Jürsıŋder me jalǧan dünienı jalpaǧynan basyp?...
- İia!...
Jürsıŋder!...
Tırlık pen tırşılıktıŋ arasyn jalǧap jüre de berersıŋder, ölmestei bolyp ömır sürersıŋder! Ol anyq.
Bız de topyraq üstınde tırşılık etıp körgenbız.
Eeee, bılesıŋder me, bız senderge barmaimyz, sender bızge kelesıŋder! Sender bızdı saǧynasyŋdar, al bız jäi ǧana senderdı kütemız, soŋǧy jyldary senderden bızge kelgen elşılerdıŋ qarasy köp. Soǧan qaraǧanda bır kesapattyŋ bolyp jatqany anyq. Tura myltyqsyz maidan dersıŋ! Aşyq maidanda - alaŋ jauyngerdıkı. Jauynger demekşı, jauynger men qalamgerdıŋ aiyrmaşylyǧyn bılesıŋder me?...
Jauynger naizasymen syrttan kelgen jaudy tüirese, qalamger ışten şyqqan dūşpannan da, syrttan şapqan jaudan da qalamyn qylyş, qaǧazyn qalqan etıp elıne araşa tüspek. Bız sol qalamgerler ökılı edık. Qalamgerdı nege aityp otyr deisıŋder me? Joǧaryda aitqan kesapat qoi. Osyndai qiyn sätte eldıŋ mūŋyn mūŋdap, joǧyn joqtaityn qalamger, halyq pen han arasyn jalǧaityn altyn köpır bolatyn. Qane olar?... Keşegı qara ormandai qaptaǧan, qalamgerlerdıŋ sarqytynan qalǧandary şamaly-au deimın... "Ädebiet - ardyŋ ısı". Şyndyqty aityp şyryldap, şyndyq otyna şyjǧyrylyp jatqan eşkımnıŋ aşy dauysy esti almadym. Bız bıreuge jaqpasaq bılımsızdıkten emes, mınezımızden jaqpaǧan edık. Bız şyndyqty aityp, şynaiy jazyp söz kiesınen qoryqqan edık.
Aştyqtan, soǧystan, şeşek auruynan, quǧyn-sürgınnen qyrylǧanyŋ az ba edı qazaǧym !
El aman, jūrt tynyşta därıgerdıŋ azynan, därınıŋ joǧynan qynadai qyrylu degen ne masqara? Soǧyssyz jarylys, selsız su basqany nesı?!..., tıptı, örtke oranǧan närestelerge bır tamşy su bürki almaularyŋ ne degen sūmdyq edı?!... Bärı üşın sūrau bolady, bärı üşın jauap beresıŋder!... Daralary dübärä, tūlǧalary tobyr bolǧan qoǧam-ai!...
Tırlıgımde oblystan oblysqa, ministrlıkten ministrlıkke tük bıtırmei köşıp-qonyp jürgen bıreulerdı körsem, jaily jer ızdep kölın tastap ūşyp-qonyp jürgen üirekterge Sūŋqardyŋ;
- "Myna kötenderıŋ aman bolsa, ony da sasytarsyŋdar" degen äpsana esıme jiı oralady.
-Tuu, pap. Qoiyŋyzşy, boldy... Sızdı "Rahymjan aralynan" kezıktırem dep oilaǧan joq edım. Sızdı saǧynǧannan ba, bälkım jabyqqannan ba osy araldyŋ tūraqty tūrǧynyna ainala bastaǧandaimyn, odan da
syrlasaiyqşy pap...
-Aralymdy iesız qaldyrmai kelıp jürgenıŋ jaqsy eken, Raiajan. Sen jiı kelgenıŋmen özım qūrǧan" Rahymjan patşalyǧyna" öte sirek keletındı şyǧardym. Bala küngıdei būl jaqta jalǧyz emespın, sodan da bolar...
- Qoǧam qatelıgın jıpke tızgendei etıp aitudan Sız, tyŋdamaudan qoǧam jalyqpady, Pap. Aitaryŋyzdy aityp, jazaryŋyzdy jazyp ketken joq pa edıŋız?! Tüsınetın jūrt "Bas" romanyndaǧy Mahambettıŋ emes, tūtas qazaqtyŋ basyn tappai jürgenın, «Beibarysyŋyzdan» er tuǧan eldıŋ qadırın , «Abai sot», «Jäŋgır», «Syrym batyr», «Mūstafa Şoqaiyŋyzdan» qazaqqa kımderdıŋ kerektıgın jetesıne jetkızıp-aq jazǧanyŋyzdan tüsınuı kerek edı ǧoi.
- Tentegım-au! Tūŋǧyşym- au! Adam bar jerde aramdyq, memleket bar jerde meiırımsızdık, ūlt bar jerde ūiatsyzdyq, satqyndyq bar bola beredı. Menı qoia berşı , Abai ataŋ soŋynan erte almaǧan qazaq menıŋ şimaiyma şirai qalady dep pe edıŋ? Auyzy barlar emes, aqyly barlar aitu kerek. Küreskerlık - degen osy. Ätteŋ!...
- Pap, tūtas halyq küresker bolyp ketse tättı ömırdı kım süredı?
Kım ǧaşyq bolady?
Kım maqsat qoiady?
Kım arman quady?!...
Är adamnyŋ öz tabiǧaty, öz joly, öz taǧdyry bar emes pe?...
