Qalamger qalamger turaly
(Jazuşy Quanyş Jienbaidyŋ bır äŋgımesı tuǧyzǧan oi)
Ädette äldenege degen qyzyǧuşylyǧyŋ alǧaşqy äserden bastalatyny belgılı ǧoi. Sonau toqsanynşy jyldyŋ bas kezınde «Leninşıl jas» gazetınde jaryq körgen äldebır äŋgımenıŋ eleŋ etkızgenı esımde. Ondaǧy keiıpkerler arasyndaǧy qym-quyt şielenısken tartys, näzık psihologiialyq iırımder, tıptı bır sät, tanym-tüisıktı töŋkerıp tüsırgendei küige bölegen. Onyŋ üstıne kez-kelgen ideiaŋnyŋ şetın tigızseŋ-aq qūlpyrtyp, qūtyrtyp jıberetın sol kezdegı gazet suretşısı V.Cherdansevtıŋ şeberlıgı qandai, älgı dünienı grafikalyq jaǧynan bezendırgen aişyqty ştrihtarǧa deiın köz aldymda qalyp qoiypty. Bır qaraǧanda, şyǧarma mazmūny da öte jeŋıl. Siujet, negızınen, jiyrma alty-jiyrma jetı jastaǧy Qyryqbai degen jıgıt töŋıregınde qūrylady. Şofer. Tūrǧyndarynyŋ bır bölıgı balyq şaruaşylyǧymen, ekınşı jartysy temırjol ısımen ainalysatyn şaǧyn mekendegı elge syily bır aduyndau, jesır äieldıŋ jalǧyz ūly. Auyldaǧy keibır qatarlastaryna qaraǧanda säl keşteu üilengen. Äielı Külzipa qosylǧaly bırtalai uaqyt ötse de, bala kötere almai jür. Būl jäit Qyryqbaidyŋ janyna batady, ärine, az-mūzdap. Al qaşannan mūnymen ıştei baqtalasyp jüretın klastasy Mütälıp bolsa, bala taptyru jaǧynan kelgende «K-700». Tört perzentı bar! Ol – baqtaşy. Mansap tūrǧysynan jarq-jūrq etken su jaŋa maşinamen bölımşe basşysyn tasityn «blatnoi» Qyryqbaiǧa jete almai dıŋkelep, amaly qūryǧandyqtan anda-sanda qūrdasynyŋ älgındei «kemşılıgın» betıne basyp, qyjyrtyp ta qoiady. Syr tartqan bolyp kelıp:– Külzipany künde körıp jürmız ǧoi. Onyŋ denı sau. Barlyq kıltipan özıŋnen şyǧar. Emdelmeisıŋ be?! – dep soqtyǧady. Bırde osy sözı üşın Qyryqbaidan taiaq ta jedı özı. (Mysaldy tüpnūsqa boiynşa dälme-däl emes, este qalǧan körınıster boiynşa keltırıp otyrmyn. Q.M.).Küzipa körıksız emes. Auyl sahnasynda azdap än salatyn da önerı bar. Sondyqtan ba, Qyryqbaidyŋ kelınşegın el-jūrttan eptep qyzǧanatyny da jasyryn emes. Ünemı sändı kiınıp alyp, jeldei jüitkıgen jeŋıl kölıgımen oiqastap olai ötıp, būlai ötıp, kıleŋ basşylardyŋ maŋaiynda, jiyn-toida jüretın küieuın zaiyby da qyzǧanady. Öitkenı keremet jaqsy köredı. Bır künı keştetıp jūmystan kelse, tünergen apasy «äielıŋ ketıp qaldy» dep otyr. Anasynyŋ söz astarynan «Senıŋ rūqsatyŋsyz kettı. Būl ne sūmdyq, erkek atyŋ qaida, nege betımen jıberesıŋ?» degen zılın de aŋdau qiyn emes edı. Äuelde şeşesıne köz qyp: «Oi, ketse ketsın, äkesınıŋ! Soiyp salamyn! Qaida barar deisıŋ!» dep qoqaŋdaǧanymen, artynan oilanady. Sebebı, änge äues äielı oblys ortalyǧynda ötetın körkemönerpazdar baiqauyna qatyspaq nietın künı būryn-aq eskertken-dı būǧan. Sonda edäuır tolǧanǧan soŋ: «Nu, da, ştojy! Barsaŋ bar! Tıptı, retı kelse bırge baryp qaitaiyq ta. Bıraq apama aitpai-aq qoiaiyq. Bosaǧan sätte qydyraiyq. Restoranǧa otyryp jyrǧaiyq bır. Apama da kerek-jaraǧyn äkelıp berıp bır-aq quantaiyq» degen de özı bolatyn. Bärıbır Külzipanyŋ sol şaraǧa mūny kütpei aiaq astynan jüruge mäjbür bolyp qalǧanyn qaidan eskerıp jatsyn, «Şynynda da, o nesı eken-ei! Körseteiın saǧan aitpai ketkendı!» dep būlqan-talqan aşulanyp ta qaldy. Däl sol künı äielınıŋ būǧan da syrtynan renjıgenı ras edı. Renjımei qaitedı, köşedegı kolonkaǧa su aluǧa barsa, küieuı tura qasynan zu etıp öte şyqty mäşinesımen. Anyq baiqady – qasyna bır sūlu bikeştı otyrǧyzyp alypty. Ekeuı būǧan pysqyryp ta qaramaǧan. Qyzǧanyş degen qyzyl itke ne daua, Külzipa da älgı äieldıŋ eşbır böten oiy joq, äşeiın jūmys babymen ketıp bara jatqan adam ekenın qaidan bılsın...
