«توقاەۆ ورىس ءتىلىن ىلگەرىلەتۋ بويىنشا تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە ۇيىم قۇرۋدى ۇسىندى، ءبىز ونى قولدايمىز» دەدى پۋتين. ارينە بۇل مالىمدەمە ەموتسيانى باسقا بىراق شىعاردى. بۇل نە ۇيىم؟ قانداي فۋنكتسيا اتقارادى؟ الدىدا سايلاۋ، سونداي ساتتە مىنا مالىمدەمەنى نە ءۇشىن ايتتى؟ سۇراق كوپ، قورقىنىش تا...كەيبىرەۋلەر وتىرىكتى ىسقىرتىپ اقتاپ جاتىر، كەيبىرەۋلەر ەموتسيانى بۇرقىراتىپ داتتاپ جاتىر.
سايلاۋ الدىندا ءتىپتى جەڭىسكە جەتەرىڭدى ءبىلىپ تۇرساڭ دا، مۇنداي مالىمدەمە جاساۋ جاعىمسىز ەففەكت بەرەرى انىق. ءتىپتى سەنى قولدايتىن ەلەكتوراتتىڭ وزىنە دە. ەندەشە ونى نە ءۇشىن ايتتى؟ سيمونياننىڭ 5-قاڭتاردا جازعان پوستى ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى. ءبىراز تالاپ قويادى، سونىڭ ءبىرى «قازاقستانعا كومەكتەسەيىك، بىراق ول بىزگە ورىس ءتىلى مەن ورىس مەكتەپتەرى جايلى شىنايى ەسەپ بەرسىن، الداماسىن» دەگەنى. رەسەي بيلىگى ورىس تىلىنە قاتىستى قازاقستان وزىنە جالعان اقپارات بەرەدى دەپ ەسەپتەسە كەرەك. جاقىندا رەسەي سايتتارىندا ءبىر ۇلكەن زەرتتەۋ شىقتى. سىلتەمەسى مىنە, وقيمىن دەسەڭىز.
قىسقاسى مۇندا رەسەي قازاقستاندا ورىس ءتىلىنىڭ جاعدايى ناشارلاپ جاتىر، ورىس ءتىلى مۇعالىمدەرى قىسقارۋدا دەيدى. مۇنداي زەرتتەۋلەرگە، پروپاگانديستەرىنىڭ ايتقاندارىنا قاراپ «قازاقستاندا ورىس تىلىنە قىسىم بار» دەگەندى كرەمل شايقاپ جاتىر اقىرىنداپ. مىنا ۇسىنىس سونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جاسالدى ما دەپ تە ويلايمىن ءبىر جاعىنان، باسقا لوگيكالىق سەبەبىن كورىپ تۇرعانىم جوق. «ورىس تىلىنە قىسىم بار دەسە، ورىس ءتىلىن قورعاۋ بويىنشا ۇيىم قۇرۋدى ۇسىنعان ءبىز ەدىك» دەپ جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن. مۇمكىن ويىم قاتە.
ال ەندى بۇل ۇيىم قازاق تىلىنە قىسىم جاساي الا ما؟ جوق، ول مۇمكىن ەمەس. ۇيىم ەمەس ءتىلدىڭ تاعدىرىن شەشەتىن. ءتىل تاعدىرىن يدەولوگيا مەن دەموگرافيا شەشەدى. كەزىندە الماتى قالاسىندا ءبىر عانا قازاق مەكتەبى بولاتىن، قازىر وتە كوپ. جۇزدەگەن. سىرتتان 1 ملننان استام، تەك قازاق تىلىندە سويلەيتىن قانداس كوشىپ كەلدى. ولار 30 جىلدىڭ ىشىندە ۇيلەنىپ، ۇرپاق ءوربىتىپ، 2-2.5 ملن بولعان شىعار. بارلىعى دەرلىك تەك قازاق تىلىندەگى مەكتەپكە بارادى. بۇل تەك كەلگەن قانداستارعا قاتىستى. ال جالپى قازاقتىڭ سانى رەسمي 70 پايىزعا جەتتى، ال بەيرەسمي 80-گە جۋىق دەپ ويلايمىن. باسىم بولىگى قازاقشا وقيدى، قازاقشا ويلايدى. جىل سايىن ورتا ەسەپپەن 380-400 مىڭ بالا ومىرگە كەلۋدە. ونىڭ 90 پايىزى قازاقتار، كوبىسى اۋىل قازاعى، وڭتۇستىكتىڭ قازاعى. سولتۇستىكتە ءبىر وبلىستا ومىرگە كەلەتىن بالا سانىنا پارا-پار كەلەتىن بالانى، كەيدە وڭتۇستىك ايماقتا ءبىر اۋدان حالقى-اق ومىرگە اكەلۋى مۇمكىن. مۇنىڭ بارلىعى قازاق ءتىلىنىڭ ءوسۋىن كورسەتەدى. سوندىقتان توقاەۆتىڭ ۇسىنىسى، ءپۋتيننىڭ ونى مارقايا قابىل الۋى وزگەرىس اكەلۋى ەكىتالاي. ونىڭ ۇستىنە بۇل ساياسي حود دەسەك تە بولادى. ەمومالي راحمون بيىل تاجىكستاندا ورىس تىلىنە وقىتاتىن، رەسەيلىك باعدارلامامەن ءبىلىم بەرەتىن 5 مەكتەپتىڭ تۇساۋىن 1 قىركۇيەكتە پۋتينمەن ونلاين رەجيمدە كەستى. قىرعىزستاندا رەسەيگە بارىپ جۇمىس ىستەيمىن دەگەندەردى وقىتۋ ورتالىعى تالقىلانىپ جاتىر، ال وزبەكستاندا 30 مىڭ مۇعالىمدى ورىس تىلىنە وقىتۋ بويىنشا رەسەي-وزبەكستان كەلىسىمى جاسالىپ، جۇمىس جۇرۋدە. تۇركىمەنستاندا عانا ونداي قادامدار جاسالمادى، سەبەبى ورىستار وتە از ەل سانالادى. قازاقستان پرەزيدەنتى مىنا ۇسىنىستى ايتىپتى. تورتەۋىنىڭ دە جاساپ وتىرعان قادامى ەرىكسىز ارەكەت، ايتەۋىر «ديسكريميناتسيا رۋسسكيح (رۋسسكوگوۆورياششيح)» دەمەۋى ءۇشىن. ءالسىز ەلدەر وسىلاي الپاۋىت اگرەسسوردىڭ تىرناعىنا ىلىكپەۋ ءۇشىن جان باعادى... ەحح...
اسحات قاسەنعالي،
Facebook پاراقشاسىنان
