Iorktte ǧana bolyp qaittyq.Qūrama Ştattardy armansyz aralauǧa mümkındıgımız tolyq jetpedı.Äitse de, Almatydan Stambūlǧa ūşqanymyz,Stambūldaǧy Atatürık atyndaǧy äuejaida ekı,üş saǧat aialdaǧanymyz,sodan Niuge bet alǧanymyz,Atalant mūhitynan asyp ötıp,atalǧan alyp şahardyŋ bırer kün auasyn jūtqanymyz–osy jolda körgenımız,köŋılge tüigenımız bek qūrmettı oqyrman qauymǧa bır qydyru äŋgıme aituǧa jarap qalar degen oimen kompiuterımızdıŋ aldyna kelıp jaiǧastyq.
Bız mıngen äue kemesı qaŋtardyŋ 16-sy künı Almatydan taŋǧy 07:50-de ūşyp şyǧyp, Atatürık halyqaralyq aeroportyna Ankara uaqytymen 10:30-dar şamasynda baryp qondy.Būl menıŋ Atatürık aeroportyn alǧaş köruım. Äuejaidy körgen bette köŋılımde ne tūrǧanyn bırden aitaiyn ba?Maqtanyş. İä,jasyryp jabary joq:maqtanyş tūrdy.2003 jyly qaŋtar aiynda AQŞ-qa bara jatyp,alman elındegı Frankfurt äuejaiyna toqtaǧanbyz. Frankfurttıŋ ailapat auananyna qarap sol kezde taŋ qalǧan edım.Qarasam, bızdıŋ Atatürıktıŋ odan eş kemı joq eken.Tübı bır türkı balasy retınde Atatürıktıŋ mynandai ǧajap kelbetıne,at şaptyrym aumaǧyna köz tastaǧan sätte ıştei jelpınıp aldyq ta,maŋaiymyzdy jıtı şoluǧa tyrystyq.Törtkül dünienıŋ halqy,ne derıŋız bar ma,osynda jür.Zäŋgıler,ündıler,mulattar, arabtar,parsylar,skandinavtar,özımızdıŋ orekeŋder... ana qaptaldan da, myna qaptaldan da şyǧa kelıp,midai aralasyp ketedı.Atatürık äuejaiy adam nöpırınıŋ alyp aǧysy siiaqty:qūlaǧyŋa är türlı tılde söilegen dauystar da jetedı.Bır keremetı älgı dauystar özara üilesıp,ündesıp jatyr.Köpten qalamyz ba,bız de dabyrlap söilep qoiamyz.
Kün siyr säskeden ūzaǧan şaq.Quyrylǧan tauyq pen balyq etın baptap asylǧan kürışpen qosa satyp tūrǧan türıkke jaqyndap,tüstenuge yŋǧai bıldırıp edık, älgı baiqūs qalbalaqtap dal ūrdy da qaldy.Qyzmetşısı bolsa da qūraq ūşuda.Olar–türıkşe,bız–qazaqşa bır-bırımızge tıl qattyq jäne eş qinalmai-aq ūǧysa jöneldık.Osy arada baiqaǧanym,būrynǧydai emes,qazaq pen türıktıŋ tuys tılı özara jaqyndasa tüsken syŋaily.Bız būny äuejaida da, äue kemesınde de anyq aŋǧardyq.Stiuardessa türık qyzynan taŋdai jıbıter su sūraŋyz,ol sızge tūnyq qara közderın qadap, «sūu ma?»-deidı. Köŋılıŋız şalqysa,şarap sūrap alsaŋyz da bolady.Türık qyzy: «Şaraptyŋ qandai türın qalaisyz?»-dese,«qyrmyzy» deŋız.«Qyzyl şarap» degen söz. Qazaq tılınde sirek qoldanyluǧa ainalǧan «qyrmyzyny» türıkter jiı aitady eken.Ädebiet boiynşa Nobel silyǧyn ielengen Orhan Pamuktıŋ şyǧarmasyn bızdıŋ jıgıtter«Menıŋ atym qyzyl»dep qotaryp jürdı.Keiın ony qytaidaǧy bızge esım-soiy belgısızdeu qalamger bauyrymyz«Menıŋ atym qyrmyzy»dep audardy.Dūrysy–osy.Eŋ bastysy tılımızdegı äueze ädemı saqtalǧan.Qysqa,şolaq qairylǧan qyzyl emes,qyrmyzy.Äuezdı ärı şyǧarma tabiǧatyn aşatyn audarma.
