"دات" گازەتىندە شىققان «ەسكى دە، جاڭا ەل تۋرالى قيسىنسىز ميفتەر» اتتى ماقالادا ە.باپي جەكە باسىنىڭ پريزماسىنان وتكىزىلگەن ءومىر تاجىريبەسىمەن جيناقتاعان ساياسي ۇستانىمدارىن بايانداپ، ءوزى كۋا بولعان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى 34 جىلداعى احۋالعا، اسىرەسە، 2019 جىلدان بەرگى دامۋعا تۇتاسىنان شولۋ جاسايدى: ساياسي ميفتەردىڭ تەك بيلىك تاراپىنان عانا ەمەس، قوعامدىق سانا مەن وپپوزيتسيا تاراپىنان دا ورنايتىندىعىن باعامدايدى.
قازىرگى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ احۋالىن، جالپىلاما الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كەلبەتىن باعالاۋ ارقيلى كوزقاراستار اياسىندا ءوربىپ كەلەدى. كەيبىرى، ەلىمىزدىڭ پروگرەسسيۆتى جاعىنا كوبىرەك نازار اۋدارسا، كەيبىر پىكىرلەر رەگرەسسيۆتى قىرلاردى كورەدى. دەگەنمەن، تەك قانا پەسسيميستىك كوڭىل-كۇي ورناتىپ، قوعامداعى بولىپ جاتقان وڭ وزگەرىستەرگە كوز جۇما قاراۋ دا ورىنسىز.
بۇرىن بيلىك تاراپىنان ورىن العان ساياسي ميفتەردى اشىپ كورسەتىپ جۇرگەن وپپوزيتسيونەر ازامات، بۇل جولى قوعامدىق ساناداعى ساياسي ميفتەردى تالقىلايدى (دەميفولوگيزاتسيالايدى), ءوز پىكىرلەرىن ناقتى ايعاقتارمەن ورتاعا سالادى: جەمقورلىقپەن كۇرەستىڭ جۇزەگە اسىپ جاتقان ناقتى ءىس-قيمىلدار مەن شارالاردى كورسەتەدى، ورنىقتى ساياسي رەفورمالاردىڭ شىنايى قوعامدىق ءومىر سالاسىمەن بايلانىسىن سارالايدى.
ماقالادا پرەزيدەنتتىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ديپلوماتيالىق ۇستانىمى وڭدى باعالانعان. اۆتوردىڭ ءوزى سول ساياسي-الەۋمەتتىك كليماتتىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەندىكتەن (جاي سىرتتان باقىلاۋشى «كابينەتتىك ساياساتتانۋشى» ەمەس):
- قازىر «قوس بيلىكتىڭ» جوق ەكەندىگى تۋرالى ناقتى ايتىلادى;
- ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ سالاسىنداعى جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدى شىنايىلىق تۇرعىسىنان زەردەلەيدى;
- اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى تسيفرلاندىرۋدىڭ كوپشىلىك مويىنداۋى قاجەت جاقتارى وپتيميستىك سيپاتتا قارالادى;
- ء وندىرىستىڭ قولعا الىنا باستاعاندىعىن ناقتى تسيفرلىق كورسەتكىشتەرىمەن سويلەتەدى ت.ب.
ارينە، بۇل جەتىستىكتەردى كورسەتۋ اسىرە ماقتانشىلدىق، ەلىمىزدىڭ دامۋى بارىسىنداعى ولقىقتار مەن كەمشىن تۇستارعا كوز جۇما قاراۋ، ساياسي ۇپاي جيناۋ ت.ب. دەگەندى بىلدىرمەيدى.
ماقالادا «اقتى – اق، قارانى – قارا» دەپ كەسىپ ايتاتىن تورەشىلىك بار جانە ەلىمىزدەگى ساياسي احۋالعا وبەكتيۆتى باعا بەرىلگەن.
بۇل تۇستا، مىناداي باستى ماسەلەلەرگە دە نازار اۋدارۋعا ءتيىسپىز:
- ەلىمىزدەگى پروگرەسشىلدىكتىڭ بەتالىسى مەن قارقىنىنا ءۇڭىلۋ كەرەك. مۇندا پرەزيدەنتىنىڭ ءىس-قيمىلى عانا ەمەس، جۇمىس باراسىنداعى كەدەرگىلەر مەن كۇردەلى احۋالداردى دا سارالاۋ كەرەك. كەزىندە، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءوز جولداۋىنداعى «كەتتىڭ بە، قايىرىلما» دەگەن سوزىنە ايرىقشا نازار اۋدارىلمادى، ساياساتپەن شۇعىلدانۋشى عالىمدار، ساياسي تەحنولوگتار ت.ب. تاراپىنان ساياسي پسيحواناليتيكالىق ساراپتاما جاسالمادى، شىندىعىندا، كەزىندە، وسى ءسوزدىڭ استارىنا تەرەڭىرەك ءۇڭىلۋ قاجەت ەدى.
