«Toqaev orys tilin ilgeriletý boıynsha TMD elderiniń ishinde uıym qurýdy usyndy, biz ony qoldaımyz» dedi Pýtın. Árıne bul málimdeme emoııany basqa biraq shyǵardy. Bul ne uıym? Qandaı fýnkııa atqarady? Aldyda saılaý, sondaı sátte myna málimdemeni ne úshin aıtty? Suraq kóp, qorqynysh ta...Keıbireýler ótirikti ysqyrtyp aqtap jatyr, keıbireýler emoııany burqyratyp dattap jatyr.
Saılaý aldynda tipti jeńiske jeterińdi bilip tursań da, mundaı málimdeme jasaý jaǵymsyz effekt bereri anyq. Tipti seni qoldaıtyn elektorattyń ózine de. Endeshe ony ne úshin aıtty? Sımonıannyń 5-qańtarda jazǵan posty esime túsip ketti. Biraz talap qoıady, sonyń biri «Qazaqstanǵa kómekteseıik, biraq ol bizge orys tili men orys mektepteri jaıly shynaıy esep bersin, aldamasyn» degeni. Reseı bıligi orys tiline qatysty Qazaqstan ózine jalǵan aqparat beredi dep eseptese kerek. Jaqynda Reseı saıttarynda bir úlken zertteý shyqty. Siltemesi mine, oqımyn deseńiz.
Qysqasy munda Reseı Qazaqstanda orys tiliniń jaǵdaıy nasharlap jatyr, orys tili muǵalimderi qysqarýda deıdi. Mundaı zertteýlerge, propagandısteriniń aıtqandaryna qarap «Qazaqstanda orys tiline qysym bar» degendi Kreml shaıqap jatyr aqyryndap. Myna usynys sonyń aldyn alý úshin jasaldy ma dep te oılaımyn bir jaǵynan, basqa logıkalyq sebebin kórip turǵanym joq. «Orys tiline qysym bar dese, orys tilin qorǵaý boıynsha uıym qurýdy usynǵan biz edik» dep jaýap berý úshin. Múmkin oıym qate.
Al endi bul uıym qazaq tiline qysym jasaı ala ma? Joq, ol múmkin emes. Uıym emes tildiń taǵdyryn sheshetin. Til taǵdyryn ıdeologııa men demografııa sheshedi. Kezinde Almaty qalasynda bir ǵana qazaq mektebi bolatyn, qazir óte kóp. Júzdegen. Syrttan 1 mlnnan astam, tek qazaq tilinde sóıleıtin qandas kóship keldi. Olar 30 jyldyń ishinde úılenip, urpaq órbitip, 2-2.5 mln bolǵan shyǵar. Barlyǵy derlik tek qazaq tilindegi mektepke barady. Bul tek kelgen qandastarǵa qatysty. Al jalpy qazaqtyń sany resmı 70 paıyzǵa jetti, al beıresmı 80-ge jýyq dep oılaımyn. Basym bóligi qazaqsha oqıdy, qazaqsha oılaıdy. Jyl saıyn orta eseppen 380-400 myń bala ómirge kelýde. Onyń 90 paıyzy qazaqtar, kóbisi aýyl qazaǵy, ońtústiktiń qazaǵy. Soltústikte bir oblysta ómirge keletin bala sanyna para-par keletin balany, keıde ońtústik aımaqta bir aýdan halqy-aq ómirge ákelýi múmkin. Munyń barlyǵy qazaq tiliniń ósýin kórsetedi. Sondyqtan Toqaevtyń usynysy, Pýtınniń ony marqaıa qabyl alýy ózgeris ákelýi ekitalaı. Onyń ústine bul saıası hod desek te bolady. Emomalı Rahmon bıyl Tájikstanda orys tiline oqytatyn, reseılik baǵdarlamamen bilim beretin 5 mekteptiń tusaýyn 1 qyrkúıekte Pýtınmen onlaın rejımde kesti. Qyrǵyzstanda Reseıge baryp jumys isteımin degenderdi oqytý ortalyǵy talqylanyp jatyr, al Ózbekstanda 30 myń muǵalimdi orys tiline oqytý boıynsha Reseı-Ózbekstan kelisimi jasalyp, jumys júrýde. Túrkimenstanda ǵana ondaı qadamdar jasalmady, sebebi orystar óte az el sanalady. Qazaqstan prezıdenti myna usynysty aıtypty. Tórteýiniń de jasap otyrǵan qadamy eriksiz áreket, áıteýir «dıskrımınaııa rýsskıh (rýsskogovorıaıh)» demeýi úshin. Álsiz elder osylaı alpaýyt agressordyń tyrnaǵyna ilikpeý úshin jan baǵady... Ehh...
Ashat Qasenǵalı,
Facebook paraqshasynan