Atatürık atyndaǧy halyqaralyq äuejaidy körıp aidarymyzdan jel eskenının joǧaryda bıldırdık.Solaiy solai.Öitkenı Atatürık–älemdegı eŋ ülken,eŋ ǧajap,äm sän-saltanaty kelısken,kemeldengen,jolauşylarǧa san-salaly qyzmet körsete alatyn äuejai.Stambūl äuejaiyna künıne ortaşa 1171 - 1500 şamasynda ūşaq qonyp,ūşady.Aspan kögıne qarasaŋyz,alyp lainerler bırınen soŋ bırı tyrna tızbek jasap,äuejaidy betke alyp kele jatady.Sondai tyrna tızbekpen jäne köterılıp bara jatady.Sondyqtan ūşaq sözı bıreulerge ūnamasa da,Stambūl äuejaiyndaǧy qarabalasqa qarap tūryp jaqsyǧa,jaŋaǧa ūmtyludyŋ eş sökettıgı joqtyǧyn eske aldyq.İä, men ūşaq sözı turasyndaǧy oiymdy bıldırıp otyrmyn.Samoletter sap tüzegen Mäskeudıŋ Şeremeteva äuejaiyndaǧy dörekılık pen dökır qyzmetten ketıp, ūşaqqa ūmtyla tüssek,sırä, ūtylmaspyz...
Atatürık äuejaiynyŋ kögıldır şynyly qabyrǧasynyŋ ar jaǧynan äigılı Stambūl qalasynyŋ biık üilerı,mūnaraly meşıtterı körınedı.Meşıt demekşı, būl şaharda 70 myŋǧa juyq meşıt bar körınedı.Sonyŋ jüzge juyǧy tarihi mazmūny tereŋ meşıtter.Arasynda ataqty Sūltan Baiazit 1505 jyly saldyrǧan Baiazit meşıtı,Fatih meşıtı, Aiasofiia,Süleimaniie meşıtı bar.
Stambūl–qazaqtyŋ aiauly ūldarynyŋ esımın eske salatyn qala.Būl qalada 1906 jyldary Abai aǧasynyŋ amanatyn oryndau üşın qyjylyq saparǧa attanǧan Şäkerımdei ǧūlama bolǧan.Ǧūlama sapar barysynda Stambūlda aialdap,on-on bes kün osyndaǧy köne kıtaphanalardy aralap,ruhani şölın basypty.1911 jyly Stambūlǧa älemnıŋ alyptaryn asyqtai üiırıp atqan qazaq paluany Mūqan degen atpen kelıp Qajymūqan atanyp ketken.Mūstafa Şoqai da az kem kün Stambūldyŋ tūrǧyny bolǧan.Bıraq,so zamandaǧy saiasi jaǧdaiǧa bailanysty Leninmen,Stalinmen tıl tabysa qalǧan Mūstafa Kemal Mūstafa Şoqai bauyryn Stambūlǧa syidyra almasa kerek.Apyr-ai, deisız osy arada erkısız taŋdanyp,quǧynda jürgen qazaqtyŋ bır oǧylany kommunister üşın qandai qauıptı adam bolǧan,ä?..Ol elden jyryqqa ketse de,özınıŋ aibaryn alystan sezdırıp, tyqyraŋdaǧan tapal «kösemnıŋ» tynyşyn alǧan eken ǧoi.Qairan, Mūstafa...
