وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىندا، ەل جاڭارىپ، جۇيە وزگەرىپ جاتقان كەزەڭدە، ساياسات ساحناسىنا ءبىر ەرەكشە تۇلعا شىقتى. ول – مىنەزدى، ءپرينتسيپشىل، قايسار ەدى. ول شىندىقتى ايتۋدان قايمىقپايتىن، بيلىككە قارسى تۇرا الاتىن ساناۋلى ازاماتتىڭ ءبىرى بولدى. ول – تولەن توقتاسىنوۆ بولاتىن.
«ءومىرىنىڭ ءار كۇنى ۇلى ميسسيا بولاتىن»
ساياساتكەردىڭ جارى الما توقتاسىنوۆا جۇبايىمەن وتكەن عۇمىرىن كوزىنە جاس الىپ، ەسكە الادى.
ء«بىز، كەڭەستىك زاماندا وسكەن ايەلدەر، سەزىمدى ىشكە ساقتاپ، كوپ الدىندا شەر تارقاتا بەرمەيمىز. بىراق تولەن ومىردەن وتكەن سوڭ، مەنىڭ كوزقاراسىم وزگەردى. ەندىگى ماقساتىم – ونىڭ كىم بولعانىن ەلگە كورسەتۋ، اتىن وشىرمەي، جارقىن بەينەسىن ساقتاپ قالۋ.
مەن تولەنمەن 37 جىل تاتۋ-ءتاتتى، باقىتتى ءومىر ءسۇردىم. ول – تەك مەنىڭ ومىرلىك سەرىگىم عانا ەمەس، ناعىز ەر ازامات، پاراساتتى اكە، ادال جار بولدى. بالالارىمىزعا باقىتتى بالالىق شاق سىيلاپ، ساپالى ءبىلىم بەرۋگە بار كۇشىن سالدى. بۇل – بىزگە قالدىرعان ەڭ ۇلكەن مۇراسى.
بىراق ول تەك ءبىزدىڭ وتباسىمىزدىڭ عانا ەمەس، تۇتاس حالىقتىڭ ادامى ەدى. ول «جەرگە جەكەمەنشىك بولمايدى» دەپ قارسى شىققان ساناۋلى دەپۋتاتتىڭ ءبىرى بولدى. "قازاق ءۇشىن جەر – جاي مۇلىك ەمەس، بۇل – رۋح" دەيتىن»، دەپ تولەن توقتاسىنوۆتىڭ از عۇمىرى ءماندى بولعانىن ايتا كەتتى.
تولەن توقتاسىنوۆ ادىلەتسىزدىككە كوز جۇمىپ قاراي المادى. ول ءومىرىن ەلىنە ارنادى.
«ونىڭ ادىلدىگى، ادالدىعى، دوسقا بەرىكتىگى ەرەكشە ەدى. ءبىر جولى نازارباەۆ ماجىلىسكە كىرگەندە ءبارى ورىندارىنان تۇرعان، تەك تولەن عانا وتىرعان.
ول «مەنىڭ دوسىمدى تۇرمەگە وتىرعىزعان ادام ءۇشىن ورنىمنان تۇرا المايمىن» دەگەن. بۇل – ونىڭ ءپرينتسيپىنىڭ اينا-قاتەسىز كورىنىسى ەدى. ءومىرىنىڭ ءار كۇنى ۇلى ميسسيا بولاتىن.
كومەككە مۇقتاج تالاي ادامعا پاتەر، كولىك سىيلادى، مەكتەپ جوندەتتى، مەشىت تۇرعىزدى. بىراق ءوزى دەپۋتاتتىق پاتەرىن جەكەشەلەندىرمەي، قاراپايىم ءومىر ءسۇردى. ول ءوزى جانىپ، وزگەگە جارىق سىيلاعان دانكونىڭ تاعدىرىنداي ءومىر كەشتى. وزىنەن كەيىن تەك جاقسى ءىس، ادال ءسوز قالدىرعان ازامات بولدى»، دەپ كوزىنە جاس الدى الما توقتاسىنوۆا.
«ءوز ارماندارىن ءبىز ءۇشىن قۇربان ەتتى»
تولەن توقتاسىنوۆ – ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن تۇلعا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءوز بالالارى ءۇشىن جانىن سالعان مەيىرىمدى اكە ەدى. ۇلى ءاليحان تولەنۇلى اكەسىنىڭ كوپكە ۇلگى بولا العانىن ايتىپ، ماقتانىشىن جاسىرمادى.
