Taldyqorǧan qalalyq bılım bölımı bırneşe mektepte jinalys ötkızıp, balasy hidjab kietın ata-analarǧa «oquşylar oramaldaryn bır aptanyŋ ışınde şeşsın» dep eskertken. Azattyq tılşısı söilesken ata-analardyŋ keibırı jinalys kezınde komissiia tarapynan agressiia baiqaǧanyn jetkızse, keibırı «qyzdarymyzǧa qysym jasalǧan boluy mümkın» deidı. Komissiia ökılı men mektep äkımşılıgı mūny joqqa şyǧarady.
Gülmira Qūsaiynovanyŋ qyzy Taldyqorǧandaǧy 12-mektepte oqidy. Qyzy oramaldy segız jasynan berı taǧady. Anasynyŋ sözınşe, «hidjab kiiu mäselesı byltyr eskertu retınde ǧana sirek qozǧalǧanymen, biyl mektepke oramalmen kelmeu talaby agressivtı sipatta jiı aityla bastaǧan». Ol aqpannyŋ basynda mektep äkımşılıgı özın «jinalysqa» dep şaqyryp alǧanyn aitady.
«TERGEUDEN ŞYQQANDAI BOLDYM»
- Mektepke barsam, komissiia kelıptı. Sonda balalary hidjab kietın 15 şaqty ata-ana jür eken. Ärqaisymyzdy jeke-jeke qabyldady. Komissiia qūramynan 5-6 adamdy ǧana tanymadym, qalǧandary mektep ūjymynan boldy. Jalǧyz özımmen kem degende 40 minuttai söilestı, - deidı Gülmira.
Onyŋ sözınşe, äŋgımelesu kezınde komissiia ökılderı «kemsıtetın sūraqtar» qoiǧan.
- Bükıl mektep direksiiasynyŋ, psiholog pen teologtyŋ közınşe küieuımnıŋ jalaqysyn sūrady. «Alatyn järdemaqyŋyz qanşa?», «Nege älı öz üiıŋız joq?» degendei sūraqtar qoidy. Meşıtte ǧana qiylǧan nekemızdı aityp em, «Ne sūmdyq ol? Ne ülgı beresıŋder?» dedı. «Men jauap beruge mındettımın be?» dep edım, «İä, mındettısız, sebebı men qamqorşylyq organynanmyn» dedı. Arasynda ūrysyp şyǧyp ketken ata-analar da boldy, - deidı ol.
Mektepke kırıp bara jatqan hidjabty oquşylar. (Körnekı suret).
Gülmira 7-synypta oqityn qyzyna jinalystan soŋ mekteptıŋ oralmalǧa qatysty talabyn estırtıp, özınıŋ oiyn bılmek bolyp söileskenın jetkızdı. Özınıŋ aituynşa, «Mümkın şeşe salarsyŋ?» dep sūraǧanda qyzy «öz qūqym bar ǧoi, şeşpeimın» dep jauap bergen. Ata-ana jinalystan soŋ qyzymen özınıŋ rūqsatynsyz mektep äkımşılıgı hidjabqa qatysty jeke söileskenın aitady.
- Direktor oramalmen kelse, aiyppūl salynatynyn eskertıp, «şeşpeseŋder, Arab ämırlıkterıne baryp, sonda ömır sürıŋder» deptı. Qyzym synypqa qaita kırgen soŋ, qoly dırıldep tūrǧanyn aitty. Artynan men baryp, direktorǧa äŋgımenı diktofonǧa jazatynymdy eskerttım de, «nege «ketıŋder» dep aitasyz?» dedım. Direktor būlai degenın joqqa şyǧardy, - deidı ol.
Taldyqorǧandaǧy 12-mektep direktory Tatiana Andriianovanyŋ sözınşe, oquşylarmen söilesu kezınde eşbır agressiia bolmaǧan. Onyŋ sözınşe, äke-şeşelerı hidjabty şeşuge qatysty talapqa «mūndai ata-analarǧa tän ädettegıdei reaksiia bıldırgen».
- Ata-analar būl mäsele özderıne qatysty ekenın bıletının, bıraq Qazaqstan zaŋdaryna sai şeşımge kelmeitınderın aitty, - deidı Tatiana Andriianova.
Al «komissiianyŋ jeke basqa qatysty sūraqtardy jariia türde qoiǧanyna» ata-analardyŋ narazy bolyp jatqanyn jetkızgen Azattyq tılşısınıŋ sūraǧyna mektep direktory «jinalysqa qatysqanymen, özınıŋ ondai sūraqtar qoimaǧanyn» aityp, «būl saual boiynşa oblystyq bılım departamentıne habarlasu kerek» dedı.
