Ý kazahskogo naroda nemalo tradııı, kasaıýıesıa deteı. Odna ız nıh Básire. Eto podarok, kotoryı darıtsıa malchıký, kogda emý delaetsıa obrezanıe ılı nastýpaet vremıa poıtı v shkolý.
Veroıatno, slovo «Básire» poıavılos ız dvýh slov «bas» (glavnyı) ı «iri» (krýpnyı) ı v sılý sıngarmonızma kazahskogo ıazyka prıobrelo okonchatelnýıý formý.
Ded ılı rodıtelı darıat malchıký taı — odnoletnego konıa-strıgýnka. On tak ı nazyvaetsıa «básire taı». Takım obrazom rebenký davalı znat, chto eto ego sobstvennoe, nachalo ego bogatstva. Tak malchıka podgotavlıvalı k vzrosloı jıznı, gde nado býdet zarabatyvat ı byt berejlıvym.
Malchık obhajıvaet ı smotrıt za svoım konem sam. Takım obrazom
«básire» pomogaet prısposobıtsıa k býdýeı vzrosloı jıznı
Hvastaıas «vot moı básire taı» pered rovesnıkamı, malchık gordıtsıa svoım polojenıem ı ýchıtsıa trýdıtsıa.
Istorııa batyra Raıymbeka
Byvalo ı tak, chto básire prepodnosılsıa v dar rodstvennıkamı s materınskoı storony. Kogda býdýemý batyrý Raıymbeký ıspolnılos 7 let, ego dıadıa — brat materı batyr Ýrak ız roda jalaır — podarıl plemıannıký 1-letnego konıa seroı mastı ı raznoe orýjıe – eto bylı aıbalta, sablıa, lýk, kope, shlem ı kolchýga.
Raıymbek nazval svoego konıa «Kokoınak», nachal obýchat, kormıl hlebom ı poıl molokom. Vskore kon polnostıý vypolnıal prıkazanııa Raıymbeka — klanıalsıa, sgıbaıa kolenı, plaval, prygal, lojılsıa ı podnımalsıa po prıkazý hozıaına. V býdýem Kokoınak stal vernym spýtnıkom Raıymbeka.
Básire ochen sılno vlııal na soznanıe ı povedenıe malchıkov. I kazahı eto znalı ochen horosho. Potomý s detmı, ý kogo est básire, razgovarıvalı bolee serezno. Izvestnyı ýchenyı-etnograf Akseleý Seıdımbek v dnevnıke «Oıtolǵaq» (Rojdennye myslı) tak vspomınaet svoe detstvo:
«…Kak segodnıa pomnıý, v shest ılı sem let ıa vozvraalsıa s vodopoıa so svoım konem básire. Pojılaıa jenına, ıdýaıa navstrechý, ýstýpıla mne dorogý. Ia, prıvykshıı ývajat starshıh, skazal eı: «Apa, prohodıte». Na chto ona otvetıla: «Net, dorogoı, negoje prohodıt pered djıgıtom, kotoryı vedet svoego básire, prohodı ty». Ee tverdyı ýverennyı golos do sıh por zvenıt ý menıa v ýshah. V tot moment mne pokazalos, chto ýstýpıvshaıa mne dorogý jenına na moıh glazah prevratılas v tengrı-sozdatelıa. I do sıh por tot slýchaı stoıt pered moımı glazamı ı volnýet serde ı dýshý».
Gde poterıal ıa detstvo na skaký?
Polýchenıe svoego básire v soznanıı malchıkov ostavlıalo neızgladımoe vpechatlenıe. Mýkagalı Makataev stal bolshım poetom — ı dýmaetsıa, tomý sposobstvovala tradıııa darenııa — básire. Vspomınaıa eto nezabyvaemoe sobytıe svoego detstva, poet napısal stıhotvorenıe. Ono tak ı nazyvaetsıa «BÁSIRE»:
Jylqyshy atam – qamqorshy, asyl edi,
Ákeldi de, erttedi básireni.
Úzeńgimdi teń teýip, ornyqqansha,
Básireni qulaqtan basyp edi.
