Ótkende maǵan "Alataý" án-kúı teatrynda Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵyna oraı ótken "Uly Dala eli" atty jyrshylar festıvaliniń kórermeni bolý baqyty buıyrdy. Shyntýaıtynda, jan jadyratar jaqsy keshtiń kórermeni hám sol keshte ústimizdegi dáýirge eskiniń sózin jetkizer nyshandy ónerpazdyń dúnıege kelgen sátiniń kýási bolý – baqyt ári zor ǵanıbet emes pe?! Jeltoqsannyń 9-y kúni kúni tap sondaı ǵajaıyp oqıǵa boldy. Basynan bastap ret-retimen baıandaıyn, endeshe.
Ataqty Syr súleıi, ataıy jyrshy Almas Almatovtyń ózi tizginin ustaǵan jyr keshiniń qyzyqsyz bolýǵa qaqy joq sirá – kórermen bitken qaı-qaıdaǵymyz qozyp, qapersiz qıqýlasyp otyrǵanbyz. Jyrshylyq ónerdiń nebir men ataıyn sen tur sańlaqtary jıylǵan dúbirli kesh shynynda da kóńilimizdiń hoshyn keltirip, az ýaqyttyń ishinde alabóten kúı keshkizip qoıǵan-dy. Atap aıtqanda, osynaý keshte: Amandyq Kómekov, Amanqos Sadyqov, Sáýle Jámpeıisova, Uljan Baıbosynova, Elikbaı Isaev, Elmıra Jańabergenova, Jáken Omarov, Erbolat Shaldybekov, Abaı Naýryzbekov, Erlan Rysqalı, Maqpal Toqtaǵan, Áıgerim Eshbaeva, Sábıt Shektibaev, Nurym Asqanov, Armat Islámǵalıev syndy kil jyljyǵan jorǵa, jylmıǵan júırikter áline qaraı shaýyp, babyna qaraı kósilip, baǵyna qaraı esilip hám sheshilip jatqan-dy... Desek te bul kúnniń eshkim kútpegen sensaııasy sońynda ekenin kim boljaǵan?! Osy jazbamdy da jazdyryp qoıǵan sol boljaýsyz sáttiń qúdyreti ǵoı.
... Jyr keshi aıaqtalýǵa taıaldy-aý degen kezde Almas Almatov aǵamyz jas jyrshylardy tosyn habarlaǵan. Ile sahnaǵa kóterilgen tórt oqýshynyń biri dombyrasyn bappen qaǵyp, bir bozdaýyq jyrdy jaraly qýdaı yńyranta náshtep bastaı bergen. Ishin tartyp turyp kenet soǵatyn dalanyń dúleı daýyly sekildi – myna ańyzaq jyr da saqara tósinde tús aýa bastalǵan qumnyń qyzyl jelindeı birte-birte qarqyn alyp údeı berdi; tóńirekti túıdek-túıdek sózdiń qorǵasyn bulty tutas torlap, aınalany tegis tumshalaı qaptaı tústi; sóz boranynyń astynda qalǵan ǵapyl dúnıe sálden soń úrkinshilikke ushyrap alasapyran keshken úreıli eldeı áldeqaıda mańyp, dúrligise kóshe bastaǵan. Bir sumdyqtyń bolaryn túısingendikten bolar tárizi – bul paqyryńyz da boıyn jıyp, báımálim sátti qarsylaýǵa tastúıin bekine túsken.
Álqıssa, buǵan sheıin shadyman kúı keship, shattyq kóńilde otyrǵan edim. Sebebi mynandaı zamanda mundaı jyr keshiniń ótip jatqanynyń ózi zor olja – dátke qýat, kóńilge medeý ǵoı. Jasyratyny joq, taza qazaqy sıpatta, dombyra úni erkin kúmbirlegen óner keshi ótse, aq túıeniń qarny jarylǵandaı ebil-debil qýanatynymyz ras qoı. Óstip masaırap otyrǵanymda álgi qaǵilez qarshadaı qyz qapersiz áleýmetke tutqıyl tıip, joıqyn jyrdy jurtshylyqqa qaraı júırik attyń basyndaı qoıa bergen. Bastap áketip barady, uzaı túsip ketip barady, kóterilip barady,, saltanat quryp barady, shyǵandap barady. Ol shyǵandaǵan saıyn apshymyz qýyryla, aıylymyzdy jııa tústik. Álgindegi kóterińki kóńil kúıden jurnaq ta qalmaǵan – bireý tik kóterip áketkendeı – izim-qaıym joǵalǵan.
