Jeltoqsan oqiǧasy — qazaq jastarynyŋ täuelsızdıkke ūmtylǧan küresı. Jeltoqsan oqiǧasy — täuelsızdık taŋyn jaqyndatqan qozǧalys.
Jeltoqsan oqiǧasy... Aita bersek, teŋeu köp. Almaty qalasynyŋ qaq ortasyndaǧy Brejnev alaŋynda (qazırgı Respublika alaŋy) mūz üstındegı alaudai jalyndaǧan jastardyŋ ömırın qiyp, aman qalǧandaryn qudalap, taǧdyr tälkegıne ūşyratqan oqiǧaǧa biyl 35 jyl tolyp otyr. Arada qanşa uaqyt ötse de el namysy üşın közsız erlıkke barǧan batyrlarymyzdyŋ qaharmandyǧy ūmytylmaq emes. Jeltoqsanşylardyŋ bügıngı jai-küiın bılmek niette respublikalyq «Jeltoqsan aqiqaty» patriottyq qozǧalysy» qoǧamdyq bırlestıgı Şymkent qalalyq filialynyŋ töraǧasy Karl Ömırtaiūly İSAEVPEN tıldesken edı.
— Jeltoqsan köterılısıne qatysqan är azamattyŋ ömırınde būl künder özındık ızın qaldyrǧany anyq. Sız 1986 jyly qanşa jasta edıŋız? Köterılıs bolǧan kündı baiandap berseŋız.
— Qazırgı Q.Sätbaev atyndaǧy, ol kezde Lenin atyndaǧy Qazaq politehnikalyq institutynyŋ 5 kurs studentı edım. Men «Jeltoqsan oqiǧasy» dep qabyldai almaimyn. Sebebı, būl – ūlt-azattyq köterılıs. Nebärı 16 minuttyq plenumda D.Qonaevty ornynan alyp tastap, Mäskeudegı ortalyqtyŋ respublika halqynyŋ pıkırımen sanaspastan Reseidıŋ Ulianov oblysy partiia komitetınıŋ 1-hatşysy G.V.Kolbindı QKOK-nıŋ 1-hatşysy etıp taǧaiyndauy köterılıske türtkı boldy. 16 jeltoqsan künı keşkısın jataqhanaǧa kelsem, jüregı qazaq dep soqqan jastar özara bölmelerıne jiylyp, narazylyǧyn bıldırıp jatyr eken. Qazaq jastaryna el bilıgıne beitanys adamnyŋ, äsırese būl ölkenıŋ tynys-tırşılıgınen habarsyz özge ūlt ökılınıŋ keluı qatty äser ettı. Alaida, ol bır künde tuǧan narazylyq emes edı. Sol künge deiın totalitarlyq jüie bızdıŋ tılımızdı, dınımızdı şektep, salt-dästürımızdı kemsıtıp, ūlttyq müddemızdı aiaqasty etıp keldı. Mäselen, oqu oryndarynda qazaq toptary öte sirek bolatyn. Men Sozaq audany, Jartytöbe keŋşarynda oqydym. Orys tılın mektepte oqyǧanymen, tūrmysymyzǧa jat tıl. Erkın söilei almadyq. Desek te, joǧary oqu ornynda orysşa oquǧa mäjbür boldyq. Osyndai jaǧdailardyŋ bärın qazaq jastary körıp-bılıp, namysqa bulyǧyp jürgen edı. Kompartiianyŋ myna ädıletsız şeşımı ıştegı bükıl aşu-yzanyŋ aqtarylyp syrtqa şyǧuyna türtkı boldy.
Kelesı künı, 1986 jyldyŋ 17 jeltoqsanynda taŋerteŋ alaŋnan ötıp bara jatsam, 50-60 kısı toptanyp tūr eken. «Qazaqstanǧa qazaq basşy!», «Är halyqqa – öz kösemı!» degen ūranmen, «Menıŋ Qazaqstanym» änın aityp alaŋǧa şyqty. Men de qosyldym. Söitıp, taŋǧy 11-den tüngı 11-ge deiın alaŋda boldym. Bızdı küştık qūrylymdardyŋ kömegımen quudyŋ amaldaryn jasap baqty. Bıraq bız qaisarlyqpen qaita jinalyp, narazylyǧymyzdy bıldırıp jatyrmyz. Sol künı tüngı 23.00-şamasynda qolǧa tüstım. Menı Kalinin audandyq milisiia bölımıne aparyp tastady. Tergedı. Maǧan «balabaqşadaǧy balalardy qorqyttyŋ» degen jala jabyldy.
