ترامپتىڭ ۋكرايناداعى سوعىستى توقتاتۋعا ارنالعان 28 تارماقتان تۇراتىن جوسپارىن مەملەكەتتىك حاتشى ماركو رۋبيونىڭ قاتىسۋىمەن اقش پرەزيدەنتىنىڭ ارنايى ەلشىسى ستيۆ ۋيتكوفف ازىرلەدى، دەپ حابارلايدى "ادىرنا".
ABC News باسىلىمىنىڭ جازۋىنشا، ازىرگە الدىن الا جانە وزگەرۋى مۇمكىن جوسپار بەيسەنبى كۇنى ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكيگە تانىستىرىلدى.
Financial Times باسىلىمىندا 28 تارماقتان تۇراتىن بەيبىتشىلىك جوسپارىندا «ۋكراينا سەنىمدى قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگىن الادى» دەلىنگەن.
ترامپتىڭ بەيبىتشىلىك جوسپارىندا نە ايتىلدى؟
1. ۋكراينانىڭ ەگەمەندىگى راستالادى.
2. رەسەي، ۋكراينا جانە ەۋروپا اراسىندا ءبارىن تەگىس قامتيتىن اگرەسسياعا قارسى كەلىسىم جاسالادى. سوڭعى 30 جىلداعى بارلىق تۇسىنىكسىزدىكتەر رەتتەلگەن بولىپ سانالادى.
3. رەسەيدىڭ كورشىلەس ەلدەرگە باسىپ كىرمەيتىنى، ال ناتو ودان ءارى كەڭەيمەيتىنى كۇتىلىپ وتىر.
4. جاھاندىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جانە ىنتىماقتاستىق پەن بولاشاق ەكونوميكالىق دامۋ مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا بارلىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن شەشۋ جانە شيەلەنىستى ازايتۋعا جاعداي جاساۋ ماقساتىندا قۇراما شتاتتار دەلدالدىعىمەن رەسەي مەن ناتو اراسىندا ديالوگ وتكىزىلەدى.
5. ۋكراينا سەنىمدى قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگىن الادى.
6. ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ سانى 600 مىڭ اداممەن شەكتەلەدى.
7. ۋكراينا ءوز كونستيتۋتسياسىنا ناتو-عا كىرمەيتىنى تۋرالى ەرەجەنى ەنگىزۋگە كەلىسەدى، ال ناتو ءوز جارعىسىنا ۋكراينانىڭ بولاشاقتا وداققا قابىلدانبايتىنى تۋرالى ەرەجەنى ەنگىزۋگە كەلىسەدى.
8. ناتو ۋكراينا اۋماعىنا اسكەرىن ورنالاستىرماۋعا كەلىسەدى.
9. ەۋروپالىق جويعىش ۇشاقتار پولشادا ورنالاستىرىلادى.
10. اقش كەپىلدىگى:
اقش كەپىلدىك ءۇشىن وتەماقى الادى.
ەگەر ۋكراينا رەسەيگە باسىپ كىرسە، ول كەپىلدىكتەن ايىرىلادى.
ەگەر رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرسە، شەشۋشى ۇيلەستىرىلگەن اسكەري جاۋاپتان باسقا بارلىق جاھاندىق سانكتسيالار قالپىنا كەلتىرىلەدى، ال جاڭا اۋماقتاردى تانۋ جانە وسى كەلىسىمنىڭ بارلىق باسقا ارتىقشىلىقتارىنىڭ كۇشى جويىلادى.
ەگەر ۋكراينا ماسكەۋگە نەمەسە سانكت-پەتەربۋرگكە زىمىراندى سەبەپسىز ۇشىرسا، قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى جارامسىز بولىپ سانالادى.
11. ۋكراينا ەو مۇشەلىگىنە قۇقىلى جانە بۇل ماسەلە قاراستىرىلىپ جاتقان كەزدە ەۋروپالىق نارىققا قىسقا مەرزىمدى جەڭىلدىكپەن قول جەتكىزەدى.