Máz kóńil áýeli kóshken eldiń jurtyndaı qulazyǵan. Osylaı qulazyǵan qam kóńildi izinshe áldeqaıdan lyqsyp kelip qapagóı sher tolqytty. "Beý!" degen jaryqshaq ún de shyǵyp ketti sol sát keýdemnen. Qarshadaı qyz qaraǵaı dombyrasyn úzbeı bebeýletken kúıi sát saıyn arshyndaı shapqan arǵymaqtaı únin óktem alyp ókteı bergen, ókteı bergen. Jyr óktegen saıyn dúnıe dıdary qýqyl tartyp, tynysy tarylǵan sum jalǵannyń beıopa bolmysqa jasyrynǵan ótkinshi beınesi sýy qashqan teńizdiń súreńsiz, surqaı tabanyndaı sazara ańǵaryla bastaǵan. Bir sumdyqtyń bolatyny shúbásiz edi. Buǵan deıin bastaý men bel saǵanyń arasyna kezek shıyrlaı órnek salǵan qarshadaı qyz kenet ún qýatyn nýǵa buqqan jolbarystaı jyma berip, qyl saǵaǵa qaraı yshqyna shapshyǵan. Kútken sumdyq osylaısha, jarq etken jaı otyndaı surapyl únmen málim etildi. Sol sát dúnıe janartaý jarylǵandaı astan-kesten bolyp ketti degeısiń.
FB paraqshama túsirgen sátimde ǵana sezinip otyrmyn, bul ǵajapty jetkize jazýǵa oıym dókir, tilim qysqa bolyp shyqty. Ne de bolsa jalpaq tilmen baıandaı bereıin, shynynda da, sonaý este joq eski zamandy kóńil túkpirimizde altyn saraıdaı jańǵyrtqan bul bula daýys qazaqtyń myń jyldyq baıanyn qas qaǵymǵa syıdyrǵan asa bir qasterli ún edi. Kók Táńirge arzý arman aıtqandaı shamyrqana shapshyǵan ún birden ishimdi qaryp ótti, qaryp ótken qýatty qyzǵyn – kózdiń jasy burq etkizgen. Shirkin-aı deseńshi, aıyby, tek dombyranyń shanaǵy men jyrshynyń tamaǵynda ǵana qaldy demeseń – bul qazaqtyq degendi qoısańshy! Dúnıede qazaqtyqty seziný lázzatyna rahat ataýly jetken be?! Desek te qazaqtyqty sezinýdiń ǵajaby men azaby ekibastan teń. Ekeýi – jan saraıyńa qatar tartylǵan dombyranyń qos ishegi ispettti – keıde shattyq kúımen, keıde muń qaıǵy aralas shermen dertip, Abaı aıtqan mahabbat pen ǵadaýat maıdandasqan tar keýdeńde alýan únmen tynymsyz kúmbirlep turady emes pe!
Osylaısha, buǵan deıin degdar daýsyn bas perne pen kósem pernelerdiń arasyndaǵy dańǵyl keńistikke erkin syrǵanatqan qarshadaı qyzdyń úni eńireli men sheshen pernelerdi alma-kezek kókteı kezip kelip, bir sát shaǵyrmaq pernege shaıansha shanshylǵanda o, toba, kúlli dúnıeni kóz aldymyzǵa shyńǵyrtyp alyp kelgen.
Rasynda ómirdiń ótkinshiligin, jalǵannyń opasyzdyǵyn, ǵumyrdyń ókinishin eki ishek qý taqtaıyn tylsymnyń tilinde sóıletken qas ónerpazdan artyq kim pash ete almaq?! "Mýzyka – aqıqattan joǵary", – deıdi Iogann Sebastıan Bah. Uly kompozıtordyń bul sóziniń aqtyǵyn qaraǵaı dombyrasyn aldyna qasterleı óńgergen óndir daýys qarshadaı qyz óziniń kirshik shalmaǵan pák únimen qýattaýda hám rastaýda. Bul qasterli únde ne joq deısiń? Álemge áıgili qylqalam sheberleriniń bir halyqtyń taǵdyryn bir polotnoǵa tutastaı beınelegenin kórgenderińiz bar shyǵar, al bir ulttyń kúlli bolmysyn bir pernege (notaǵa) syıdyryp jibergen mundaı ishti ónerpaz ilýde bireý-aq bolar, sirá?! Bolǵan kúnde de qyzyldy-jasyl saýyǵy men maýyǵy kóz ben kóńildi qatar aldap, arbaǵan mynaý dańǵaza zamanda qaısymyz muny kórip, bilip baǵamdaı alǵandaımyz? Qazaqtyń kókirek kózi ashyq, kóńili oıaý bolǵan zaman bolsa – kelmeske ketken. Eki ǵasyrlyq orystyń otarshyldyǵy, keıingi jetpis jyldyq sovettik kezeń, sońǵy otyz jyl boıy tejeýsiz dáýirlegen tobyrlyq mádenıet pen dinı túnek qazaqtyń ózin ózi taný, qadirleý, tipti saqtaý túısigin joıyp, óz bolmysynan jeritip jiberdi emes pe?
Túbinde, kókirek kózi jabylyp, rýhanı kór soqyr bop qalǵan halyqtar tarıh sahnasynan ketip tynbaq Kári tarıh osylaı deıdi. Máselen, qazir álemde 6700-deı til bolsa, (Buryn tipti kóp bolǵan) sonyń árbir 14 kún saıyn bireýi óledi eken. Eger osy qarqynmen joıyla berse, aldaǵy 260 jyl ishinde kúlli til ataýly quryp bitpek. Sony tehnologııaǵa negizdelgen sońǵy ǵylymı zertteýler osylaı deıdi. Tek aǵylshyn tili sııaqty birneshe halyqaralyq tilder qalmaq. Bul – sumdyq úkim endi.
Al, endi, halyqtyń kókirek kózi qalaı qarańǵylanbaq, qaıtip bitelmek? Sóıtsek tili men dili óler halyqtyń aldymen ónerpazy quryp bitedi eken. Iaǵnı tóltýma óneri azǵan ne joıylar halyqtardyń áýeli ónerpazy qazaǵa ushyraıdy, dáliregi – ushyratady. Óıtkeni óner-bilimi kúshti jurttar qashanda álsiz násilderdi jem qylady. Adam – adamǵa – qasqyr. Bul – adamzat balasynyń aqyrdyń kúnine deıin tirshilik etý formýlasy. Adamzat jaralǵaly osy jyrtqyshtyq qaǵıdamen tirshilik etip keledi. Al arýaqty eri, arqaly ónerpazy bar jurttar tóten tıgen bir beıdaýa zamana zaýalyna tap kelmese eshkimge teginnen tegin olja bolmaq emes. Óıtkeni onyń kúresker júrekterge ot, júdegen rýhqa qaırat berer ónerpazy bar. Sondyqtan ústem mıletter bir jurttyń túbine jetý úshin aldymen onyń ulttyq ónerpazyn shyrǵalaıdy. Búginginiń tilimen aıtsaq radıkaldy dinı aǵymdarǵa kirgizedi, sanasyn jat mádenıetpen ásirese tobyrlyq mýzykalyq aǵymdarmen ýlaıdy; nasha men apıynǵa otyrǵyzady, kógildirge aınaldyrady, tipti óltirip jiberýi de yqtımal. Sonymen qatar, bir mezgilde jalǵan, zalym ǵalymdarǵa jel (bılik, ataq) berip, naǵyz ǵalymdar men arly parasat ıelerin qor hám qaıyrshy etedi. Bul – ólimge buıyrylǵan ulttyń basyna tóngen zaýaldyń alǵashqy nyshandary.Teginde az ulttardyń halyqtyq ónerpazyna jaý kóp, dushpandyq jaqyn – eli men úıiniń irgesine kelip, belsenip