18 jeltoqsan künı Taşkent tas joly maŋyndaǧy tergeu bölımşesıne auystyrdy. Auyr soqqyǧa jyqty. Alaŋǧa şyqqanda janymda Säbitjan degen bölem bar edı. Ol da ūstalyp, bır-bırımızden köz jazyp qaldyq. Syrttan kelgen soldattar küşke saldy. Sarbazdar basymyzdan dubinkamen ūrady.
758
2-3 soqqydan soŋ qolyŋmen basyŋdy qorǧai bastasaŋ, büirek tūsyŋnan tebedı. Älsırep, esıŋdı jiia almai jatsaŋ, süirep kameraǧa aparyp tastaidy. Bet-auzymyz kögerıp, när tatpaǧan küiı 4 kün jattyq. Sodan keiın 20 şaqty jıgıttı qala prokurory qolymyzǧa eskertu qaǧazyn berıp bosatty. Bızden alaŋǧa şyqpaitynymyz turaly qolhat aldy.
— Oquyŋyzǧa, auyldaǧy ata-anaŋyzǧa ziiany timedı me?
— Eldegı ahualǧa bailanysty oqu oryndarynda seminar sabaqtaryn qysqartyp, leksiialar ǧana ötkıze bastady.
3-4 top leksiiada otyrǧanda, är saǧat saiyn syrttan kelıp kez-kelgenımızdıŋ aty-jönımızdı ataidy da, tergeuge alyp ketedı. Eşkım eşkımnen ne bolyp jatqanyn sūrai da almaidy. Qorqyp qalǧan. 23 jeltoqsan künı «İsaev» dep menıŋ familiiam ataldy. Menı sotqa aparyp, ıs qaralyp bolǧanşa
15 künge äkımşılık jauapkerşılıkke tartyp, qamap tastady. Būl kezde Cheliabı, Novosibirskı, Sverdlovskıden, Tbilisiden Almaty milisiiasyna kömekke kelgen küş kerı qaitarylǧan eken. Alǧaşqy qamaudaǧydai soqqy bolǧan joq.
Sättılık serık bolǧan şyǧar. Oqudan şyǧarmady. Bıraq, 1987 jyly qaŋtarda komsomol jastar ūiymynan şyǧaryp tastady. Sosyn universitette äskeri daiyndyq oqyp,
4-kursta leitenant şenın alǧan edım. Köterılıske qatysqanymyz üşın kurstaǧy
3 jıgıttıŋ äskeri biletın kerı qaitaryp aldy. Diplom qolǧa tigenşe qauıpsızdık qyzmetı jiı-jiı alyp ketıp, tergep otyrdy. Oqudy aiaqtaǧan soŋ, bır jarym jyl äskeri boryşymdy öteuge kettım.
— Özıŋız töraǧalyq etıp otyrǧan ūiym jaiynda aityp ötseŋız. Bırlestıkte qanşa jeltoqsanşy bar?
— Būl qoǧamdyq bırlestık äuelı 2006 jyly Qūrymbaev Bolat esımdı azamattyŋ bastamasymen respublika deŋgeiınde qūryldy. Keiın aimaqtarda filialdary aşyla bastady. 2017 jyldyŋ aqpan aiynan 2020 jyldyŋ mausym aiyna deiın Batyrhan
Saǧyntaev degen azamat filialǧa töraǧalyq ettı. Bärımız bır kısıdei jūmylyp, jeltoqsanşylardyŋ atynan türlı şaralar ūiymdastyryp jüretınbız. Ötken jyly pandemiia kezınde B.Saǧyntaev bauyrymyzdan aiyrylyp qaldyq. Keiın bırlestık müşelerınıŋ şeşımımen töraǧalyq qyzmet maǧan öttı. Bügınde bırlestık qūramynda 29 jeltoqsanşy bar. Oblystyŋ äkımşılık aumaqqa bölınuıne bailanysty bırlestık qūjattaryn «Jeltoqsan aqiqaty» respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgı Şymkent filialy dep qaita
zaŋdastyrdyq.
— Qoǧamdyq bırlestık bügınde nemen ainalysyp jatyr?