Qyryqbai erteŋıne bastyǧynan sūrandy da, poiyzǧa mıne salyp tartty kelınşegınıŋ soŋynan qalaǧa qarai. Tüsken boida salyp ūryp Mädeniet üiıne barsa, jetekşısı: «Daiyndyǧyŋ tömendeu, būl joly kıdıre tūrasyŋ ba, qaitesıŋ» dep renjıgen siiaqty; sahnaǧa şyǧar-şyqpasyn bılmei daǧdarǧan Külzipa mūŋaiyp otyr eken. Qyzmetşılerge arnalǧan esıkten vahter şalmen aiqailasyp zorǧa kırgen küieuınıŋ dausyn estıgen boida ytqyp şyqty. Qyryqbai da kelınşegın körgende keşeden berı boidy buǧan aşu-yzadan ız qalmai, ezuı jaiylyp yrjaŋdai beredı.
Män-jaiǧa qanyqqannan keiın: «Öi, öitken konsertı bar bolsyn!» dep ekeuı qol ūstasyp qaituǧa yŋǧailanady. Söitedı de, dereu vokzal ǧimaratyna kırıp, bilet alyp şyǧady. Vokzalǧa kırıp bara jatqanynda oilaǧan: «Qalaǧa künde kelıp jatqan joqpyn. Qaitarda Mütälıp itke onşaqty şölmek syra ala salaiynşy» dep. Bıraq qyrşaŋqy qūrdasynyŋ ötkendegı sözı esıne tüsıp ol oidan tez ainidy: «Tılınen qaǧynǧan ol oŋbaǧanǧa tas da joq!».– Neşınşı oryn? – dep sūraidy äielı biletke şūqşiyp. Qarasa – eŋ soŋǧy vagon. – Oi, sen qyzyqsyŋ ba, özıŋnen basqa adamdy oilamaisyŋ. Artqy vagonnyŋ qatty şaiqalaqtap maǧan auyr tietının qalai eskermegensıŋ?! Işım auyrsa özıŋ jauap beresıŋ erteŋ! Külzipanyŋ azdap sekpıldene bastaǧan jüzı alaulap tūr. Qyryqbaidyŋ auzy aŋqiyp qalypty. Äielınıŋ aiaǧy auyr ǧoi, demek! – Za to, aqyrǧy vagonda köp eşkım bolmaidy! – deidı ol quanyştan jüregı auzyna tyǧylyp. Sasqalaqtap, abdyrap tūr: – Şöldep qalǧan joqsyŋ ba, susyn äkelıp bereiın?!. Būdan soŋ jalma-jan dükenge qarai zymyraidy. – Ai, Mütälıp it-ai! Auzyŋnyŋ salymy bar eken. Endı qairan joq! – deidı ol ekı-üş şölmek susyn men on bötelke syrany sanap alyp jatyp... Mıne, bas-aiaǧy osy. Äŋgımenıŋ aty – «On toǧyzynşy vagon». Avtory – Quanyş Jienbai. Sol şyǧarma jariialanǧannan bergı aralyqta jazuşynyŋ talai-talai hikaiat, äŋgıme jinaqtary şyqty. (Qaisybırı ülken syilyqtardy ielengen olardy tızıp otyru şart emes şyǧar). Bır ǧajaby, solardyŋ bärı de köbınese däl osynau «On toǧyzynşy vagondaǧydai» badyraiyp közge ılıne qoimaityn «oŋai» taqyryptarǧa negızdeledı. Äitkenmen, äserı orasan. Qyzyǧyp oqisyŋ. Ezuge külkı üiıretın tūstary da az bolmaidy. Keide qynjylasyŋ. Keide kürsınesıŋ. Özıŋe etene tanys, künde körıp, senıŋ de köŋılıŋdı küptı etken närseler siiaqtanady. Bıraq şyǧarma fabulasyna taŋyrqaisyŋ. Tamsanasyŋ. Qat-qabat iırımderımen baurap, jetelep otyrady. Oilanasyŋ. Oqiǧa jelısı köpke deiın esıŋnen şyqpai jüredı. Jäne özderınıŋ «Qūlpytastaǧy qos jol öleŋ», «Qarǧanyŋ saŋǧyryǧy», «Kempırler men kepterler», «Apollon köbelegı», «Toqta, ölesıŋ be?!», «Üşınşılerıŋ kım edı?», «Süt tasityn mäşinenıŋ şopyry» degendei attary da tosyn keledı. Şyn mänınde, qalamger şeberlıgınıŋ basty mänı de osyndai «oŋtaily» täsılde jatatyny anyq. Dıttegen nysanyn sättı aşudyŋ qūpiialaryn jetık igergen jazuşy keibıreuımızşe «A, dünie!» dep ah ūryp, qūşaq jetpeitın keŋıstıktı tūtas qamtuǧa tyrmysyp, bırden bükıl ǧalamdyq problemalardy igerıp tastauǧa ūmtylmai, «jalqydan – jalpyǧa» degen pälsapalyq ürdıspen, tittei ǧana närsenı üŋgi qauzau arqyly bükıl adamzat balasyn tolǧandyrǧan jäitterge qarai qūlaş sermep, biık belesterge bırtındep samǧai bastaidy. Tegınde, bız köp aitatyn ädebiettegı älemdık mäseleler degen de osy sekıldı «ūsaq-tüiek» ülesten qūralatyn boluy kerek. Öitkenı, rasynda da, jer şarynyŋ ärbır nüktesındegı pende balasynyŋ basynan ötıp jatqan uaqiǧalardyŋ bärı de düniejüzılık deŋgeide aityluǧa qūqyly emes pe?! Jazuşynyŋ taŋdaǧan taqyryby nysany da naqty – köbınese özı jaqsy bıletın Aral öŋırındegı ömır. Sondaǧy ekologiialyq ahual. Teŋız töŋıregındegı tabiǧat tynysy. Nebır däuırlerde talai alasapyran oqiǧalardy bastan keşıp kele jatqan san aluan taǧdyr ielerı. Solardyŋ beinesı arqyly ärtürlı portretter galereiasy aiqyndalady.
Qarapaiymdylyq qaǧidasyn berık ūstanǧan jazuşynyŋ atamekenge degen perzenttık süiıspenşılıgı men kındık qany tamǧan jerge adaldyǧynyŋ da qalamgerlık şeberlıkke qaltqysyz qyzmet etetın basty qasiet ekenı sözsız.Airyqşa qoltaŋbasymen öte ūǧynyqty, ärı önımdı jazatyn Quanyş Jienbaev şyǧarmaşylyǧynyŋ jäne bır jetıstıgı ūdaiy tuǧan halqymen bırge tynystap, onyŋ mūŋ-mūqtaj, quanyş-qaiǧysyn jıtı sezıne bıluınde bolar. Öz zamandastary men aqsaqal aǧa buynnyŋ, sondai-aq ülken ömırge endı-endı ǧana qadam basqan ını-qaryndastarynyŋ da tırşılık qaltarystaryna tereŋ boilap, olardyŋ jürek lüpılıne üŋıle bılu maşyǧynda bolar. Sūrapyl tolqyndarmen jaǧalasyp, dauyl ötıne örşelene qarsy ūmtylǧan aq şaǧaladai ülken ūlttyq mūrattar jolynda jan aiamai eŋbektenuınde bolar. Är kezderı ädebiettıŋ qoǧamdaǧy orny turaly, onyŋ adam bolmysyna tigızetın yqpaly jönınde sūraqtar qoiylyp jatady. Būl baǧytta Quanyş Jienbaidyŋ zamanalar aǧymy turaly telegei teŋız oi terbep, bükpesız syr aqtaryp, belgılı biıkten körınıp jürgen mänerı bölek, qarymdy qalamger ekenı dausyz.
Qūltöleu MŪQAŞ,
jurnalist-jazuşy,
«Qazaq ädebietı» gazetı, 18 mamyr, 2012 jyl
Ūqsas jaŋalyqtar