turady. Óıtkeni kósheli ónerpaz ulttyq qundylyqtardy arqalaýshy (nosıtel). Ónerpazdyń ózi muny bilmeýi de múmkin. Biraq halyq Ana mundaı ónerpazyn ózi týǵyzady; tanýshy da, saqtaýshy da ózi. Al azǵan ulttyń boıynda bul qasıetter birte-birte túgesilip tynbaq. Aqyrynda kisilik bolmysynan, salt-dástúr, oı-sanasynan aıyrylǵan halyq joıylýǵa bet almaq. Ókinishtisi – qazaq qoǵamynda túrli sheteldik ekspansııalarǵa negizdelgen keri ıdeologııalyq qıturqy saıasat óte astyrtyn ári asqan jymysqylyqpen júrip jatyr, tipti beleń alyp barady. Muny sheteldik alpaýyt kúshterdiń qarjysyna qunyqqan óz ishimizden shyqqan jansyzdar sheber atqarýda. (Arǵy jyldary Aq Orda ishinen ustalǵan jansyzdardy esimizge alamyz. Ustalmaı taırańdap júrgeni qanshama?)
Anyǵynda kez kelgen ult – tobyrlyq mýzyka men jat mádenıetterdiń yqpalyna uzaq túsip, sheteldik túrli mádenı-rýhanı hám dinı ekspansııalarǵa joıdasyz ári úzdiksiz ushyrar bolsa – munyń sońy ulttyń ózin-ózi ógeısinýine, jatsynýyna ákelip soqpaq. Iaǵnı mundaı ult óziniń tarıhy men mádenıetin tárk etip, uly tulǵalary men jaqsylaryn moıyndamaıtyn, tóltýma ónerin túsinbeıtin, tipti uqqysy kelmeıtin, eń soraqysy – halyqtyq dúnıetanymnan beıhabar, ultynyń arman ańsaryn sezine almaıtyn nadan kópshilikke (massa) aınalmaq. Taǵy da qaýip ete ári dabyl qaǵa aıtamyz – qazaq halqy osyndaı qor ultqa aınalý proesin bastan keshýde..Óıtkeni qazaq –tól ónerin, án-kúıi men jyryn túsinýden, uǵynýdan qalyp barady. Sebep – joǵaryda baıandaǵanymyzdaı. Al ulttyń tóltýma óneri onyń rýhanı baǵdar saǵaty (kompasy) ispetti. Rýhanı baǵdarynan aıyrylǵan halyq óz kindiginen (os) taıyp ketken aspan deneleri sekildi áýeli álemdik mádenı keńistikte laǵa adasyp, sońynan qurdymǵa jutylmaq.
... Sanamda osy taqylettes sýyq oılar sýmań-sýmań etkenimen bar zeıinim qarshadaı qyzdyń bozsha úninde edi. Degenmen, ón boıyn kóneniń sazy kernegen osynaý ǵajaıyp ún keleshekke degen úmitimdi oıatty. Mundaıda esińe qaı-qaıdaǵy túsedi ǵoı, osydan bir-eki jyl buryn, qatelespesem, ánshi Erkin Shúkimanniń bir qaraqalpaq qyzynyń jyr aıtqan vıdeosyn FB paraqshasyna jarııalaǵany alystan mańyp kelip jadyma orala berdi. Ol da 15-16-lardaǵy jańa búr jarǵan qyrmyzy qyzǵaldaqtaı kókórim jas edi. Shaǵyn avtobýs kóliginiń ishinde oıynda dáneńe joq ańyratyp jyr aıtyp kele jatqan jas jyrshynyń aınalasy toly qurby-qurdastary; olar da qastaryndaǵy myna jaýqazyndaı qyzdyń jaýhar jyryna eltip kele jatqandaı. Qyz – ertegi elinen kelgendeı sulý edi, ony munsha kórkem etip, Aı júzin nur jaınatqan – jupar jyrdyń kórki bolar bálkim. Rasynda qyzdyń úni ózinen ótken sulý ma – dersiń? Dáliregi – qyzdyń úni kóneligimen kórikti, eskiligimen esti edi. Tanadaı kózi jarqyldap, Táńirdiń sarynyndaı maqamdy ǵazaldy úr qyzynyń aýzyndaı albyraǵan shıe erinderinen alqyzyl gúldeı lekitip, laqyldata tógip keledi – qaraqalpaqtyń qas sulýy. Bul kórinis meni qatty qaıran qaldyrdy ári tebirentti de. Mundaı jyrshy qyzy bar qaraqalpaq halqy ólmeıdi eken dedim sonda men keýdeme bek senim uıalap.