12. ۋكراينانى قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا جاھاندىق قۋات پاكەتىنە وزگەلەردەن باسقا مىنالار كىرەدى:
a. تەحنولوگيا، دەرەكتەردى وڭدەۋ ورتالىقتارى جانە جاساندى ينتەللەكت سياقتى جوعارى ءوسىمدى سالالارعا ينۆەستيتسيا سالۋ ءۇشىن ۋكراينانى دامىتۋ قورىن قۇرۋ.
b. قۇراما شتاتتار ۋكراينامەن بىرگە ۋكراينانىڭ گاز ينفراقۇرىلىمىن، سونىڭ ىشىندە قۇبىرلار مەن قويمالاردى بىرلەسىپ قالپىنا كەلتىرۋ، دامىتۋ، جاڭعىرتۋ جانە پايدالانۋ سالاسىندا ىنتىماقتاسادى.
c. قالالار مەن تۇرعىن اۋدانداردى قالپىنا كەلتىرۋ، قايتا قۇرۋ جانە جاڭعىرتۋ ءۇشىن سوعىستان قيراعان اۋدانداردى قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا بىرلەسكەن كۇش-جىگەر.
d. ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ.
e. پايدالى قازبالار مەن تابيعي رەسۋرستاردى ءوندىرۋ.
f. دۇنيەجۇزىلىك بانك بۇل پروتسەستەردى جەدەلدەتۋ ءۇشىن ارنايى قارجىلاندىرۋ پاكەتىن ازىرلەيدى.
13. رەسەي الەمدىك ەكونوميكاعا قايتا ينتەگراتسيالانادى:
a. سانكتسيالاردى الىپ تاستاۋ كەزەڭ-كەزەڭىمەن جانە جەكە تارتىپتە تالقىلانىپ، كەلىسىلەدى.
b. قۇراما شتاتتار ەنەرگەتيكا، تابيعي رەسۋرستار، ينفراقۇرىلىم، جاساندى ينتەللەكت، دەرەكتەردى وڭدەۋ ورتالىقتارى، اركتيكادا سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردى ءوندىرۋ جوبالارى جانە باسقا دا ءوزارا ءتيىمدى كورپوراتيۆتىك مۇمكىندىكتەر سياقتى سالالاردا ءوزارا دامۋ ءۇشىن ۇزاق مەرزىمدى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم ورناتادى.
c. رەسەي «ۇلكەن سەگىزدىككە» قايتا قوسىلۋعا شاقىرىلادى.
14. توقتاۋ سالىنعان قاراجات كەلەسىدەي پايدالانىلادى: 100 ميلليارد دوللارلىق توقتاتىلعان رەسەيلىك اكتيۆتەر اقش باستاعان ۋكرايناداعى قايتا قۇرۋ جانە ينۆەستيتسيالىق جوبالارعا ينۆەستيتسيالانادى. اقش بۇل جوبادان تۇسەتىن پايدانىڭ 50%-ىن الادى. ەۋروپا ۋكراينانى قايتا قۇرۋعا قولجەتىمدى ينۆەستيتسيانى ارتتىرۋ ءۇشىن 100 ملرد دوللار قوسادى. قالعان توقتاتىلعان رەسەيلىك قاراجات بەلگىلى ءبىر سالالاردا بىرلەسكەن جوبالاردى جۇزەگە اسىراتىن بولەك اقش-رەسەي ينۆەستيتسيالىق قورىنا تارتىلادى. بۇل قور قاقتىعىستىڭ قايتا باستالۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن كۇشتى ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋعا جانە ورتاق مۇددەلەردى كەڭەيتۋگە باعىتتالعان.
15. وسى كەلىسىمنىڭ بارلىق ەرەجەلەرىن ىلگەرىلەتۋ جانە ولاردىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اقش-رەسەي قاۋىپسىزدىك جونىندەگى بىرلەسكەن جۇمىس توبى قۇرىلادى.
16. رەسەي ەۋروپا مەن ۋكرايناعا قاتىستى كۇش قولدانباۋ ساياساتىن زاڭمەن بەكىتەدى.
17. قۇراما شتاتتار مەن رەسەي يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جانە ونى باقىلاۋ تۋرالى شارتتاردىڭ، سونىڭ ىشىندە سنۆ-1 شارتىنىڭ مەرزىمىن ۇزارتۋعا كەلىسەدى.
18. ۋكراينا يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ تۋرالى شارتقا سايكەس يادروسىز مەملەكەت بولۋعا كەلىسەدى.
19. زاپوروجە اتوم ەلەكتر ستانتسياسى ماگاتە باقىلاۋىمەن ىسكە قوسىلادى، ال وندىرىلگەن ەلەكتر ەنەرگياسى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا تەڭ بولىنەدى – 50:50.
20. ەكى ەل مەكتەپتەر مەن قوعامدا ءارتۇرلى مادەنيەتتەردىڭ ءوزارا تۇسىنىستىگى مەن توزىمدىلىگىن دامىتۋعا، سونداي-اق ناسىلشىلدىك پەن الالاۋشىلىقتى جويۋعا باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن ەنگىزۋگە مىندەتتەنەدى.