Stambūldyŋ Stambūl atanuy jyrdan qyzyq äŋgıme.«Būl äŋgımenı qazaq tügıl türıkterdıŋ özı köp bıle bermeidı»,- deidı menıŋ Ankarada tūratyn ärıptesım Ūfūq bei.Stambūldyŋ ırge tasyn bızdıŋ däuırımızge deiıngı VII ǧasyrda grektıŋ Megärı qalasynan şyqqan otarşyldar qalaǧan deitın derek bar.O zamanda Stambūl Vizantiia atanady.330 jyly Ūrym imperatory Ūly Konstantin I Ūrym imperiiasynyŋ astanasyn Vizantiiaǧa köşırıp,şaharǧa Jaŋa Rim degen at beredı.Bıraq,Jaŋa Rim qūlaqqa sıŋbei,qala el auzynda Konstantinnıŋ qalasy,iaǧni Konstantinopol atalyp jüre beredı. HIII ǧasyrda arabtar Konstantinopldı«İstinpolin»–grekşe mätınnen alǧanda, «qalaǧa» dep atady.Al,türıkter İslambul dedı.Europalyqtar men orystar İslambul atauyn öz tılderıne yŋǧailap,İstanbul dedı.Mūnyŋ bärın Stambūldyŋ tarihyn aqtaryp otyryp tauyp aluǧa bolady.Qysqasy,sızderge uäde etıp aitpaq bolǧan qyzyǧymyz mynau:Mūstafa Kemal bilıgı tūsyndaǧy qarym-qatynastyŋ bärınde resmi ökılder de,jai jürgınşıler de,sauda-sattyqtyŋ adamdary da Stambūldy Stambūl demei Konstantinopl dei beredı.Jūrttyŋ mynandai taqystyǧyna,bır eldıŋ astanasynyŋ atyn dūrystap bılmeitındıgıne keiıgen Kemal Ata meken-jaiy«Konstantinopol» dep jazylǧan hattardyŋ bärın kerı qaitartyp otyrady.Hattarǧa memlekettık baqylau jasatady.Äitse de bylaiǧy köptıŋ nemkettılıgı tiylmaidy.Aqyry bolmaǧan soŋ Kemal amerikandyq bır topqa«Stambūl»degen än saldyryp, älemge Stambūl atyn äigılı etedı.Djaz janryndaǧy äuenge eltıgen älem jūrty az uaqyttyŋ ışınde Konstantinopoldı Stambūl dep tanidy. Mıne, tyŋdaŋyz:
Stambūl 1502 jyly älemde tūrǧyny köp eŋ ülken qala bolǧan,qazır jan sany mol qalalardyŋ qatarynda 15-şı orynda tūr.
Stambūldyŋ äzelgı aty Konstantinopol (Constantinople) dedık. Rim imperiiasynyŋ ortalyǧy Rim qalasy siiaqty Stambūl 7 töbenıŋ üstıne salynǧan. Jetı töbe qazır de Stambūldyŋ belgılı rämızderınıŋ bırı bolyp tabylady.
Stambūl Europa men Aziia qūrlyqtaryn bır-bırımen bailanystyratyn jäne älemde ekı qūrlyqta da topyraǧy bar jalǧyz qala.Ekı qūrlyqty üş ülken köpır (15 şılde şäiıtter köpırı,Fatih Sūltan Mehmet köpırı,Iаvuz Sūltan Selim köpırı) jäne teŋız astynan jüretın Marmarai tunnelı bailanystyrady.
Stambūl 2000 jyldyq tarihy bar älemnıŋ eŋ köne şaharlarynyŋ bırı. Sondai-aq Vizantiia jäne Osmanlydan bastap,3 ülken imperiianyŋ bas qalasy bolǧan.
Älem boiynşa ekonomikasy eŋ jyldam ösken 7-şı metropoliten.
2017 jyly Türkiiaǧa 26 million turist kelgen.Būl turistterdıŋ 10 millionyn Stambūl qalasy qabyldaǧan.Endı eseptei berıŋız, 10 million tursitıŋ qaltasynan kemınde myŋ dollardan şyqqanda,Stambūldyŋ biudjetı neşe esege artty eken?..
Osynau äidık şahardy qazaq balasy eş jatsynbauy kerek.Stambūl ortaq qalamyz,ortaq mädenietımız.Altaidan Anadolyǧa auǧan bauyrlarymyzdyŋ ūrpaǧy meken etıp jatqan ūlanǧaiyr ūly meken.Türık Respublikasynyŋ örkendegenı,öskenı bızge asa qajet.Bızdıŋ Elbasymyz Türkiianyŋ ekonomikalyq,saiasi ahualyna jıtı köŋıl bölıp otyrady.Erdoǧan men Putinnıŋ arasynda alaközdık tuǧan 2016-2017 jyldary Nūrekeŋ ekı tarapqa aǧalyq aqylyn aityp,kelege şaqyrdy.Öitkenı,Qazaqstannyŋ geoiasi älemdegı damuy men beibıt ömırıne Türkiia men Reseidıŋ yqpalyn syzyp tastai almaimyz.Resei–körşı,Türkiia – tuys el.Bırınen ketıp,bırımen auyz jalasyp otyra almaimyz.Osyny qapysyz bıletın qazaq prezidentı taraptardyŋ tızgının teŋ ūstauǧa baryn salyp baǧuda.Ärine,ol äreketı nätijesız emes.Türkiiamen de,Reseimen de qarym-qatynas qalypty, barys-kelıs baiandy.