«اكەم – مەنىڭ ماقتانىشىم. حالىق ونى «دەپۋتات-كاميكادزە» دەپ اتادى. بىراق مەن ءۇشىن ول – بالا كەزدەن وتباسىنىڭ قامىن ويلاعان، ءوز ارماندارىن ءبىز ءۇشىن قۇربان ەتكەن اكە.
ول كوپبالالى وتباسىندا ءوستى. 18 جاسىندا اكەسىنەن ايىرىلىپ، اناسى مەن باۋىرلارىنا قامقور بولدى. ەڭبەكتەن ەرتە ارالاسىپ، ءومىردىڭ اششى ءدامىن بالا كەزدەن تاتقان. بىزگە بارىن سالدى. مەنىڭ بالا ارمانىم – فۋتبولدان الەم چەمپيوناتىنا بارۋ ەدى. اكەم مەنى وڭتۇستىك افريكاعا ەرتىپ اپارىپ، سول ارمانىمدى ورىندادى. 42 ەلگە اپارىپ، كوكجيەگىمدى اشتى.
مەن التىن بەلگىمەن مەكتەپ بىتىرگەندە: «شەتەلدە وقىعىڭ كەلسە، مەن قولدايمىن» دەدى. وسىلايشا مەن اقش-تاعى Duke ۋنيۆەرسيتەتىندە، اپكەم ءاليا انگليادا ءبىلىم الدى.
اكەم ءوزى وقي الماعان شەتەلدى ءبىز ارقىلى باعىندىردى. بىزگە جول اشىپ، ءۇمىتىن ارتىپ، سول ءۇمىتتى ارقالاپ ومىردەن ءوتتى»، دەيدى ءاليحان.
سونداي-اق، ول اكەسىنىڭ ەسىمى كوشە، ساياباقتارعا بەرىلۋ كەرەگىن ايتتى.
«ول اقشا قۋعان ادام ەمەس ەدى. مەكتەپ جوندەدى، مەشىت سالدى، كومىر تاراتتى، كولىك، پاتەر سىيلادى. اقشاسىن جاقىندارىنا، حالىققا جۇمسادى.
ول – تەك مەنىڭ ەمەس، بۇكىل ەلدىڭ اكەسى ەدى. ەندى ونىڭ اتى كوشە، ساياباق، ستاديون اتتارىنا اينالۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. بۇل – ادىلەتتىڭ ءبىر كورىنىسى بولار ەدى»، دەيدى ءاليحان.
«تولەن – ەكى رەت تە ولمەگەن ادام»
تولەن توقتاسىنوۆ – تەك بەلگىلى ساياساتكەر عانا ەمەس، ءوز ورتاسىنا سىيلى، ەلىنە ادال، حالقىنا جاناشىر ازامات ەدى. ساياساتكەردىڭ دوسى، بەلگىلى كاسىپكەر احمەتبەك نۇرسيلا ونىڭ ارتىنان تەك جاقسى ءسوز بەن جارقىن ءىس قالعانىن ايتادى.
«تولەنمەن توقسانىنشى جىلداردان بەرى دوسپىن. مىنە، قىرىق جىلعا جۋىق بىرگە جۇردىك. ول – ار ءىلىمىن تۋ ەتكەن، شىنشىل، باتىل ادام ەدى. قوعامدا قالاي جۇرسە، ومىردە دە ءدال سونداي بولاتىن.
«ادام ەكى رەت ولەدى: ءبىرى — جان شىققاندا، ەكىنشىسى — ونى ەشكىم ەسكە الماعان كەزدە» دەيتىن ءوزى. ول – ەكى رەت تە ولمەگەن ادام. تولەندى ەسكە الاتىن ۇرپاعى، دوستارى، ەل-جۇرتى باردا – ول ولگەن جوق. ول — ءتىرى.
ارتىندا تەك جاقسى ءسوز بەن جارقىن ءىس قالدى. مۇقاعالي ايتقانداي: «قىراننىڭ تاعدىرىن قيماساڭدار،
تاعدىرىن بەر، تاعدىرىن...
قۇرالايدىڭ. قاشان اتىپ العانشا قۇلامايمىن…»
تولەن دە سونداي – قىران ەدى. باسىن ەشكىمگە يمەگەن، جالتاقتاماعان، بيىكتەن سامعاپ وتكەن رۋح يەسى»، دەپ ەسكە الادى كاسىپكەر.