Shynynda da bul sonsha kóne ún bolǵanymen, sonshalyqty jańa daýys edi. Bálkim Kóktegi uly arýaqtar qamqor-dárgeıindegi halyqtyń tól úni tozǵanda (dybystyq-úndik ıdealdar eskirgende), joǵaryda aıtqanymyzdaı, túrli mýzykalyq ekspansııalardyń yqpalymen óz ónerin jatsyna bastaǵanda, "Pirlerdiń bitse deminen, shiltenniń tıip shylaýy", – dep Aqtamberdi jyraý aıtpaqshy, kóne sazdy jańa únmen jetkizetin erek ónerpazdar týdyratyn sııaqty ma, qalaı? Qaraqalpaq qyzynyń aıtqan meılinshe áserli jyryn tyńdaǵanymda osyndaı alabóten oı-sezimder ıektep, ózimdi biraz qııal jetegine ergizgen edim. Onyń sol bir arqaly jyryn kóp kúnder boıy qaıta-qaıta tyńdap, nesin aıtasyz, uzaqqa deıin ǵajaıyp oı-sezimder keship júrdim.
Endi mine, myna qarshadaı qyz da óziniń surapyl únimen taǵy bir álemet kúı keshkizýde. Teginde, tamyryn tym tereńnen tartqan Mańǵystaý (adaı) jyrlary sonaý Oǵyz zamanynan bastaý alady. Keıin, kele-kele, ásirese Noǵaıly dáýirinde (Mańqystaý óńiriniń Noǵaıly dáýiriniń ortalyǵy bolǵanyn esimizge alamyz) eleýli tektonıkalyq ózgeristerge ushyraıdy. Osy eki uly dáýirden soń túrli zamanalar yqpalymen úzdiksiz somdalǵan Adaıdyń aqedil jyrlary búgingi bıigine jetken. Mańǵystaý jyrlaryndaǵy tereńdik pen keńdik hám bıiktik ári baıyrǵylyq keıin XIX ben XX ǵasyrdyń basynda ómir súrgen jyrshylardyń sonylylyq sıpat darytýymen osy kúngi kemeline kelgen. Mańǵystaý jyrlaryn tyńdaǵanda delbebimizdiń qozatyny, qıly-qıly kúı keshetinimiz – sondyqtan bolsa kerek. Óıtkeni ol bar qazaqtyń genetıkalyq jady – túpki oı-sanasynda saqtalǵan ǵoı.
