Jıbek jolynyŋ paida boluy.
Jıbek jolymen eŋ alǧaşqy sauda bailanysy b. z. b. III-II ǧasyrlarda jasalǧan. Būl sauda jolynyŋ Jıbek joly atanuynda ülken män bar. Sebebı alǧaşqy negızgı tauary jıbek (Qytai) bolǧan. Sonymen qatar VII ǧasyrda budda lamasy Siuan-Szian Ystyqköl maŋyndaǧy Türık qaǧanatynyŋ Suiab qalasyna keledı. Türık qaǧanynyŋ oǧan jıbektı syiǧa bergenı aitylady.
Ūly Jıbek joly Qytaidan bastalyp, Rimge baryp aiaqtalǧan. Ūly Jıbek joly – Şyǧys pen Batysty bailanystyryp, Jerorta teŋızınen Qytaiǧa deiın Euraziiany qaq jaryp ötetın keruen jolynyŋ jüiesı. Ūzyndyǧy — 7 myŋ şaqyrymnan astam. Orta Aziia men Qazaqstan territoriialary arqyly ötedı.
Qazaqstandaǧy Jıbek joly.
B. z. b. II ǧasyrda Ūly Jıbek jolynyŋ sauda diplomatiialyq basty joly retınde aty şyǧady. Ūly Jıbek joly Altai, Pamir, Tian-Şan, Syrdariia, Ämudariia jerımen ötken. Jıbek jolynyŋ tarmaqtary V-VII ǧasyrlarda Jetısu, Oŋtüstık Qazaqstan jerlerın qamtyǧan. Jıbek jolynyŋ boiynda Taraz, Balasaǧūn, Būhara, Samarqan, Sairam, Sauran, Otyrar, Syǧanaq, Merv, Talhiz, Ürgenış, İspidjab, Şaş. Vesidj, Şauǧar t. b. ırı ortaǧasyrlyq qalalar ornalasqan. Keiınnen XIII-XIV ǧasyrlarda Jıbek jolynyŋ saiasi-ekonomikalyq maŋyzy artqan.
Jıbek joly baǧyty: Huanhe özenı – Ūly Qytai qorǧanynyŋ batysy – Ile özenı – Ystyqköl. Bırneşe sauda joldary qalyptasyp, damydy.
Lazurit joly: Badahşan tauy – İran – Mesopatamiia – Mysyr – Siriia-Qytai.
Nefrit joly: Jarkentdariia – Şyǧys Türkıstan – Qytai.
Dala joly (b. z. b. 1 myŋjyldyqtyŋ ortasy).
Jıbek jolyndaǧy tauarlar.
Jıbek jolynyŋ alǧaşqy negızgı tauary Qytai jıbegı bolǧan. Qytai jıbegı osy jolmen Batysqa jetkızılıp tūrǧan. Keiınnen Batys pen Şyǧystyŋ basqa tauarlary tasylǧan (kümıs, altyn, tūlpar, tüie, bürkıt, qarşyǧa, pıl süiegı, jemıs-jidekter, ekzotikalyq aŋdar t. b.). Jıbek altynmen teŋelıp, halyqaralyq valiutaǧa ainalǧan. Jalaqy men qaryzdy jıbekpen tölegen.
Jıbek jolynyŋ maŋyzy.
Jıbek joly Qazaqstan men Orta Aziiada mädeni-ekonomikalyq jaǧdaidyŋ örleuıne yqpal ettı. Jalpy, Jıbek jolymen 2000 jyldan astam uaqyt boiy sauda keruenderı jürgen. Jıbek jolymen şyǧystan budda, batystan hristian dını taralǧan. Jıbek joly – sauda joly ǧana emes, köşpelı otyryqşy halyqtar mädenietınıŋ damu, taralu joly.
Daiyndaǧan: Madiiar MEŊDIBAI,
“Adyrna” ūlttyq portaly