Atatürık äue alaŋynda otyryp,Astanadaǧy Nazarbaev atyndaǧy halyqaralyq äuejaidyŋ da jaiyn oiladyq.Bızdıŋ äuejaidyŋ halyqaralyq deitın märtebese bolmasa,şıgınen tüsken asyqtai şaǧyn dünie.Atatürıkte ūşaqqa şyǧaryp salatyn 712 dälız bar.Bızdıkı assa,10 şaqty ǧana. Ūşaqtarymyz da az.Äitse de,ümıt alda,qazan auzy joǧary.Qai tarap pen qandai qareketterge de Hab boludy qalaityn Qazaqstannyŋ äuejaiy 10 dälızben şektelıp qalamasa kerek.Osy saparynda Elbasyna ergen qazaq käsıpkerlerı AQŞ-tan 11 Boing ūşaǧyn satyp alu jönınde kommersiialyq kelısımge qol qoidy.Būl degen aldaǧy künderı Astana men Almatydan AQŞ-qa tıkelei äue qyzmetı körsetıledı degendı bıldırse kerek.Eger,Astana,Almaty äuejailary AQŞ-qa jolauşylar tasymaldaityn mümkındıktı ielense, şyǧysymyzdan hanzular,soltüstıgımızden Resei azamattary aǧylyp keletın edı.Juyrda Taşkentten AQŞ-qa arnaiy äuejoly aşyldy.Mūndai igılıkten qazaqtyŋ şet qaluy bügıngı jahandanǧan zamanda ärine,jaramaidy-aq...Osy oilardyŋ jetegıne ılesıp bız Atlant mūhitynan asyp ūşatyn alyp lainerge aiaq arttyq.Uaqyt ūzaq, jer şalǧai:oilanuǧa mümkındık mol.Men AQŞ-qa qazaq balasynyŋ arasynan suyrylyp şyǧyp, tūŋǧyş sapar jasaǧan kädımgı hakım atamyz Abai turaly jadymda bardy jaŋǧyrtyp körmek boldym...
(Jalǧasy bar)
Bız mıngen äue kemesı qaŋtardyŋ 16-sy künı Almatydan taŋǧy 07:50-de ūşyp şyǧyp, Atatürık halyqaralyq aeroportyna Ankara uaqytymen 10:30-dar şamasynda baryp qondy.Būl menıŋ Atatürık aeroportyn alǧaş köruım. Äuejaidy körgen bette köŋılımde ne tūrǧanyn bırden aitaiyn ba?Maqtanyş. İä,jasyryp jabary joq:maqtanyş tūrdy.2003 jyly qaŋtar aiynda AQŞ-qa bara jatyp,alman elındegı Frankfurt äuejaiyna toqtaǧanbyz. Frankfurttıŋ ailapat auananyna qarap sol kezde taŋ qalǧan edım.Qarasam, bızdıŋ Atatürıktıŋ odan eş kemı joq eken.Tübı bır türkı balasy retınde Atatürıktıŋ mynandai ǧajap kelbetıne,at şaptyrym aumaǧyna köz tastaǧan sätte ıştei jelpınıp aldyq ta,maŋaiymyzdy jıtı şoluǧa tyrystyq.Törtkül dünienıŋ halqy,ne derıŋız bar ma,osynda jür.Zäŋgıler,ündıler,mulattar, arabtar,parsylar,skandinavtar,özımızdıŋ orekeŋder... ana qaptaldan da, myna qaptaldan da şyǧa kelıp,midai aralasyp ketedı.Atatürık äuejaiy adam nöpırınıŋ alyp aǧysy siiaqty:qūlaǧyŋa är türlı tılde söilegen dauystar da jetedı.Bır keremetı älgı dauystar özara üilesıp,ündesıp jatyr.Köpten qalamyz ba,bız de dabyrlap söilep qoiamyz.