«TÄRBİELEGENDE MAQSATYM SOL BOLDY»
Azattyq söilesken basqa ata-analar «qyzdarynyŋ qauıpsızdıgı üşın» balalary oqityn mekteptı atamaudy sūrady. Olardyŋ komissiia ötkızgen jinalystan qalǧan äserı Gülmira Qūsaiynovanyŋ sipattauyna ūqsas – «komissiia är ata-anamen jeke söilesken», köbı «tergeuden şyqqandai äser alǧan» jäne «mūnyŋ zaŋsyz ekenın aityp, äŋgımelesuge kıruden bas tartqan» ata-analar bar.
Merhaba Kebebaevanyŋ qyzy bastauyş synypta oqidy. Onyŋ aituynşa, komissiianyŋ özı tanymaityn ökılderı «tas däuırınde ömır süresıŋder me?» dep sökken.
- Dauys köterıp söilestı. «Ärkım öz jūmysyn oryndasyn, bız sızderdıŋ qol astylaryŋyzdaǧy adamdar emespız ǧoi» degen soŋ, agressiia azdap basylǧandai boldy. Bıraq özderın basym körsetkısı kelgenı sezılıp tūrdy, - deidı ol.
Anasy komissiia talabyna «qyzymnyŋ özı tört jyl būryn qalap taqqan oramalyn qysym jasap şeştıre almaimyn, būl qanşalyqty qiyn ekenın sızder tüsınbeisızder» dep jauap bergenın aitady.
- «Mektepke hidjab kiıp kelmeu turaly būiryq konstitusiiaǧa qarsy bop tūr ǧoi» dep, «balanyŋ bılım alu qūqyǧy men dın bostandyǧy turaly jazylǧanyn» aitqan edık, komissiia «öz qūqyqtaryŋdy bılesıŋder, bıraq mındetterıŋdı oryndamaisyŋdar» dep jauap berdı, - deidı ol.
Azattyq tılşısınıŋ «Oramaldy şeşu turaly talapty balaŋyz qalai qabyldady?» degen sūraǧyna Merhaba qyzynyŋ «onda mektepke barmai-aq qoiamyn» degenın, sol talapty estıgen soŋ «mektepten qorqaqtap, sabaqqa yntasy joǧalǧanyn» aitty.
Taldyqorǧandyq jäne bır ata-ana - Ainūr Däuıtovanyŋ qyzdary besınşı, jetınşı, segızınşı synyptarda oqidy. Onyŋ aituynşa, üşeuı de hidjabty «köşege oramalsyz şyǧuǧa ūialamyz» dep «kışkentai kezderınde öz erıkterımen» kigen. Anasy komissiianyŋ eskertuıne qatysty «qyzdarymmen söilesemın, özderı «şeşpeimız» dese, olardy barynşa qorǧaimyn» dedı.
- Men olardyŋ şeşpeitının bılemın. Öitkenı tärbielegende maqsatym sol boldy. Bızge komissiia «sızder sanasyna qūiyp jatyrsyzdar, olardyŋ öz oiy joq» deidı. Kez kelgen ata-ana nenı dūrys dep tapsa, balalaryna sony sıŋıredı. Ata-ananyŋ berıp jatqan tärbiesı qoǧamǧa ziianyn tigızbese boldy ǧoi, - deidı ol.
Mamandyǧy etnomuzykatanuşy Ainūr «qyzdaryna qazaqy dästürdı kışkentaiynan sıŋıruge tyrysqanyn» aitty.
Azattyq söilesken ata-analardyŋ sözınşe, komissiia jinalysynan soŋ Taldyqorǧan mektepterındegı oramaldy oquşylardyŋ analary qūqyqtaryn qorǧau üşın bırıge bastaǧan. Olardyŋ keibırı «mektep direktorynan hidjabty şeşu turaly jazbaşa būiryq talap etıp, aryz jazatyndaryn» aitsa, basqalary «jergılıktı imamdardan kömek sūrap barǧan».
«QAZAQSTAN İSLAM MEMLEKETI EMES»
Taldyqorǧan qalasy bılım bölımınıŋ bas mamany Külzina Esenqyzy ata-analar şaǧymdanǧandai agressiia bolmaǧanyn, komissiia olarmen tek äŋgımeleskenın jetkızdı. Ol Bılım jäne ǧylym ministrlıgı 2016 jylǧy qaŋtardyŋ 14-ınde şyǧarǧan 26-būiryqqa sai oquşylarǧa hidjabtaryn şeşu turaly talap qoiylyp jatqanyn aitady.