— Jeltoqsanşylar — täuelsızdıktıŋ alǧaşqy qarlyǧaştary. Olardyŋ arasynda Otany, elı üşın janyn qiǧandar da bar. Otany üşın taǧdyr tälkegıne tüstı. Qanşasynyŋ densaulyǧyna ziian keldı. Desek te, būl azamattarǧa eşbır äleumettık status berılmegen. Eşbır jerde jeŋıldık qarastyrylmaǧan. Jalpy, äleumettık problema bärınde bar. Degenmen, jeltoqsanşylar üşın emdeluge, qoǧamdyq kölıkte jüruge jeŋıldıkter qarastyrylsa degen ūsynys bar. Sondai-aq, Şymkentte türlı alleia, saiabaqtar jeterlık. Alaida, jeltoqsanşylardy eske alatyn oryn joqtyŋ qasy. Ūsynysymyz qoldau tauyp jatsa, sol egemendık üşın alaŋǧa şyqqan batyrlarymyzdyŋ qūrmetıne eskertkış ornatyp, är jyl saiyn eske alyp, bas qosatyn saiabaq qalyptastyrsaq degen maqsatymyz bar.
Odan özge qoǧamdyq bırlestık jastardy otansüigıştıkke tärbieleu maqsatynda bılım ordalarynda kezdesuler ūiymdastyryp jür. Sondai-aq, el basyna kün tuǧan kezde de bırlestık müşelerı syrt qalyp jatqan joq.
Biyl 16 mausymda «Erlık» mūrajaiynyŋ ışınen jeltoqsanşylarǧa būryş aşyldy. Būl būryş ärbır mūrajai keluşısıne oi salyp, olardyŋ Otanǧa degen süiıspenşılıgınıŋ artuyna sebepker bolsa, onda bızdıŋ maqsatymyzdyŋ
oryndalǧany.
— Bırlestık müşelerınıŋ barlyǧy aqtalǧan ba?
— Şymkentte osy Jeltoqsan oqiǧasynan keiın qylmystyq jazaǧa tartylǧan 5 kısı bar. Onyŋ törteuı – er, bıreuı – äiel kısı. Odan özge bırlestık qūramyndaǧy azamattardyŋ da türlı jaǧdaimen aqtalmai qalǧandary barşylyq. Biyl qoǧamdyq bırlestık atynan ötınış jazyp, ekı azamatty aqtauǧa qūjattaryn tapsyrdyq. Äzırge jauabyn kütıp otyrmyz.
— «Şymkent kelbetınıŋ» oqyrmandaryna aitaryŋyz...
— Är azamattyŋ bır ǧana Otany bolady. Öskeleŋ ūrpaq qolda bardyŋ qadırın bılıp, elıne adal qyzmet etse deimın. Sondai-aq, Qazaqstannyŋ täuelsızdık alǧanyna
30 jyl tolsa da, tıl mäselesı älı de özektılıgın joiǧan joq. Ahmet Baitūrsynūly «Ūlttyŋ saqtaluyna da, joǧaluyna da sebep bolatyn närsenıŋ eŋ quattysy – tıl. Sözı joǧalǧan jūrttyŋ özı de joǧalady» degen eken. Ūltymyzdy saqtaimyz desek, tıl tazalyǧyna män beruımız kerek.
Sondai-aq, Jeltoqsan qozǧalysy bükıl halyqtyŋ ruhani ömırıne äser ettı. Ūlttyq sanany qalyptastyryp, ūlttyq ruhty ösırdı. Desek te, bügınge deiın jeltoqsanşylar jaily mälımetter öte az. Prezident Qasym-Jomart Toqaev «Täuelsızdık bärınen qymbat» atty maqalasynda Jeltoqsannyŋ 35 jyldyǧyn Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧymen qatar atap ötu turaly aitty ǧoi. Endıgı jerde Jeltoqsan köterılısıne saiasi baǧa berılıp, ony zertteu men aqiqatyn aşyp körsetuge memlekettık deŋgeide män
berılse deimız.
— Äŋgımeŋızge raqmet!
Sūhbattasqan Zamira ALDABERGENOVA
Basqa materialdar
Adyrna.kz ūlttyq portalynyŋ maŋyzdy aqparattaryna jazylu
Soŋǧy jaŋalyqtar turaly habardar bolyŋyz