Kün siyr säskeden ūzaǧan şaq.Quyrylǧan tauyq pen balyq etın baptap asylǧan kürışpen qosa satyp tūrǧan türıkke jaqyndap,tüstenuge yŋǧai bıldırıp edık, älgı baiqūs qalbalaqtap dal ūrdy da qaldy.Qyzmetşısı bolsa da qūraq ūşuda.Olar–türıkşe,bız–qazaqşa bır-bırımızge tıl qattyq jäne eş qinalmai-aq ūǧysa jöneldık.Osy arada baiqaǧanym,būrynǧydai emes,qazaq pen türıktıŋ tuys tılı özara jaqyndasa tüsken syŋaily.Bız būny äuejaida da, äue kemesınde de anyq aŋǧardyq.Stiuardessa türık qyzynan taŋdai jıbıter su sūraŋyz,ol sızge tūnyq qara közderın qadap, «sūu ma?»-deidı. Köŋılıŋız şalqysa,şarap sūrap alsaŋyz da bolady.Türık qyzy: «Şaraptyŋ qandai türın qalaisyz?»-dese,«qyrmyzy» deŋız.«Qyzyl şarap» degen söz. Qazaq tılınde sirek qoldanyluǧa ainalǧan «qyrmyzyny» türıkter jiı aitady eken.Ädebiet boiynşa Nobel silyǧyn ielengen Orhan Pamuktıŋ şyǧarmasyn bızdıŋ jıgıtter«Menıŋ atym qyzyl»dep qotaryp jürdı.Keiın ony qytaidaǧy bızge esım-soiy belgısızdeu qalamger bauyrymyz«Menıŋ atym qyrmyzy»dep audardy.Dūrysy–osy.Eŋ bastysy tılımızdegı äueze ädemı saqtalǧan.Qysqa,şolaq qairylǧan qyzyl emes,qyrmyzy.Äuezdı ärı şyǧarma tabiǧatyn aşatyn audarma.
Atatürık atyndaǧy halyqaralyq äuejaidy körıp aidarymyzdan jel eskenının joǧaryda bıldırdık.Solaiy solai.Öitkenı Atatürık–älemdegı eŋ ülken,eŋ ǧajap,äm sän-saltanaty kelısken,kemeldengen,jolauşylarǧa san-salaly qyzmet körsete alatyn äuejai.Stambūl äuejaiyna künıne ortaşa 1171 - 1500 şamasynda ūşaq qonyp,ūşady.Aspan kögıne qarasaŋyz,alyp lainerler bırınen soŋ bırı tyrna tızbek jasap,äuejaidy betke alyp kele jatady.Sondai tyrna tızbekpen jäne köterılıp bara jatady.Sondyqtan ūşaq sözı bıreulerge ūnamasa da,Stambūl äuejaiyndaǧy qarabalasqa qarap tūryp jaqsyǧa,jaŋaǧa ūmtyludyŋ eş sökettıgı joqtyǧyn eske aldyq.İä, men ūşaq sözı turasyndaǧy oiymdy bıldırıp otyrmyn.Samoletter sap tüzegen Mäskeudıŋ Şeremeteva äuejaiyndaǧy dörekılık pen dökır qyzmetten ketıp, ūşaqqa ūmtyla tüssek,sırä, ūtylmaspyz...
Atatürık äuejaiynyŋ kögıldır şynyly qabyrǧasynyŋ ar jaǧynan äigılı Stambūl qalasynyŋ biık üilerı,mūnaraly meşıtterı körınedı.Meşıt demekşı, būl şaharda 70 myŋǧa juyq meşıt bar körınedı.Sonyŋ jüzge juyǧy tarihi mazmūny tereŋ meşıtter.Arasynda ataqty Sūltan Baiazit 1505 jyly saldyrǧan Baiazit meşıtı,Fatih meşıtı, Aiasofiia,Süleimaniie meşıtı bar.
