27 jeltoqsanda Almaty qalasynda Qazaqstan Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyna oraı Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń uıymdastyrýymen 9 tarıhı telehıkaıanyń tanystyrylymy ótti. Onyń ishinde 1823-1845 jyldar aralyǵynda Bókeı Ordasynda bılik qurǵan Jáńgir hanǵa qatysty tarıhı oqıǵalarǵa negizdelgen «Saraı syry» atty telehıkaıa qalyń kópshilikke jaqyn arada jol tartpaq.
Serıalda Jáńgir hannyń saıası arenadaǵy rólimen birge, saraıdaǵy ishki ómir, hanshalar arasyndaǵy qarym-qatynastar, tóreler tóńiregindegi astyrtyn oıyndar tarıhı faktilerge súıene otyryp, kórkemdik tásilmen árlenip beriledi.
Orynbor jáne Ýfa qalalary múftıiniń qyzy Fatıma hanshanyń Han Ordasyna kelip túsýimen, hıkaıadaǵy shytyrman okıǵalar jańa ópic alady.
Oqıǵanyń kóp bóligi han saraıynda ótedi. Jáńgir han alyp kelgen jańalyqtar óz ordasynyń mańaıynda boı kóteredi. Qyzdar ýchılıesi, emhana, dárihana, aýa raıyn baqylaıtyn stanııa, baspahana jáne alǵashqy murajaı, bank, jármeńke jáne orman sharýashylyǵy sııaqty kóptegen jańalyqtardy engizgeni negizgi ıdeıa retinde kóteriledi.
Saraıdaǵy oqıǵalar, hannyń sultandardy qabyldaýy jáne Fatımanyń oqıǵalary qatar órbip otyrady. Handyqtyń sońǵy jyldarynda oryn alǵan, Isataı men Mahambettiń tulǵasyna qatysty shıeleniske toly tarıhı oqıǵalar da qamtylady.
Bul oqıǵalardyń kópshiligi tarıhı shyndyq bolǵanymen, kórkem shyǵarmaǵa tán stılmen árbir oqıǵa tarıhı shyndyqpen astasa beriledi.
Serıalda Jáńgir han rólin akter Medǵat Ómirálıev somdasa, Fatıma rólinde - aktrısa Ámına Mektepbaeva. Mahambetti akter Darhan Súleımenov, Isataı rólin Nurlan Saǵynaev somdaıdy.
Telehıkaıanyń erekshiligi, akterlerdiń ımıdji men kostıýmderine basa kóńil bólingen. Bul týraly «Adyrna» tilshisine «Saraı syry» telehıkaıasynyń prodıýseri Arman Sqabyluly:
«Bókeı Ordasyndaǵy qazirgi murajaıda Jáńgirdiń saraıynda qoldanylǵan ydys-aıaqtan bastap Jáńgirdiń, Fatımanyń kımiderine deıin ilýli tur. Serıaldy túsirý barysynda dál sol kıimder úlgi retinde alynyp, arnaıy kıimder tiktirilgen bolatyn. Shyndyǵynda da, Jáńgir - kóshpeli qazaq dalasyna órkenıettiń tamyryn alǵash tartqan tulǵa ǵoı. Ózi 5 til, jary Fatıma 7 til bilgen eken. Búginde elordamyzdyń sánine aınalǵan Botanıkalyq saıabaq sol zamannyń ózinde Bókeı ordasynda da bolǵan. Murajaıdaǵy Fatımanyń kıgen kıimderi áli de saqtaýly. Kıimdi joǵary talǵammen, arnaıy tiktirip kıgeni seziledi. Bizde bir qatyp qalǵan qaǵıda sekildi birdeńe bar. Tarıhı kıno túsirsek, qazaqtardy jyrtyq shapanmen, kóship-qonyp, at sońynda ilbip júrgen halyq sekildi ǵana qylyp kórsetý kerek sııaqty. Túrik serıaldaryn qarańyzshy. Sol zamandaǵy Súleımen patshalary tap osy serıaldaǵydaı bop kıinip júrdi me eken? Joq, árıne. Biraq, túrikter ózderin álemge qalaı kórsetý kerektigin biledi. Jáńgir hannyń saraıynda jańa aıtqan qundy dúnıelerdiń bári bolǵan. Dálelimiz jetedi. Álgi aýzymyzdyń sýy quryp kórgen "Súleımen Sultandaǵy" áıelderdiń ǵajaıyp kıimderi Osman ımperııasy tusynda bolmaǵan da eken. Serıaldyń kostıýmerleri HVII ǵasyrdaǵy eýropalyq áıelderdiń kıimderiniń prototıpin ala salǵan. Ne úshin? Uly túrik halqyn jaqsy jaǵynan álemge pash etý úshin! Sonymen kútińizder! Jaqynda Ulttyq Arnada —"SARAI SYRY"!» dep pikirin bildirdi.