Qarshadaı qyz beren jyrdy bebeýlete tógip otyr. Bul qııal degendi qoısańshy, ásirese jaqsy jyr, sulý án, tátti kúı tyńdaǵanda shek bolmaı ketedi emes pe! Jaman aıtpaı, jaqsy joq, aıtpasyma bolar emes, qarshadaı qyzdyń qulaqtan kirip, boıdy alǵan jaýhar jyry sana túkpirimde úkili úmitpen birge ýaıym da uıalatty. Teginde, ýaıym degen adamdy qusa qylatyn keseldiń biri ǵoı, áıtse de "Ýaıym – er qorǵany, esi barlyq", – deıdi Abaı hákim. Esti ónerge kýá bolǵanda ýanyshpen qatar arakidik ýaıymǵa da qosa bóktiretini nesi eken? Sondaǵy sanamdy aıazdaı qaryp ótken oılar mynaý edi: "Apyr-aı, myna jas jaınaqtyń keleshegi men kósheli óneriniń taǵdyry ne bolmaq? Erteń bul jas óskin boı jetedi, "Bıdaıdyń barar jeri dıirmen" degendeı, bul zamannyń boıynda ónerdiń ushqyny bar talapkeriniń barar jeri, túser oqýy – konservatorııa, t.s.s. óner ustahanalary ǵoı. Árıne, ol óner shyńdaýǵa jaqsy, biraq mýzykalyq oqý oryndarynyń zor kemshiligi – býyny qatyp, ónerpazdyq bolmysy bekimegen jas talantty notanyń qasań qazyǵyna baılap, bııalaıǵa qaraǵan qolbala qustaı qor qylady-aý. Túp-tuqııanyn batys eýropalyq mýzyka iliminen tartatyn solfedjıo sabaǵyna salyp, óneri órbigen órisinen adastyrady-aý, sóıtip dalalyq daralyǵynan aıyrmasa netti?
Taǵy bir qaýip – qazaq qoǵamyn qara qurtsha jaılap, keıingi kezde óktem kúshke ıe bolyp alǵan ásiredinshilder tuzaǵyna túsip ketpes pe eken, tússe ústi-basyn hıdjappen tumshalap, boıy erkin jetpeı, qaptaǵan qaba saqaldardyń biriniń tyrnaǵyna ilinip, mezgilinen buryn arabtyń ózindeı arzan bózi – paranja búrkenip qor bolyp, jas ǵumyry kókteı solyp, ómiri óksı me? Shynynda da osylaısha qor bolǵan ónerpaz qyzdar qanshama; dombyrasyn dinge aıyrbastap, ónerin tárk etip, janary shynykózdenip, jat aǵymdardyń jeteginde ketken óren talanttar she? Esep joq qoı. Eń sumdyǵy –solardyń qudaı úıip-tógip bergen óneri suraýsyz ketti emes pe? Al olardyń óneri halyqtyń qazynasy emes pe edi?
Minekı, alań kóńilimdi kúpti etip, ishimdi súńgi muz jutqandaı muzdatqan osyndaı oılar edi. Alaıda oıym osy tusqa kelgende qarshadaı qyzdyń qýatty jyry esken jeldiń sońǵy lebindeı az tolqyp baryp basylyp máresine jetti. Sol-aq eken, "Alataýdyń" ishin shapalaq úni kómip ketti. Kórermender, ishinde mektep oqýshylary da barshylyq-tyn. (Oryn toltyrý úshin alyp kelgen tárizdi) Ásirese, solardyń qudaıy berdi. Jaýdan jylqy qaıyrǵandaı shapalaqty aıamaı, ekilene soǵyp jatyr. Búgingi keshtiń eń zor oljasy da osy edi. Qarshadaı qyz zamandastarynyń sanasyn osylaısha oıatyp, jatsynyp qalǵan babalar únimen qaıta qaýyshtyrdy. Budan bylaı osy bes mınýttyq áser – óner lázzaty olardyń jadynda máńgi saqtalmaq. Teń qurbylary olarǵa ulttyq ónerdiń altyn qaqpasyn kútpegen jerden aıqara ashyp berdi.
Jyr keshiniń sońynda osynaý keshtiń uıymdastyrýshysy, Almaty qalalyq mádenıet basqarmasynyń basshysy Ǵanı Maılybaev tolqı sóz aldy. Álgindegi aǵyl-tegil áserden aryla almaı turǵan ol sózin: "Qum jıylyp tas bolmas, qul jıylyp bas bolmas", – dep bastaǵanda sheneýnikterdiń qasań, kazıonnyı sózderinen ábden zapy bolǵan biz baıǵus aýzymyzdy ashyp qaldyq. Ǵanı – sheshen sóılep ketti. Munysy maǵan sol mezet baǵzy zamandyq bir ańyzdy jadyma oraltty.
