Qazaqtyŋ abyroiyn jer jahanǧa kötergen Qajymūqan baluan Semei qalasynda el qūrmetıne bölenıp jürgende bır otyrysta mynandai sūraq qoiylypty:
– Osy bızdıŋ qazaqta däl özıŋızdei küştı bar ma? Boldy ma, kezıktı me?
Sonda Qajekeŋ:
– Bar ǧoi, menen de küştıler bolǧan. Baluan Şolaq aǧamyzdy barlyǧyŋ bılesıŋder. Däl osy qalada da bır myqtyǧa jolyqqanym bar, – dep äŋgımesın bastapty. – Osyndaǧy bır azamat jalǧyz özımdı qonaqqa şaqyrdy. Köbıne elge syily azamattar, änşıler men önerpazdar bırge ılesıp jüretın. Şaqyrǧandar barlyǧymyzdy qosa şaqyratyn da, otyrystyŋ özı köŋıldı, qyzyqty ötetın. Şaqyrǧan üidıŋ mol dastarqanynyŋ törınde jalǧyz men. Üi iesı sözge saraŋ, äldenege alaŋdauly. Bır uaqytta par at jekken päueske sartyldata, qatty ekpındetıp kelıp, esık aldyna toqtai qaldy. Odan dembelşe kelgen jıgıt tüsıp: «Armysyŋ aǧa!» dep sälem bere kırıp keldı. Bır tızerlep otyra qalyp, nan auyz tidı de, maǧan qarap:
– Qajy aǧa! Uaqytym az, asyǧyspyn. Sızdı qonaqqa şaqyra keldım. Osy qazır jürıŋızşı! – dep türegeldı. Atyp tūryp, ere jöneldım. Päueskege otyryp, Ertıske keldık. Bır qaiyqşy qaiyǧymen tosyp tūr eken. Qaiyqqa otyrdyq. Sodan özen ortasyndaǧy Tüiemoinaq aralyna alyp keldı. Aralda bır jıgıt taiqazanǧa et asyp jatyr eken. Dastarqan jaiyp, tamaqty tüsırıp bolǧan soŋ, menı äkelgen jıgıt qaiyqşy ekeuı ketıp qaldy.
Aralda älgı jıgıt ekeumız ǧana. Tamaq ışıp boldyq. Sonda ǧana älgı bauyrdyŋ şaqyrǧan sebebın tüsındırgenı.
– Aǧa, armanym eldıŋ daŋqyn kötergen sızdı bır köru, qonaq etıp, qūrmet körsetu edı. Təŋırım būl tılegımdı qabyl ettı. Endı sızden bır ötınışım, menı bır synap körıŋızşı. Öitkenı, öz küşımdı synaityn adamdy jolyqtyra almai jürmın, – degenı.
– Qalai, küresıp pe? – dep sūradym.
– İä.
Aralda ekeumızden basqa eşkım joq bolsa da, aǧaştardyŋ arasyndaǧy tasalau jerdegı alaŋqaiǧa ertıp baryp:
– Jol sızdıkı, jasyŋyz ülken, - dep aiaǧyn alşaqtau qoiyp tūra qaldy.
Älgını olai-būlai iterem, tartam. Tartyp tūryp, iterıp qalam. İterıp tūryp, tartyp qalam. Tamyryn tereŋge jıbergen emen sekıldı, bylq etpeidı. Tūrǧan ornynan qozǧalta almai-aq qoidym, qaqiǧan moiny da iılmeidı.
– Al endı özıŋ kör, - dep kezektı berdım. Sol-aq eken ol bır qolymen iyǧymnan qapsyra ūstady da, şyr ainaldyryp, dedektete jöneldı. Bır uaqytta ekınşı qolymen qosa ūstady da, jerden kötere ainaldyrdy. Düniejüzınıŋ qanşama myqtylarymen küressem de, eş uaqytta mūndai küige tüspegen edım. Älgı jıgıttıŋ qolynda oramaldai jelpıldep, ainala ūşyp jürmın. Bır uaqytta tık köterıp aldy da, jerge ekı aiaǧymmen dık etkızıp qoia qoidy. Sosyn basyn iıp, tızesın bügıp, eŋkeie taǧzym etıp:
– Keşırıŋız, aǧa, jauyrynyŋyz jerge timesın! – dedı.
Küşı asyp tūr, taǧy aǧa dep syilap, jyqpai tūr. Basyn iıp tūr. Eşkımdı maŋaiyna jolatpaǧany da menıŋ abyroi- daŋqyma syzat tüspesın degen saqtyǧy eken.
Men qazaq bolyp tuǧanyma, ülkendı syilaǧan ädet-ǧūrpyma, ony bıletın ınıler baryna quanyp, jüregım eljırep, iılgen basyn köterıp, qūşaqtap aldym. Közımnen jas ta şyǧyp kettı. Osyndai ınını köterıp, baǧyn aşsam, armansyz bolatyndaimyn.
– Jür, bauyrym, menımen bırge. Düniejüzınde saǧan teŋ keler eşkım joq. Özım aralatam, ünemı janyŋda bolam. Düniejüzınıŋ baluandaryn endı sen jyǧasyŋ. Jür, menımen bırge! - dedım. Sözıme, köŋılıme riza bolyp tūr, bıraq basyn şaiqaidy. Ömır boiy köre almai jürgen tuysyn tapqandai, eljırep aǧalai beredı.
– Aǧa! Jan aǧa! Düniejüzınıŋ baluandaryn jyǧyp, qazaqty älemge tanytyp jürgen sız barsyz ǧoi! Men nesıne baramyn? Menıŋ jolym basqa bolyp tūr ǧoi, – degenı.
Baiqaǧanym, az söileidı. Aitqanynan qaitpaidy. Qanşa şaqyrǧanymmen ermedı. Sodan keiın ol jıgıttı jolyqtyra almadym, – dep baluan Qajymūqan sözın aiaqtap edı.
Qajymūqannan basqa kısı bolsa, būl äŋgımenı aitar ma edı?! Jasyrmai aitqany Qajekeŋ tek qana baluan emes, jüregınıŋ de, adamgerşılık qasietınıŋ de zor ekenın körsetkendei.
Marles Sabyrūly