Stambūl–qazaqtyŋ aiauly ūldarynyŋ esımın eske salatyn qala.Būl qalada 1906 jyldary Abai aǧasynyŋ amanatyn oryndau üşın qyjylyq saparǧa attanǧan Şäkerımdei ǧūlama bolǧan.Ǧūlama sapar barysynda Stambūlda aialdap,on-on bes kün osyndaǧy köne kıtaphanalardy aralap,ruhani şölın basypty.1911 jyly Stambūlǧa älemnıŋ alyptaryn asyqtai üiırıp atqan qazaq paluany Mūqan degen atpen kelıp Qajymūqan atanyp ketken.Mūstafa Şoqai da az kem kün Stambūldyŋ tūrǧyny bolǧan.Bıraq,so zamandaǧy saiasi jaǧdaiǧa bailanysty Leninmen,Stalinmen tıl tabysa qalǧan Mūstafa Kemal Mūstafa Şoqai bauyryn Stambūlǧa syidyra almasa kerek.Apyr-ai, deisız osy arada erkısız taŋdanyp,quǧynda jürgen qazaqtyŋ bır oǧylany kommunister üşın qandai qauıptı adam bolǧan,ä?..Ol elden jyryqqa ketse de,özınıŋ aibaryn alystan sezdırıp, tyqyraŋdaǧan tapal «kösemnıŋ» tynyşyn alǧan eken ǧoi.Qairan, Mūstafa...
Stambūldyŋ Stambūl atanuy jyrdan qyzyq äŋgıme.«Būl äŋgımenı qazaq tügıl türıkterdıŋ özı köp bıle bermeidı»,- deidı menıŋ Ankarada tūratyn ärıptesım Ūfūq bei.Stambūldyŋ ırge tasyn bızdıŋ däuırımızge deiıngı VII ǧasyrda grektıŋ Megärı qalasynan şyqqan otarşyldar qalaǧan deitın derek bar.O zamanda Stambūl Vizantiia atanady.330 jyly Ūrym imperatory Ūly Konstantin I Ūrym imperiiasynyŋ astanasyn Vizantiiaǧa köşırıp,şaharǧa Jaŋa Rim degen at beredı.Bıraq,Jaŋa Rim qūlaqqa sıŋbei,qala el auzynda Konstantinnıŋ qalasy,iaǧni Konstantinopol atalyp jüre beredı. HIII ǧasyrda arabtar Konstantinopldı«İstinpolin»–grekşe mätınnen alǧanda, «qalaǧa» dep atady.Al,türıkter İslambul dedı.Europalyqtar men orystar İslambul atauyn öz tılderıne yŋǧailap,İstanbul dedı.Mūnyŋ bärın Stambūldyŋ tarihyn aqtaryp otyryp tauyp aluǧa bolady.Qysqasy,sızderge uäde etıp aitpaq bolǧan qyzyǧymyz mynau:Mūstafa Kemal bilıgı tūsyndaǧy qarym-qatynastyŋ bärınde resmi ökılder de,jai jürgınşıler de,sauda-sattyqtyŋ adamdary da Stambūldy Stambūl demei Konstantinopl dei beredı.Jūrttyŋ mynandai taqystyǧyna,bır eldıŋ astanasynyŋ atyn dūrystap bılmeitındıgıne keiıgen Kemal Ata meken-jaiy«Konstantinopol» dep jazylǧan hattardyŋ bärın kerı qaitartyp otyrady.Hattarǧa memlekettık baqylau jasatady.Äitse de bylaiǧy köptıŋ nemkettılıgı tiylmaidy.Aqyry bolmaǧan soŋ Kemal amerikandyq bır topqa«Stambūl»degen än saldyryp, älemge Stambūl atyn äigılı etedı.Djaz janryndaǧy äuenge eltıgen älem jūrty az uaqyttyŋ ışınde Konstantinopoldı Stambūl dep tanidy. Mıne, tyŋdaŋyz:
Stambūl 1502 jyly älemde tūrǧyny köp eŋ ülken qala bolǧan,qazır jan sany mol qalalardyŋ qatarynda 15-şı orynda tūr.
Stambūldyŋ äzelgı aty Konstantinopol (Constantinople) dedık. Rim imperiiasynyŋ ortalyǧy Rim qalasy siiaqty Stambūl 7 töbenıŋ üstıne salynǧan. Jetı töbe qazır de Stambūldyŋ belgılı rämızderınıŋ bırı bolyp tabylady.
Stambūl Europa men Aziia qūrlyqtaryn bır-bırımen bailanystyratyn jäne älemde ekı qūrlyqta da topyraǧy bar jalǧyz qala.Ekı qūrlyqty üş ülken köpır (15 şılde şäiıtter köpırı,Fatih Sūltan Mehmet köpırı,Iаvuz Sūltan Selim köpırı) jäne teŋız astynan jüretın Marmarai tunnelı bailanystyrady.