- Analaryŋ aşynǧannan alaŋǧa şyqsa, qyzdaryŋ qytyǧynan aiyrylǧannan köşe jaǧalap ketse, ūldaryŋda ūltşyldyq qalmasa qandai ot mınezdı tūlǧa, et jürektı azamat tözımı tausylyp, qasqaiyp qarsy tūruy mümkın edı, aitşy maǧan?!
Böltırık şeşen emes, blogerdı, Kenesary emes komikterdı pır tūtyp jürgen jastarda qaidan ūlttyq müdde bolsyn?!
Ǧylym jolyn üiretem dep şybyn janyn şyrqyratyp jürgen bır azamatty kördıŋ be?...
Bärı baiudyŋ töte jolyn üiretemız dep dübärä bolyp jür...
- Oiyŋyzdy bılgım kelgen, qoǧamnyŋ beinesın ainytpai aittyŋyz, osy aralda jürgenım, bälkım, sol bır ortadan alystaǧym kelgenı bolar, Pap.
- Eeee, nesın aitasyŋ! Aityp tauysu, küresıp jeŋu mümkın emes zaman ornady, Raiajan!
Qiial biıgınde kezıgıp te saǧynyş şölın basuǧa bolady eken ǧoi, ä, esensıŋ be, qyzym?
- Basymyz aman, Pap. Qyzdaryŋyz är äulettıŋ otyn tütetıp otyr. Jienderıŋız ösıp jatyr. Kışkentai Mädiımnıŋ özı Sızdıŋ suretıŋızdı körse "atam ǧoi",- dep entelep tūrady.
Bıraq, özıŋızdıŋ qoldauyŋyzǧa mūqtaj ekenmın, syrymdy aitatyn, ömır salmaǧyn bel qaiysa bırge köteretın, tūiyqqa tırelgende jol körseter adam tabylmai qinalǧanda sol baiaǧy bala küngıdei Sızdı ızdeimın, Pap.
- Uaqytşa, bärı uaqytşa, sony ūq. Men de san ret adamdar arasynda jürıp adasqanmyn. Tırıler ışınde jürıp tırşılıkten bezgen sätterımız qanşama boldy!...
- Pap, Sızge qanşama syrymdy aitqym keledı, köl-kösır etıp tökkım keledı, bıraq osylai qiial keŋıstıgınde betpe-bet kezıkkende tılım bailanady da tūrady. Nege?
- Qyzym, qūsalyq degen osy. Qūlaq bärınde bar, bärı estidı, bıraq jürekten ötkıze almaidy, auyz bärınde bar, bärı söileidı, bıraq aqyl elegınen ötkıze almaidy. Bır sözımde; -"Ötırıgımız jarasyp dos bolyp edık, ortaǧa şyndyq tüstı de, ajyratyp jıberdı",- degenım esımde, syrymyz jarasyp, şer tarqatar edık, ömırımızge ölım araǧa tüsıp, ajyratyp jıberdı, ne amal bar Raiajan?!...
- Pap, aralyŋyzǧa jiı kelıŋızşı, jiı syrlasaiyqşy, Sızge aitarym da, Sızden sūrarym da köp. Sanamda mazmūnsyz, mänsız, jüiesız saualdar tolyp jatyr, tazartqym keledı.
- Men kettım....
- Toqtaşy, Pap! Syrlarym men jauapsyz jürgen saualdarym şe?.., Pap, toqtaŋyzşy!...
- Sız qaşan qoştasudy üirenesız?
Osymen üşınşı ret qoştaspai kettıŋız. Al men Sızdı qūttyqtap ta ülgermedım!...
Äkeme degen saǧynyşym janymdy qinap, jüregımdı syzdatqanda erıksız qabyrǧada ılıngen suretıŋızge qaraimyn... Būl surettı qyzyŋyz Ainūr (Aichüregım deitınsız) Sızdıŋ dünieden ötkenıŋızge 40 kün tolǧan künı qabyrǧaǧa ılıp edı. Esımde, sol künı bärımız ünsız taŋyrqap, janarymyzǧa jas tolǧan bolatyn. Ol qolyna qyl qalam ūstap körmegen, Allanyŋ qūdıretı şeksız, qolyna qalam alyp bır tünde Äkege degen saǧynyşyn, qaiǧysyn qaǧaz betıne tüsırgen eken. Ol suretşı emes, sonda da surette Sızdı söilete alǧandai ma?... Sızdı saǧynǧanda Sızdıŋ közderıŋızge ünsız qaraityn boldym. Közderıŋız keide mūŋaiyp, keide uaiymdap, keide oilanyp, qeibır künderı qaharlanyp, ot şaşyp tūrady... Joq älde būl sezım menıŋ köŋıl-küiıme qarai özgerıp tūra ma eken?... Ūrlanyp, taǧy da közderıŋızge qaraimyn. Menı baiqamaisyz, basqaşa bır tereŋ oiǧa şomyp ketkendeisız be?... Sarǧaiǧan saǧynyşym sap-sary japyraqtai üzılıp tüstı...Közderıŋız söilep qoia berdı...
Sızdıŋ portıretıŋızge qarap ıştei osyndai küi keştım. Sız jauap qatqandai boldyŋyz, tıptı qūlaǧyma ünıŋız estıldı. Eger de ömırde jolyqqanymyzda, köŋılıŋız tolmaǧan osy qoǧamnyŋ qasıretın tura osylai aityp berer edıŋız-au!... Men rasymen Rahymjan aralynyŋ tūraqty, qiialşyl tūrǧyny bola bastaǧandaimyn. Qūttyqtap ta ülgermedım.
TUǦAN KÜNIŊIZBEN, PAP!...
Raia OTARBAEVA,
"Adyrna" ūlttyq portaly