Asaý taı móńkıtuǵyn kórinbedi,
Tebinbedi, nemese sheginbedi,
Atam taıdyń qulaǵyn qoıa berip,
Tizgin-shylbyr ustatyp: – tebin! – dedi.
Sart etkizip bir teýip mamaǵashty,
Ázer turǵan ala taı ala qashty.
Bir tentektiń ústinde bir tentek bar,
Eki tentek aıdaı kep jaǵalasty.
Júırik jelmen biz qashan jarysqaly,
Atamdar da, aýyl da alystady.
Qos tentektiń qyzyǵyn kóp kórdi me,
Kórshilerdiń ıti de qalyspady.
Ulasyp ıtter daýsy attan qurdy,
Básirem atylady saqpan qurly.
Eki tizgin, bir shylbyr qolǵa ustatyp,
Osylaı Atam meni attandyrdy.
Qulaımyn-aý degen bir qaýippenen,
Shaýyp kelem, yzǵytyp shaýyp kelem.
Atam taqqan quıysqan túsip qapty,
Áttegen-aı, qaı jerden taýyp berem…
***
Ded tabýnık byl zabotlıv ochen,
Prıvel osedlannogo básire-konıa.
Poka ıa sel, ı nashlı nogı stremena,
On derjal básire za ýshı dlıa menıa.
No taı kazalsıa dobrym, ne stroptıvym,
Ne stal vydavat povadkı vse svoı,
Ded otpýstıl ego, skazav lısh: «Skachı!»
Povodok vrýchıv v rýkı netverdye moı.
Vmıg kak v polet pomchalsıa kon,
Kak veter v pole skakal tak on.
Ozornık na ozornıke sıdel,
Ia v býdýee tak radostno letel.
S vetrom naperegonkı my mchalıs vdal,
Ded ı aýl ostalıs vdaleke — ne jal.
Lısh laı sobak ıa slyshal, zavıdovavshıe nam,
Vse ostalos gde-to v proshlom, tam.
Nam s moım konem takıe laı nıpochem,
Letıt moı básire, ıa k grıve prılnýl plechom.
Konıa doverıv ded otkryl mne pýt,
On znal, chto vrýchıl mne jıznı sýt.
Smeıýtsıa myslı, boısıa, ýpadesh,
A ıa skachý, skachý ıa molodom.
Ia gde-to detstvo ýronıl, tak ıa skakal,
Chto skajý ıa dedý, gde poterıal…
Prazdnık ne hýje svadby!
V nashı dnı eta tradıııa obrela oblık bolshogo torjestva — ne menshego, chem svadby. Kazahı s ogromnoı radostıý organızovyvaıýt bolshıe toı po povodý obrezanııa ı prazdnýıýt nachalo ýcheby v shkole. Takıe torjestva seıchas zachastýıý provodıatsıa v ogromnyh svetlyh zdanııah.
Na prazdnık prıglashaıýtsıa blızkıe rodstvennıkı, svaty, mnogo drýzeı, sosedı. Deteı odevaıýt v naıonalnýıý odejdý s krasıvymı kazahskımı ornamentamı. Inogda malchıkov odevaıýt v kostıým batyra: na golove shlem, na poıase ıgrýshechnyı mech, ıt, kope…
Pered nachalom toıa malchıka ılı malchıkov vvodıat v toıhaný na konıah ı vse sobravshıesıa vrýchaıýt ım baıgazy – podarok (zachastýıý eto denejnye kýpıýry). Podarkı sobıraıýtsıa v hýrdjýny, kotorye vısıat ý lýkı sedla. Gostı radostno govorıat ım horoshıe pojelanııa: «Halyqtyń uly bol!» (Býd synom svoego naroda), «Dáý jigit bol!» (Rastı smelym djıgıtom) ı t. d. Starshıe daıýt bata – blagoslovenıe. Potom nachınaetsıa prazdnestvo, zvýchat pesnı, gostı tanýıýt ı ıgraıýt v raznye narodnye ıgry.
Takıe toı horosho zapomınaıýtsıa, ıgraıýt bolshýıý rol v jıznı deteı ı sposobstvýıýt v býdýem dostıjenııý postavlennyh eleı. «Básire» — odna ız mnogıh jızneýtverjdaıýıh narodnyh tradııı.