- Būl talaptyŋ küşı tek mektep ışınde, sondyqtan oquşylar sabaqtan şyqqan soŋ oramaldy qaita taǧuyna bolady. Müftiiat boluy kerek dei me? Tap bır islam memleketınde ömır süretın sekıldı. Sanalary tömen, közderı qaraŋǧy, islam turaly alyp otyrǧan mälımetterı de öte tömen. Zaŋnyŋ 13-punktınde «dın atributtary bolmaidy» dep jazylǧan, - deidı äkımdık ökılı.
Onyŋ sözınşe, «hidjabty şeşuge qatysty eskertu bolatyny jaily ata-analarǧa aldyn ala körsetılgen, olar qoldaryn qoiyp, zaŋmen tanysqan».
- Aqtöbe siiaqty eşbır tüsındıru jūmysyn jürgızbei, (mektep) esıgın jauyp, bırden toqtatsaq maqūl eken. Taldyqorǧan qalasyndaǧy barlyq mamandy jinap, tüsındıru jūmystaryn jürgızdık. Bır apta uaqyt berıldı, - deidı Külzina Esenqyzy.
Maman oquşylar hidjabyn şeşuı üşın ata-analar balalaryna mūny dūrys tüsındıruı kerek dep esepteidı.
- Osy künge deiın oramalyn şeştırgen tört ata-ananyŋ basqalardan aiyrmaşylyǧy bar ma? Ekı myŋǧa juyq bala oqityn basqa mektepterde bırde-bır bala hidjab kimeidı. Jūma saiyn meşıtke myŋdaǧan adam kıredı. Olardyŋ bärı balalaryna hidjab kigızıp qoiyp pa? Logika qaida? - deidı äkımdık ökılı.
Azattyq jinalys ötkızgen komissiia qūramyna kımder kırgenı men «äŋgımelesu» qanşa mektepte bolǧany jaily Taldyqorǧan qalasynyŋ bılım bölımıne sūrau saldy. Qalalyq bılım bölımınıŋ basşysy Jandos Joldyhanovtyŋ jazuynşa, balalary hidjab kietın ata-analarmen «toptyq jäne jeke tüsındıru türındegı kezdesu-äŋgımelesu» qalanyŋ on mektebınde ötken. Jauapta komissiia qūramyna Almaty oblystyq bılım basqarmasy, qalalyq prokuratura, dın salasyndaǧy mäselelerdı oŋaltu jäne keŋesşılık qyzmet bölımı, qalalyq bılım bölımı, qamqorşylyq keŋesı, ata-analar komitetı men mektep äkımşılıgı ökılderı kırgenı jazylǧan. Ol Taldyqorǧan mektepterınde oqityn 29 qyz balanyŋ hidjab kietının jetkızdı. Azattyqtyŋ «ata-analar «qyzdaryŋyzdyŋ oramalyn şeşıŋızder» degen talapty qalai qabyldady?» degen sūraǧyna bılım bölımı «reaksiia är türlı boldy: «meşıtte imam olai aitqan joq», «Qytaida zaŋ qatal bolǧan soŋ, osynda köşıp kelıp edık», «Zaŋnan Qūran joǧary», «Öz zaŋgerımızden sūraimyz», «Jeke şeşım qabyldau qūqyǧymyz bar, solai şeştık» dep jauap bergenın aitty.
«BİLIKTIŊ ÖZ QATESIMEN KÜRESI»
Azattyq söilesken sarapşylar mektep ışınde hidjab kiiuge tyiym saludy qoldaǧanymen, oramaldy şeşu talabyn är türlı baǧalaidy. Bırı mūny «naqty bır dıni topqa qarsy küres» dese, basqasy «islam zaŋdaryna qaişy şeşım» dep esepteidı.
Dıntanuşy Dosai Kenjetai «memleket hidjab sekıldı dıni atributrikany agressivtı sipatta kiıp jürgenderdıŋ jolyn kesıp jatyr» dep paiymdaidy.
Dıntanuşy Dosai Kenjetai.
- Mektepte oramal kiiuge tyiym - islamǧa qarsy şabuyl emes, memlekettıŋ qauıpsızdık mäselesıne qatysty şaralary. Bızdıŋ qoǧamǧa salafi-uahabiler enıp ketken. Endı bilık özı jıberıp alǧan qūbylysyn öz qolymen toqtatuǧa kırıstı, - deidı ol.
Mamannyŋ aituynşa, keibır radikalizmge beiım islamdyq dıni aǧymdar Qazaqstanǧa 1993 jyldary eptep kırıp, 2008 jyldan bastap tarai bastaǧan.
- Sol on jylda būl baǧyt negativtı qyrlaryn körsettı. Hidjab dauy bolyp jatqan aimaqtarda osy baǧyttaǧy ata-analar köp. Olar zaŋnyŋ yqpalyn sezse, esı kırer, - dedı dıntanuşy Azattyqqa.