بۇل پرەزيدەنتتىڭ شىندىعى عانا ەمەس، ەل باسقارۋ ىسىندەگى كۇردەلى احۋال: «ەسكى» مەن «جاڭا» قازاقستان اراسىنداعى كۇرەستىڭ جۇرگەندىگى.
قازىر ەلىمىز سىرتقى عانا ەمەس، ىشكى ساياساتتا دا قيىن كەزەڭدەردى باستان وتكەرىپ كەلەدى. ارينە، ودان شىعۋدىڭ ارقيلى جولدارى بار. مۇمكىن، قاشان دا ەل قامىن ويلاعان، «ناقتى وزگەرىستەر جاساۋعا، ياعني، شىن مانىندەگى تاۋەلسىز ساياسات قۇرىپ، دابىرا مەن داڭعازادان ارىلۋعا بەرىلگەن مۇمكىندىكتى پايدالانۋ» دا وڭتايلى جولدىڭ ءبىرى شىعار.
شىندىعىندا، دابىرا مەن داڭعازا بيلىكتى داتتاۋعا دا، اقتاۋعا دا قولدانىلماۋى ءتيىس. ءبىز تەك ەلىمىزدىڭ دامۋىنداعى شىنايى كارتينانى سارالاپ، «ادىلەتتى قازاقستان» ورناتۋ ماقساتىندا جۇمىس جاساۋىمىز كەرەك.
وسى «ادىلەتتى قازاقستان» دەگەن ءسوزدىڭ ءماتىن استارىندا، «بۇرىنعى قازاقستان ادىلەتسىز بولدى» دەگەن تۇسىنىك قانا جاتقان جوق. (ويتكەنى، ادىلەتتى بولۋ – مەملەكەتتىڭ ەرەكشە ءبىر ەڭ جوعارى ساپاسى نەمەسە الەمگە جار سالاتىنداي قۇندىلىعى ەمەس. ول مەملەكەتتىڭ قالىپتى اتريبۋتى.
ويتكەنى، الەمدە ەشقانداي ەل ء«بىز ادىلەتتى قوعام قۇرامىز» دەپ جار سالمايدى (دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق دەپ ايتىلۋى ىقتيمال). مىسالى، «ادىلەتتى فرانتسيا»، «ادىلەتتى جاپونيا» ت.ب. – ول كۇلكىلى بولار ەدى. شىندىعىندا، «ادىلەتتى قازاقستان» تۇسىنىگى لينگۆيستيكالىق فيلوسوفيا تۇرعىسىنان كەلگەندە، «بۇرىنعى ادىلەتسىزدىكپەن كۇرەسەتىن قازاقستان» دەگەن ماعىنانى عانا بىلدىرەدى. ويتكەنى، ادىلەتتىلىك مەملەكەتتىڭ باستى ۇستانىمى ەمەس، سونىڭ ءوزى بولۋى ءتيىس!
(ماسەلەن، «كىتاپ وقيتىن عالىم» دەگەن سويلەم ماعىناسىز. ەگەر ول كىتاپ وقىماسا، شىندىعىندا، عالىم دا ەمەس).
كەيبىرەۋلەر «ادىلەتتى قازاقستان» ۇعىمىن، قازىرگى جاعدايعا بايلانىستى، «تولىقتاي ادىلەتتىلىك ورناتتىق» دەگەن ماعىنادا تۇسىنەدى جانە بۇرىنعى ىزبەن ونى «پافوس» پەن «ۇرانعا» اينالدىرعىسى كەلەدى.
PS. ادىلەتتىك ورناتۋىڭ قۇقىقتىق پلاتفورماسى سوت پەن پروكۋراتۋرانىڭ ادىلەتتىلىگى بولۋى ءتيىس. بىراق ولار ادىلەتسىز بولعان جاعدايدا، «سوت ۇستىنەن سوت جۇرگىزۋ الگوريتمى» بىزدە قۇراستىرىلماعان – بۇل اسا ماڭىزدى.
مىنە، دەپۋتات ە.باپيدىڭ ماقالاسى وسىنداي ويعا جەتەلەدى. سونىسىمەن دە ماقالا وزەكتى دەۋگە بولادى.
اتاش ب.م.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ فيلوسوفيا كافەدراسىنىڭ ۇستازى
