Kıpr (Ońtústik Kıpr grek jaǵy) – Eýropa Odaǵy múshesi. Tarıhty aqtaryp qaraǵan adam sol jerde daý bolyp jatqan Kıpr máselesin túsinedi. Soltústik Kıprdi Túrkııadan basqa eshkim moıyndamaıdy. 1983-84 jyldary BUU-yń sol másele boıynsha sheshimderi shyqqan. Qazaqstan jáne basqa Ortalyq Azııa elderi BUU jarǵylaryna saı áreket etedi. Endi osyǵan baılanysty Anadoly jurtynyń temperatýrasy kóterilip basylmaı tur. Taldap kóreıik.
1) Resmı Ankara reakııa bildirdi me? Joq, bildirmedi. Bildirmeıtini de túsinikti jaǵdaı. Bildirgeni jaqsy edi. Keleshektegi jaǵdaılardy rettep alatyn. Múmkin sahna artynda túsinisken shyǵar, túsinispese de OTG jumysyn jalǵastyra beredi.
2) Esesine «úkimettik emes uıymdar» men medıany shýlatyp qoıdy. Túrkııalyq medıada Ortalyq Azııa basshylaryn jerden alyp jerge saldy. «Satyp ketti» «Arqadan pyshaq urdy» Kórip taýsa almaısyń. Múıizi qaraǵaıdaı «ǵalymdarynan» bastap generaldaryna deıin qatań málimdemeler jasap jatty. Ótirikti shyndaı, shyndy qudaı urǵandaı degendeı. Ishki protesti osylaı basqa jaqqa burǵysy kelgendeı boldy. Bizdiń aımaqty asyrap otyrǵandaı málimdemeler ketti. Buny túsinikti jáne túsiniksiz dep oılaımyn. Negizi túsinikti de...
3) Túrkııanyń ózinen basqa eshqandaı el moıyndamaǵan eldiń basshysyn qolynan jetektep alyp TMU (OTG) jıyndaryna «moıyndańyzdar» dep apara bergeni úshin bir jaǵynan sıgnal da bolǵan shyǵar. OTG sol úshin quryldy ma? Menińshe bul tek osy jaǵdaı emes taǵy birneshe sebepteri bar sııaqty..
Barlyǵy biledi Ortalyq Azııa elderiniń de Túrkııanyń da syrtqy saıasatynda birinshi orynda OTG turǵan joq. Bul qarjyǵa jáne saýdaǵa baılanysty.. OA elderi úshin «bolary múmkin-aý» degen jaǵdaılarda uıym aımaqtyq balans úshin qajet dep sanasa, OTG – Túrkııanyń bolashaqtaǵy strategııalyq jospary.
4) Biz Kıprdi 2024 jyly ǵana moıyndaǵan joqpyz. Qazaqstan Túrkııanyń ózimen dıplomatııalyq qatynastardy 1992 jyldyń 02 naýryzynda ornatty. QR SIM qujattarynda Túrkııa bizben dıplomatııalyq qatynas ornatqan 17-shi el. Qazaqstan dál bir aıdan keıin Kıpr elimen 1992 jyldyń 02 sáýir kúni dıplomatııalyq qatynastar ornatty. Nege sol kezde nemese 90 jyldar men 2000 jyldary shýlamady? Bizdiń el tikeleı elshi atamasa da Izraıldegi elshimiz Kıprdegi elshi qyzmetin qosa atqaryp júrdi emes pe? 2024 ǵana tikeleı bólek elshi jiberdi.
Ortalyq Azııa men Ázirbaıjannyń Kıprdi moıyndaǵan kezeńderi tómendegideı.
Ázirbaıjan – 2 sáýir 1992 j
Qyrǵyzstan – 1992 jylǵy 20 aqpan
Qazaqstan – 2 sáýir 1992 j
Ózbekstan – 30 mamyr 1997 j
Túrikmenstan – 2007 jylǵy 13 qarasha
5) Ár eldiń óz syrtqy saıasaty bolady, oǵan qurmetpen qaraý kerek.
6) Ortalyq Azııa elderiniń basty prınpteriniń biri BUU jarǵysy boıynsha memlekettik shekaralardyń myzǵymastyǵy. Ol Ýkraına bolsyn, Grýzııa bolsyn. Taǵy basqa bolsyn.
7) Búgin Soltústik Kıprmen bir ústel basyna otyrsań, erteń DNR, LNR Qyrym, Abhazııa jáne Ońtústik Osetııa sııaqtylardy moıyndaýǵa májbúrsiń. Aqyryn júrip anyq baspasań qıyn.
8) Ázirbaıjan túrli-túrli málimdeme jasaǵan boldy. Múmkin sol Ázirbaıjannyń ózi moıyndar, sol Soltústik Kıprdi? Moıyndamaıdy. Moıyndaı almaıdy. Real jaǵdaı solaı. Aıtqandaı sol Kıpr boıynsha 2004 jyly birigý referendýmy ótti. BUU basshysy Kofı Annan usyndy. Soltústik jaǵy qaıta qosylamyz dese, Ońtústik jaǵy «joq, rahmet» keregi joq dedi.
9) Sol Soltústik Kıpr moıyndalmasa da OTG uıymy jalǵasa beredi. Jyldaǵy kezekti jıyndar ótkizip sháı iship tarqasady. Bul elder ishindegi bir-birimen saýda jalpy syrtqy saýdalarynyń 5 paıyzyn da quramaıdy. Negizgi basty jumys osy bolý kerek edi. Osydan-aq uıymnyń jaǵdaıy belgili
10) 2005 pen 2020 jyldar aralyǵynda Kıprlik ınvestorlar Qazaqstan ekonomıkasyna 2,8 mlrd AQSh dollaryn ınvestıııalady. Óz kezeginde, osy kezeńde Qazaqstandyq kásipkerler Kıpr ekonomıkasyna shamamen 1,3 mlrd AQSh dollaryn ınvestıııalady. Bul Eýroodaq sheńberi aıasynda. Al Eýroodaqtyń basqa elderi Qazaqstanǵa 50 mlrd dollardan astam ınvestıııa saldy. Eki jaqty saýda – 40 mlrd dollar. Túrkııanyń óziniń syrtqy saýdasynyń 50 paıyzdan astamy sol Eýropamen.
11) Ortalyq Azııada Qytaı men Reseıdiń yqpaly, ınvestıııasy kúshti. Eýropalyq Odaq ta kelip jatsa jaqsy. Kúshter teńesedi.
12) Ortalyq Azııa elderi de bul kelisimder boıynsha resmı málimdeme jasamady. Eshkim aqtalyp jatýǵa májbúr emes.
13) Bir jaǵynan bul da durys boldy. Bir útir qoıylyp bolashaqtaǵy josparlardy aıqyndap alatyn. Aıtpaqshy, jaqyn kúnderi Túrki elderi «Aqsaqaldar alqasy» Soltústik Kıprge baryp el prezıdenti Ersin Tatarmen jolyǵady eken. Osyndaı kezdesýler jarasady. Budan artyq emes. Osynyń ózi Anadoly jurtynyń ekpinin basady dep oılaımyn. Bul jaǵdaılar bolmaı turǵanda byltyr Soltústik Kıprdegi Gırne qalsynda prezıdent Ersin Tatar myrzamen jolyǵýdyń sáti túsken edi. Bul kisiniń ózi sol kezde bárin túsinetinin jaqsy jetkizgen.