Álqıssa, ertede bir eldiń zor patshasy basybaıly shashtarazyna juma saıyn shashyn aldyrtady eken. Birde bir joryqta shashyn aldyrǵaly shashtarazyn keltirtipti. Biraq shashyn alýǵa yńǵaılanǵan shashtaraz tosyn minez kórsetip, aınalsoqtaı berdi deıdi. Kenet patshanyń tý syrtynan oraǵyta berip, lypı qylpyǵan ótkir ustarasyn ıesiniń tamaǵyna tosa qalyp: "Osy otyrǵan jerińde oryp jibereıin be", – dep zárlenipti. Patsha dana adam eken, dúrligisken kúzetshilerine basý aıtyp, sabyrǵa shaqyrǵan ol shashtarazdyń aıaǵynyń astyn qazýdy buıyrypty. Álgiler jandármen qazyp jibergende, shashtaraz basyp turǵan jerden sopań etip at basyndaı altyn shyǵa keldi deıdi. "Kórdińder me, – depti sonda patsha: – Muny maǵan aıbat shektirip turǵan astyndaǵy altynnyń býy ǵoı. Al muny altynnan ary alyp ketińdershi", – depti patsha enteleı túsken ýázirlerine. Patsha pármeni eki bolǵan ba, shashtarazdy aýlaq alyp ketken eken, álgi beıshara súmireıip shyǵa kelse kerek. Ǵanı baýyrymyzdyń sheshen sóılep ketken sáti osynaý kóne ańyzdy esime túsirdi. Shynynda da halyq óneri qymbat qazyna ǵoı. Biz baǵa jetpes qazynanyń ústinde turmyz. Biraq biz ony shashtaraz qurly sezinbeımiz. Sezsek – rýhymyz áldeqashan aspandap ketken bolar edi. Onyń ornyna tobyrlyq ónerpazdardy tóbemizge shyǵaryp taırańdatyp qoıdyq.Ulttyq ónerimizdi – qıratýshy kúshke ıe, kelimsek, jat mádenıettiń tabanyna salyp, qurbandyqqa shaldyq. Osynaý jyr keshiniń sońynda jalǵyz Ǵanı ǵana emes, bárimiz de altynnyń býy kótergendeı alapat áser aldyq. Bul áserdi syılaǵan álginde óksitip jyr tolǵaǵan qarshadaı ǵana qagilez qyz edi.
Jyr keshi aıaqtalǵan sátte lap qoıǵan jurshylyqpen birge men de sahnaǵa bettedim. Oıym – qarshadaı qyzdyń dıdaryn jaqynnan kórip, alǵysymdy aıtý.
Ony kópshiliktiń ishinen jyldam taýyp aldym. Ónerine bir aýyz madaq aıtyp, aty-jónin suradym. Báıgeden kelgen júırikteı ańqyldap tur eken:
– Aty-jónim Jansulý Ábdimájıt Seıleshanqyzy, – dedi ol: – Mańqystaýdan keldim.
– Neshinshi klasta oqısyń?
– Segizinshi.
. Men taǵy da qoshemet sózder aıttym.
– Kel, sýretke túseıik, – dedim sol sát búgin úlken sahnada tusaýy kesilgen jas ónerpaz týraly jazýym kerek degen oı sanamda qylań etip.
– Túseıik, – dedi ol jaıbyraqat til qatyp. Alaıda sahna seziný baqytynan aptyǵy basylmaǵany órekpigen júzinen sezilip turdy. Ekeýmiz sýretke tústik.
...Búl oqıǵany kún uzatpaı jazǵym kelgen, biraq qat-qabat tyǵyz sharýalar, uzaq jol saparlar birinen soń biri kıip ketip jazýym kesheýildeı berdi. Degenmen sol kúngi áserim áste sýyǵan joq, qaıta alań kóńilime maza bermeı, oqtyn-oqtyn degbirimdi alýmen boldy. Aqyry búgin jazyp támam ettim, jas ári kósheli ónerpazdyń dúnıege kelýiniń súıinshisi retinde nazarlaryńyzǵa usynýdyń sáti endi tústi.
Aıtpaqshy, sondaǵy Jansulý jyrshynyń aıtqany "Nurymnyń nasıhat sózi" edi...
Erlan TÓLEÝTAI,
ónertanýshy.