ا. ۋكراينا ءدىني توزىمدىلىك جانە تىلدىك ازشىلىقتاردى قورعاۋ تۋرالى ەو ەرەجەلەرىن قابىلدايدى.
b. ەكى ەل دە بارلىق كەمسىتۋشىلىك شارالارىن جويۋعا كەلىسىپ، ۋكراين جانە رەسەيلىك باق پەن ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ قۇقىقتارىنا كەپىلدىك بەرۋگە كەلىسەدى.
c. بارلىق ناتسيستىك يدەولوگيا مەن ارەكەتتەر قابىلدانباۋى جانە تىيىم سالىنۋى ءتيىس.
21. اۋماقتار:
a. قىرىم، لۋگانسك جانە دونەتسك، سونىڭ ىشىندە قۇراما شتاتتارى تاراپىنان دە-فاكتو رەسەي اۋماعى رەتىندە تانىلادى.
b. حەرسون مەن زاپوروجە قاقتىعىس سىزىعى بويىندا توقتاتىلادى، بۇل قاقتىعىس سىزىعى بويىندا دە-فاكتو تانۋدى بىلدىرەدى.
c. رەسەي بەس ايماقتان تىس باقىلايتىن باسقا كەلىسىلگەن اۋماقتاردان باس تارتادى.
d. ۋكراينا اسكەرى قازىرگى ۋاقىتتا باقىلاۋىنداعى دونەتسك وبلىسىنىڭ بولىگىنەن كەتەدى، ال بۇل كەتۋ ايماعى رەسەي فەدەراتسياسىنا تيەسىلى اۋماق رەتىندە حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعان بەيتاراپ دەميليتاريزاتسيالانعان بۋفەرلىك ايماق بولىپ سانالادى. رەسەي اسكەرى بۇل دەميليتاريزاتسيالانعان ايماققا كىرمەيدى.
22. بولاشاق اۋماقتىق شەكارالار تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلگەننەن كەيىن رەسەي فەدەراتسياسى مەن ۋكراينا بۇل شەكارالاردى كۇشپەن وزگەرتپەۋگە مىندەتتەنەدى. بۇل مىندەتتەمە بۇزىلعان جاعدايدا ەشقانداي قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى قولدانىلمايدى.
23. رەسەي ۋكراينانىڭ دنەپر وزەنىن كوممەرتسيالىق قىزمەت ءۇشىن پايدالانۋىنا كەدەرگى كەلتىرمەيدى جانە قارا تەڭىز ارقىلى استىقتىڭ ەركىن ءوتۋى تۋرالى كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزىلەدى.
24. شەشىلمەگەن ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن گۋمانيتارلىق كوميتەت قۇرىلادى:
a. قالعان تۇتقىندار مەن ادام دەنەلەرى «بارلىعىنا بارلىعى» قاعيداتى نەگىزىندە ايىرباستالادى.
b. ۇستالعان جانە كەپىلگە الىنعان بارلىق بەيبىت تۇرعىندار، سونىڭ ىشىندە بالالار قايتارىلادى.
c. وتباسىن بىرىكتىرۋ باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلادى.
d. قاقتىعىس قۇرباندارىنىڭ ازابىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن شارالار قابىلدانادى.
25. ۋكراينا 100 كۇننەن كەيىن سايلاۋ وتكىزەدى.
26. وسى قاقتىعىسقا قاتىسقان بارلىق تاراپتار سوعىس كەزىندەگى ارەكەتتەرى ءۇشىن تولىق راقىمشىلىق الادى جانە بولاشاقتا ەشقانداي تالاپ قويماۋعا نەمەسە شاعىمداردى قاراستىرماۋعا مىندەتتەنەدى.
27. بۇل كەلىسىم زاڭدى كۇشكە يە بولادى. ونىڭ ورىندالۋىن پرەزيدەنت دونالد ترامپ توراعالىق ەتەتىن بەيبىتشىلىك كەڭەسى باقىلايدى جانە كەپىلدەندىرەدى. بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن سانكتسيالار قولدانىلادى.
28. بارلىق تاراپتار وسى مەموراندۋمعا كەلىسكەننەن كەيىن ەكى تاراپ تا كەلىسىمدى ورىنداۋدى باستاۋ ءۇشىن كەلىسىلگەن پوزيتسيالارعا شەگىنگەننەن كەيىن اتىستى توقتاتۋ بىردەن كۇشىنە ەنەدى.
ايتا كەتسەك، بۇعان دەيىن 21 قاراشادا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين اقش-تىڭ جوسپارىنا قاتىستى تۇسىنىكتەمە بەرگەنىن جازدىق.
