Jibek jolynyń paıda bolýy.
Jibek jolymen eń alǵashqy saýda baılanysy b. z. b. III-II ǵasyrlarda jasalǵan. Bul saýda jolynyń Jibek joly atanýynda úlken mán bar. Sebebi alǵashqy negizgi taýary jibek (Qytaı) bolǵan. Sonymen qatar VII ǵasyrda býdda lamasy Sıýan-zıan Ystyqkól mańyndaǵy Túrik qaǵanatynyń Sýıab qalasyna keledi. Túrik qaǵanynyń oǵan jibekti syıǵa bergeni aıtylady.
Uly Jibek joly Qytaıdan bastalyp, Rımge baryp aıaqtalǵan. Uly Jibek joly – Shyǵys pen Batysty baılanystyryp, Jerorta teńizinen Qytaıǵa deıin Eýrazııany qaq jaryp ótetin kerýen jolynyń júıesi. Uzyndyǵy — 7 myń shaqyrymnan astam. Orta Azııa men Qazaqstan terrıtorııalary arqyly ótedi.
Qazaqstandaǵy Jibek joly.
B. z. b. II ǵasyrda Uly Jibek jolynyń saýda dıplomatııalyq basty joly retinde aty shyǵady. Uly Jibek joly Altaı, Pamır, Tıan-Shan, Syrdarııa, Ámýdarııa jerimen ótken. Jibek jolynyń tarmaqtary V-VII ǵasyrlarda Jetisý, Ońtústik Qazaqstan jerlerin qamtyǵan. Jibek jolynyń boıynda Taraz, Balasaǵun, Buhara, Samarqan, Saıram, Saýran, Otyrar, Syǵanaq, Merv, Talhız, Úrgenish, Ispıdjab, Shash. Vesıdj, Shaýǵar t. b. iri ortaǵasyrlyq qalalar ornalasqan. Keıinnen XIII-XIV ǵasyrlarda Jibek jolynyń saıası-ekonomıkalyq mańyzy artqan.
Jibek joly baǵyty: Hýanhe ózeni – Uly Qytaı qorǵanynyń batysy – Ile ózeni – Ystyqkól. Birneshe saýda joldary qalyptasyp, damydy.
Lazýrıt joly: Badahshan taýy – Iran – Mesopatamııa – Mysyr – Sırııa-Qytaı.
Nefrıt joly: Jarkentdarııa – Shyǵys Túrkistan – Qytaı.
Dala joly (b. z. b. 1 myńjyldyqtyń ortasy).
Jibek jolyndaǵy taýarlar.
Jibek jolynyń alǵashqy negizgi taýary Qytaı jibegi bolǵan. Qytaı jibegi osy jolmen Batysqa jetkizilip turǵan. Keıinnen Batys pen Shyǵystyń basqa taýarlary tasylǵan (kúmis, altyn, tulpar, túıe, búrkit, qarshyǵa, pil súıegi, jemis-jıdekter, ekzotıkalyq ańdar t. b.). Jibek altynmen teńelip, halyqaralyq valıýtaǵa aınalǵan. Jalaqy men qaryzdy jibekpen tólegen.
Jibek jolynyń mańyzy.
Jibek joly Qazaqstan men Orta Azııada mádenı-ekonomıkalyq jaǵdaıdyń órleýine yqpal etti. Jalpy, Jibek jolymen 2000 jyldan astam ýaqyt boıy saýda kerýenderi júrgen. Jibek jolymen shyǵystan býdda, batystan hrıstıan dini taralǵan. Jibek joly – saýda joly ǵana emes, kóshpeli otyryqshy halyqtar mádenıetiniń damý, taralý joly.
Daıyndaǵan: Madııar MEŃDIBAI,
“Adyrna” ulttyq portaly