احمەتبەك نۇرسيلا ءۇشىن تولەن – جاي عانا دوس ەمەس، ومىرلىك ۇستانىمدا ۇندەس، كوزقاراسى ۇقساس جان. قيىن ساتتە ارقا سۇيەر، قۋانىشتى ساتتە بولىسەر ناعىز جاناشىر بولعانىن ەرەكشە تەبىرەنىسپەن ەسكە الادى.
«تولەننىڭ ءومىرى – ەلگە قىزمەت ەتۋدىڭ، ادالدىقتىڭ، قايسارلىقتىڭ ۇلگىسى. قايدا جۇرسە دە، كىممەن ارالاسسا دا شىنشىلدىعىمەن، تۋراشىلدىعىمەن تانىلدى. ومىرگە وكپەلەمەدى. قيىندىقپەن كۇرەسە ءبىلدى. بىراق تاعدىر وڭاي بولمادى. قاتەرلى دەرتپەن كۇرەستى، جەڭە المادى. الايدا تىزە بۇككەن جوق. ەڭسەسىن تۇسىرمەدى»، – دەيدى ول.
«كوڭىلى تەلەگەي تەڭىزدەي»
جۋرناليست ارمان اۋباكىر تولەن توقتاسىنوۆپەن از ۋاقىت تانىس بولسا دا، ونىڭ جان الەمىن تەرەڭ تانىپ ۇلگەرگەنىن ايتادى.
«توكەڭمەن 2 جىل عانا تانىس بولدىم. بىراق ول از ۋاقىت – عاسىرعا تاتيتىن جاقىندىققا ۇلاستى. العاشىندا تەك جۇمىس بابىمەن بايلانىسساق، كەيىن اكە مەن بالاداي سىرلاس، رۋحتاس بولدىق.
ول كىسى تىڭداي بىلەتىن. سول سابىرلى، بايىپتى قالپىندا قاسىنداعى اڭگىمەلەسۋشىنى بارىنشا تۇسىنۋگە تىرىساتىن. توكەڭە كەز كەلگەن سىرىڭدى ەركىن ايتۋعا بولاتىن. ال ول قۇپيا سول ايتىلعان جەرىندە قالاتىن. تەرەڭ ويلانىپ، شىنايى جاناشىرلىقپەن اقىل-كەڭەسىن دە ايامايتىن. سودان بولسا كەرەك، تولەن اعامەن ءبىر جۇزدەسىپ، ءشاي ءىشىپ اڭگىمەلەسۋگە ءبىز دە ءار كەز اسىعاتىنبىز. كوڭىلى تەلەگەي تەڭىزدەي ەدى.
اعامىزدىڭ كىشكەنتاي بالالارعا دەگەن قامقورلىعى، ماحابباتى قانداي ەدى، دەسەڭىزشى! مەنىڭ بالالارىمدى ءوز نەمەرەلەرىندەي جاقسى كورىپ ەمىرەنىپ تۇراتىن.
كەيىن سىرقاتتانىپ جۇرگەندە “كىشكەنە ءتاۋىر بولعاندا تاۋعا شىعايىق. سەن بالا-شاعانى ەرتىپ ال. كوك شالعىندا بالالارمەن جاقسىلاپ دەمالايىق” دەپ ەدى. اتتەڭ، اعامىز كوپ ۇزاماي كوز جۇمدى.
تولەن اعانىڭ ەل ءۇشىن اتقارعان ەڭبەكتەرى ۇشان-تەڭىز. جاستارعا قامقورلىعى سەزىلىپ تۇراتىن. ادامگەرشىلىگى وتە جوعارى ەدى. ساياساتتاعى ەرلىكتەرى تۋرالى دا تاڭدى تاڭعا ۇرىپ اڭگىمەلەۋگە بولادى. ول كىسىنىڭ ەلدىك ماسەلەدە الدىعا قويعان جوسپارلارى دا كوپ ەدى… سونداي قازاقتىڭ مىقتى پەرزەنتى نەبارى 62 جاسىندا دۇنيەمەن قوش ايتىسىپ كەتە باردى”، دەپ ەسكە الادى ارمان اۋباكىر.
تولەن توقتاسىنوۆ – ءسوز بەن ءىستى قاتار ۇستاعان سيرەك ازامات. ول تەك ءوز ۇرپاعىنىڭ عانا ەمەس، ءبۇتىن ءبىر ۇلتتىڭ جۇرەگىندە قالاتىن تۇلعا.
قازاق «جاقسىنىڭ اتى – ولمەيدى» دەيدى. تولەن توقتاسىنوۆتىڭ ەسىمى دە، ءىسى دە – ەل ەسىندە قالا بەرمەك.