Stambūl 2000 jyldyq tarihy bar älemnıŋ eŋ köne şaharlarynyŋ bırı. Sondai-aq Vizantiia jäne Osmanlydan bastap,3 ülken imperiianyŋ bas qalasy bolǧan.
Älem boiynşa ekonomikasy eŋ jyldam ösken 7-şı metropoliten.
2017 jyly Türkiiaǧa 26 million turist kelgen.Būl turistterdıŋ 10 millionyn Stambūl qalasy qabyldaǧan.Endı eseptei berıŋız, 10 million tursitıŋ qaltasynan kemınde myŋ dollardan şyqqanda,Stambūldyŋ biudjetı neşe esege artty eken?..
Osynau äidık şahardy qazaq balasy eş jatsynbauy kerek.Stambūl ortaq qalamyz,ortaq mädenietımız.Altaidan Anadolyǧa auǧan bauyrlarymyzdyŋ ūrpaǧy meken etıp jatqan ūlanǧaiyr ūly meken.Türık Respublikasynyŋ örkendegenı,öskenı bızge asa qajet.Bızdıŋ Elbasymyz Türkiianyŋ ekonomikalyq,saiasi ahualyna jıtı köŋıl bölıp otyrady.Erdoǧan men Putinnıŋ arasynda alaközdık tuǧan 2016-2017 jyldary Nūrekeŋ ekı tarapqa aǧalyq aqylyn aityp,kelege şaqyrdy.Öitkenı,Qazaqstannyŋ geoiasi älemdegı damuy men beibıt ömırıne Türkiia men Reseidıŋ yqpalyn syzyp tastai almaimyz.Resei–körşı,Türkiia – tuys el.Bırınen ketıp,bırımen auyz jalasyp otyra almaimyz.Osyny qapysyz bıletın qazaq prezidentı taraptardyŋ tızgının teŋ ūstauǧa baryn salyp baǧuda.Ärine,ol äreketı nätijesız emes.Türkiiamen de,Reseimen de qarym-qatynas qalypty, barys-kelıs baiandy.
Atatürık äue alaŋynda otyryp,Astanadaǧy Nazarbaev atyndaǧy halyqaralyq äuejaidyŋ da jaiyn oiladyq.Bızdıŋ äuejaidyŋ halyqaralyq deitın märtebese bolmasa,şıgınen tüsken asyqtai şaǧyn dünie.Atatürıkte ūşaqqa şyǧaryp salatyn 712 dälız bar.Bızdıkı assa,10 şaqty ǧana. Ūşaqtarymyz da az.Äitse de,ümıt alda,qazan auzy joǧary.Qai tarap pen qandai qareketterge de Hab boludy qalaityn Qazaqstannyŋ äuejaiy 10 dälızben şektelıp qalamasa kerek.Osy saparynda Elbasyna ergen qazaq käsıpkerlerı AQŞ-tan 11 Boing ūşaǧyn satyp alu jönınde kommersiialyq kelısımge qol qoidy.Būl degen aldaǧy künderı Astana men Almatydan AQŞ-qa tıkelei äue qyzmetı körsetıledı degendı bıldırse kerek.Eger,Astana,Almaty äuejailary AQŞ-qa jolauşylar tasymaldaityn mümkındıktı ielense, şyǧysymyzdan hanzular,soltüstıgımızden Resei azamattary aǧylyp keletın edı.Juyrda Taşkentten AQŞ-qa arnaiy äuejoly aşyldy.Mūndai igılıkten qazaqtyŋ şet qaluy bügıngı jahandanǧan zamanda ärine,jaramaidy-aq...Osy oilardyŋ jetegıne ılesıp bız Atlant mūhitynan asyp ūşatyn alyp lainerge aiaq arttyq.Uaqyt ūzaq, jer şalǧai:oilanuǧa mümkındık mol.Men AQŞ-qa qazaq balasynyŋ arasynan suyrylyp şyǧyp, tūŋǧyş sapar jasaǧan kädımgı hakım atamyz Abai turaly jadymda bardy jaŋǧyrtyp körmek boldym...
(Jalǧasy bar)
Däuren Quat
Abai.kz