«PARYZǦA TYIYM SALU DŪRYS EMES»
Azattyq söilesken jäne bır maman – teolog Qairat Qūrmanbaev «hidjab qoǧamda lezde dau tudyratyn öte näzık taqyrypqa ainalǧanyna» sıltep, bastapqyda pıkır bıldıruge yqylasty bolmady. Bıraq ol «hidjabqa tyiym salu islam qaǧidalaryna qaişy ekenın» aityp, «mekteptegı tyiymdardy radikaldyq toptarmen küresu amaly» dep sanaitynyn jetkızdı.
- Qazır Qazaqstanda tanymdyq-ǧylymdyq dındarlanu emes, soqyr senım men jetekke eru, «dınnıŋ talaptaryn oryndaimyz» dep şekten şyǧu sekıldı emosionaldyq dındarlanu prosesı jürıp jatyr. Olardyŋ keibırı dästürdı joqqa şyǧardy. Memlekette solarǧa qarsy «dästürlı islam» tüsınıgı de osydan paida boldy, - deidı ol.
Mamannyŋ sözınşe, "islam paryz etken närsege tyiym salu dūrys emes ärı mūndai bırjaqty äreket radikaldy toptardyŋ memleketke öşpendılıgın, zaiyrly jüiege közqarasyn asqyndyrady, sondyqtan memleket mūny şeşudıŋ balama joldaryn tabuy kerek.
- Barlyǧy bır auyzdan qabyldaǧan dıni paryzdy joqqa şyǧarudan saq bolulary kerek. Ol – qauıptı. Mūsylmandar astyrtyn qimyldaryn bastauy mümkın. «Memleket qūqymyzdy şektedı» dep [şetke] köşedı ia halyqtan kegın ala bastaidy, - deidı maman.
İslamtanuşy «halyqtyŋ az ǧana bölıgı hidjab kietının» eskertedı.
- Basym jūrttyŋ tynyştyǧy men müddesı tūrǧanda, memleket oramalmen köşede jüruge bolmasa jūmys ornynda taǧuǧa emes, tyiymdy tek mektep şeŋberıne salyp, mäselenı osylai şeşıp otyrǧanyna şükır aituymyz kerek, - deidı ol.
Azattyq tılşısı ekstremizmnıŋ aldyn alu salasynda kadrlardy qaita daiarlau institutynyŋ direktory qyzmetın qosa atqaratyn mamannan «Oramal taqqan oquşylar endı ne ısteuı mümkın?» dep sūrady. Sarapşy «Qazaqstannyŋ batysynda mektep ışınde oramal taǧuǧa tyiym salynǧan soŋ balalaryn Türkiia men Qyrǧyzstanǧa oquǧa jıberıp jatqandar ia özderı şetelge köşıp ketıp jatqan otbasylar baryn» aitty.
- Baliǧatqa jetıp, hidjab kigen soŋ köbı qaita şeşpeidı. Iа mektepke müldem barmaidy, ia köşıp ketedı. Būl bızdıŋ demografiiamyzǧa da syn, - deidı maman.
Biylǧy hidjab dauy Aqtöbe oblysynda qyrküiekte 200-ge tarta oramaldy oquşyny mektepke kırgızbegen soŋ bastalǧan. Aqpannyŋ 3-ındegı derek boiynşa, Aqtöbe oblysynda 177 oquşy "oramal dauyna" bailanysty mektepke bara almai otyr. Olardyŋ arasynda qyzdaryn Reseige oqytuǧa bekıngender de bar. Dau bastalǧaly onǧa juyq ata-ana mektep äkımşılıgın sotqa bergen: şaǧymdanuşylardyŋ aldy jeŋılıp, keibırı aiyppūl töleuge mındettelıp jatyr.
Bızge komissiia «sızder sanasyna qūiyp jatyrsyzdar, olardyŋ öz oiy joq» deidı. Kez kelgen ata-ana nenı dūrys dep tapsa, balalaryna sony sıŋıredı. Ata-ananyŋ berıp jatqan tärbiesı qoǧamǧa ziianyn tigızbese boldy ǧoi
Aqtöbe siiaqty eşbır tüsındıru jūmysyn jürgızbei, (mektep) esıgın jauyp, bırden toqtatsaq maqūl eken. Taldyqorǧan qalasyndaǧy barlyq mamandy jinap, tüsındıru jūmystaryn jürgızdık.
Baliǧatqa jetıp, hidjab kigen soŋ köbı qaita şeşpeidı. Iа mektepke müldem barmaidy, ia köşıp ketedı. Būl bızdıŋ demografiiamyzǧa da syn,
azattyq.org