Sonymen qatar telehıkaıadaǵy Jáńgir obrazyna jáne Mahambet arasyndaǵy qaıshylyǵyna qatysty pikirin:
«Isataı men Mahambet óz bıiginde jáne sol bıikke Jáńgirdi de kóterýge tyrystyq» dep jalǵady Arman Sqabyluly. Osy suraqqa qatysty telehıkaıa senarıstteri Asqar Dúısenbi men Jámıt Kósherbaev ta pikirin bildire ketti:
«Telehıkaıanyń senarııin qurý barysynda rýaralyq qatynastarǵa túsinistikpen qarap, ekijaqty beıbit oıdy saqtaýǵa tyrystyq. Óıtkeni, tarıhı kózqaraspen qarasaq, kezinde eki rý da bir-birine tilekshi bolǵan. Sol turǵydan alǵanda bul jerde eshqandaı rýaralyq nemese tarıhı teris pikir týyndatatyn sátter joq. Telehıkaıa arqyly kerisinshe, Jáńgir hannyń jurtshylyq úshin jasaǵan jaqsylyqtary, saýat ashý máselesine asa kóńil bólip, otyryqshylyqqa dáriptegen úlken reformatorlyq qyryn kóremiz» dep jaýap berdi Asqar Dúısenbi.
Búginde «Saraı syrynyń» tızerin kórgen jurt, «sarttanǵan ózbek ultyna uqsas», «Sultan Súleımannyń arzan kóshirmesi» degen syndy pikir aıtýda. Alaıda senarıstter munymen kelispeıdi:
«Túriktiń «Sultan Súleımenimen» salystyratynyn biz bildik. Sebebi, oqıǵa uqsas. Jáńgir – qazaq handarynyń ishindegi orda turǵyzyp, saraıda ómir súrgen birden-bir han. Alaıda telehıkaıada, Jáńgir hannyń saraıdaǵy oqıǵalary, otyryqshylyqqa asa mán bergendigi, tarıhta bar derekterge súıenip onyń tórt áıeli bolǵandyǵy beınelenedi. Onyń ishinde shalǵaıdan uzatylyp kelgen Fatıma esimdi áıeliniń bolýy, Súleımen sultannyń Hıýrremine de uqsas bolýy da múmkin. Alaıda, bunyń barlyǵy tarıhta bolǵan oqıǵa. Kıim jaǵynyń uqsas bolýy, Bókeı Ordasynyń geografııalyq ornalasýynyń Eýropaǵa, saýda dańǵylyna jaqyn bolýy da sebepker. Kıim de, tutynatyn buıym da, ydys-aıaqtary da ar jaǵy Reseımen, ber jaǵy Buharanyń mádenıetimen bitisip qaınap jatyr. Sondyqtan kıiz úı kórinisine úırenip qalǵan bizdiń kórermenge, bir kórgennen ózgeshe kórinýi múmkin. Jalpy senarıı negizdelip qurylǵan tarıhı derekter, Jáńgir hannyń saraıyna qatysty qujattar, Orynbor, Astrahan gýbernııasynda qujat túrinde barlyǵy saqtaýly tur. Senarııdi tarıhı qujattardy zerttep, derekterge súıenip otyryp qurdyq» dep jaýap berdi Jámıt Kósherbaev.
Isataı rólin somdaǵan Nurlan Saǵynaev óziniń obrazyna qatysty pikirin:
«Áli premera bolǵan joq. Sondyqtan baǵa berip, kesip aıtý qıyndaý, Alaıda Isataı obrazyn tolyqtaı kúshimdi salyp, jaqsy oınap shyǵýǵa tyrystym. Qalyń kópshilik ózi de kórip, oń baǵasyn beredi degen nıettemin» dedi.
Qazaq dalasyna batys órkenıetin alyp kelip, kóptegen mádenı jańalyqtardyń halqymyzǵa kelýine sebepker bolǵan Jáńgir han týraly «Saraı syry» týyndysy jaqyn arada Ulttyq arnada kórermenge jol tartady.
Dına LITPIN,
«Adyrna» ulttyq portaly
