Osydan bıraz būryn "Qanat Tasybekovtyŋ "Situativtı qazaq tılı" atty kıtaby jaryq körıp, ol ükımet tarapynan qoldau tauyp, qaita basylyp şyqty. Būl öte qūndy eŋbek qazaq tılın üirenudı meilınşe jeŋıldetedı. Mysaly, mende fransuz tılınıŋ situativtık sözdıgı bar. Teatrda, avtobusta, ashanada, köşede t.t. sözder frazalar türınde berılgen. Qanattyŋ kıtaby soǧan ūqsaidy, alaida ol qazaqtyŋ salt -dästürımen tvǧyz bailanysta qūrylǧandyqtan - qazaqy bolmysty qatar meŋgeruge jol aşady. Mūnyŋ qūndylyǧy da sol bop tūr!
Tıldı tılge tiek ete otyryp, salt-dästürge oralaiyn: - Keşe ǧana Elbasy "qazaq halqynyŋ jauapkerşılıgı" mäselesın köterdı. Būl bızdıŋ būrynnan aityp kele jatqan sūraq bolatyn... Endı, uaqyty kelgen syŋaily... Olai bolsa, "jauapkerşılıktı qazaq" osy Jauapkerşılıkke laiyq bolǧany abzal emes pe? Iаǧni, onyŋ boiynda Ūlttyŋ barlyq ızgı qūndylyqtary ornyǧuy tiıs. Ony qalai ornyqtyramyz? Bıreuler "Ädebiet arqyly", ne bolmasa, "Batyrlar jyryn oqu" arqyly deidı... Oǧan kümän joq. Bıraq, ärbır jas bala, şet eldık azamat Qazaq ädebietın ne Batyrlar jyryn oqu barysynda Qazaq salt-dästürlerı älıppesımen tanys bolmasa, onda ol özı oqyǧan dünieden "qazaq bolmysyn" aişyqtai alatyn deŋgeige jete almaidy. Sol sebeptı oǧan qazaqtyŋ köptegen dästürı men salty, oilau täsılı, düniege degen közqarasy tüsınıksız küiınde qala beredı... Būl mäselenı şeşudıŋ bır joly bar: ol - qazırgı mektepterde oqytylatyn "Özın-özı tanu" pänı siiaqty, Qazaq halqynyŋ dünietanymy men salt-dästürlerınıŋ, ädet-ǧūryptarynyŋ situativtı negızderı de mektepten berıluı tiıs. Şeteldıkter üşın arnaiy kurstar aşuǧa bolar edı. Iаǧni, basqaşa aitsaq, būl - "özın-özı tanudyŋ" ūlttyq bastauy bolyp şyǧady.
Söitken jaǧdaida, ärbır jas "qazaq jıgıtı (qyzy, kelını" t.t.) ūlttyq bolmysqa sai ärtürlı situasiiada qalai äreket etudıŋ" bastapqy erejelerın boiyna äuel bastan sıŋırıp, soǧan sai äreketı bolar edı. Iаǧni, būl - ÖZI - QAZAQ, SÖZI - QAZAQ, TÜRI -QAZAQ, QYLYǦY - QAZAQ degendı bıldıredı. Mıne, osyndai - "ŪLTTYQ BOLMYSY BÜTIN QAZAQ" qana zaman JAUAPKERŞILIGIN öz moinyna aluǧa qabılettı! Al ony igermegen, meŋgermegen qazaq, qanşama prinsipşıl azamat bolmasyn, ūlttyq jauapkerşılıkke kelgende "myŋ qūbylmaly" bolyp qala beredı (ärine, Qazaqstanda). Köp jaǧdaida onyŋ "jauapkerşılıgıne" qoǧam tarapynan senım az bolady, endeşe, soŋynan ıleser adam da az bolady... Ömır zaŋdylyǧy men adam psihologiiasynyŋ äserı osylai!
Äbdıraşit BÄKIRŪLY,
Abai.kz
