"Dat" gazetınde şyqqan «Eskı de, jaŋa el turaly qisynsyz mifter» atty maqalada E.Bapi jeke basynyŋ prizmasynan ötkızılgen ömır täjıribesımen jinaqtaǧan saiasi ūstanymdaryn baiandap, özı kuä bolǧan täuelsızdık alǧannan keiıngı 34 jyldaǧy ahualǧa, äsırese, 2019 jyldan bergı damuǧa tūtasynan şolu jasaidy: saiasi mifterdıŋ tek bilık tarapynan ǧana emes, qoǧamdyq sana men oppozisiia tarapynan da ornaityndyǧyn baǧamdaidy.
Qazırgı Qazaqstan memleketınıŋ ahualyn, jalpylama äleumettık-ekonomikalyq kelbetın baǧalau ärqily közqarastar aiasynda örbıp keledı. Keibırı, elımızdıŋ progressivtı jaǧyna köbırek nazar audarsa, keibır pıkırler regressivtı qyrlardy köredı. Degenmen, tek qana pessimistık köŋıl-küi ornatyp, qoǧamdaǧy bolyp jatqan oŋ özgerısterge köz jūma qarau da orynsyz.
Būryn bilık tarapynan oryn alǧan saiasi mifterdı aşyp körsetıp jürgen oppozisioner azamat, būl joly qoǧamdyq sanadaǧy saiasi mifterdı talqylaidy (demifologizasiialaidy), öz pıkırlerın naqty aiǧaqtarmen ortaǧa salady: jemqorlyqpen kürestıŋ jüzege asyp jatqan naqty ıs-qimyldar men şaralardy körsetedı, ornyqty saiasi reformalardyŋ şynaiy qoǧamdyq ömır salasymen bailanysyn saralaidy.
Maqalada Prezidenttıŋ syrtqy saiasattaǧy diplomatiialyq ūstanymy oŋdy baǧalanǧan. Avtordyŋ özı sol saiasi-äleumettık klimattyŋ bel ortasynda jürgendıkten (jai syrttan baqylauşy «kabinettık saiasattanuşy» emes):
- Qazır «qos bilıktıŋ» joq ekendıgı turaly naqty aitylady;
- Ekonomikany ärtaraptandyru salasyndaǧy jetken jetıstıkterımızdı şynaiylyq tūrǧysynan zerdeleidı;
- Aqparattyq tehnologiialar salasyndaǧy sifrlandyrudyŋ köpşılık moiyndauy qajet jaqtary optimistık sipatta qaralady;
- Öndırıstıŋ qolǧa alyna bastaǧandyǧyn naqty sifrlyq körsetkışterımen söiletedı t.b.
Ärine, būl jetıstıkterdı körsetu äsıre maqtanşyldyq, elımızdıŋ damuy barysyndaǧy olqyqtar men kemşın tūstarǧa köz jūma qarau, saiasi ūpai jinau t.b. degendı bıldırmeidı.
Maqalada «Aqty – aq, qarany – qara» dep kesıp aitatyn töreşılık bar jäne elımızdegı saiasi ahualǧa obektivtı baǧa berılgen.
Būl tūsta, mynadai basty mäselelerge de nazar audaruǧa tiıspız:
- Elımızdegı progresşıldıktıŋ betalysy men qarqynyna üŋılu kerek. Mūnda Prezidentınıŋ ıs-qimyly ǧana emes, jūmys barasyndaǧy kedergıler men kürdelı ahualdardy da saralau kerek. Kezınde, Qasym-Jomart Toqaevtyŋ öz joldauyndaǧy «Kettıŋ be, qaiyrylma» degen sözıne airyqşa nazar audarylmady, saiasatpen şūǧyldanuşy ǧalymdar, saiasi tehnologtar t.b. tarapynan saiasi psihoanalitikalyq saraptama jasalmady, şyndyǧynda, kezınde, osy sözdıŋ astaryna tereŋırek üŋılu qajet edı.
Būl Prezidenttıŋ şyndyǧy ǧana emes, el basqaru ısındegı kürdelı ahual: «Eskı» men «Jaŋa» Qazaqstan arasyndaǧy kürestıŋ jürgendıgı.
Qazır elımız syrtqy ǧana emes, ışkı saiasatta da qiyn kezeŋderdı bastan ötkerıp keledı. Ärine, odan şyǧudyŋ ärqily joldary bar. Mümkın, qaşan da el qamyn oilaǧan, «naqty özgerıster jasauǧa, iaǧni, şyn mänındegı täuelsız saiasat qūryp, dabyra men daŋǧazadan aryluǧa berılgen mümkındıktı paidalanu» da oŋtaily joldyŋ bırı şyǧar.
Şyndyǧynda, dabyra men daŋǧaza bilıktı dattauǧa da, aqtauǧa da qoldanylmauy tiıs. Bız tek elımızdıŋ damuyndaǧy şynaiy kartinany saralap, «Ädılettı Qazaqstan» ornatu maqsatynda jūmys jasauymyz kerek.
Osy «Ädılettı Qazaqstan» degen sözdıŋ mätın astarynda, «būrynǧy Qazaqstan ädıletsız boldy» degen tüsınık qana jatqan joq. (Öitkenı, ädılettı bolu – memlekettıŋ erekşe bır eŋ joǧary sapasy nemese älemge jar salatyndai qūndylyǧy emes. Ol memlekettıŋ qalypty atributy.
Öitkenı, älemde eşqandai El «Bız ädılettı qoǧam qūramyz» dep jar salmaidy (demokratiialyq, qūqyqtyq dep aityluy yqtimal). Mysaly, «Ädılettı Fransiia», «Ädılettı Japoniia» t.b. – ol külkılı bolar edı. Şyndyǧynda, «Ädılettı Qazaqstan» tüsınıgı lingvistikalyq filosofiia tūrǧysynan kelgende, «Būrynǧy ädıletsızdıkpen küresetın Qazaqstan» degen maǧynany ǧana bıldıredı. Öitkenı, ädılettılık memlekettıŋ basty ūstanymy emes, sonyŋ özı boluy tiıs!
(Mäselen, «Kıtap oqityn ǧalym» degen söilem maǧynasyz. Eger ol Kıtap oqymasa, şyndyǧynda, ǧalym da emes).
Keibıreuler «Ädılettı Qazaqstan» ūǧymyn, qazırgı jaǧdaiǧa bailanysty, «tolyqtai ädılettılık ornattyq» degen maǧynada tüsınedı jäne būrynǧy ızben ony «pafos» pen «ūranǧa» ainaldyrǧysy keledı.
PS. Ädılettık ornatuyŋ qūqyqtyq platformasy sot pen prokuraturanyŋ ädılettılıgı boluy tiıs. Bıraq olar ädıletsız bolǧan jaǧdaida, «sot üstınen sot jürgızu algoritmı» bızde qūrastyrylmaǧan – būl asa maŋyzdy.
Mıne, deputat E.Bapidyŋ maqalasy osyndai oiǧa jeteledı. Sonysymen de maqala özektı deuge bolady.
Ataş B.M.
äl-Farabi atyndaǧy QazŪU filosofiia kafedrasynyŋ ūstazy
