شاعىن ارالداعى سينگاپۋر ەلى بۇگىندە جاھانداعى ۇزدىك ەكونوميكالاردىڭ ءبىرى. بۇل ەل حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى تابىسى بويىنشا الەمدەگى ەڭ باي ەلدەردىڭ قاتارىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الىپ وتىر. بۇل قازىرگى جاعدايى، ال بۇرىن...
سينگاپۋر 60 جىلدارى مالايزيادان ازاتتىق العاننان كەيىن، بيلىك باسىنا جاپ جاس لي دەگەن جىگىت كەلىپتى. وسى جىگىت ءتۇبى حالقىنىڭ باعىنا بىتكەن ادام بوپ شىعادى. انگليالىق وقۋ ورىنىن ءبىتىرىپ كەلگەن تالاپتى جىگىت بيلىككە كەلگەسىن الدىڭعى جەمقورلار وكىمەتىنىڭ بىردە - ءبىر ادامىن قالدىرماي بيلىكتەن قۋىپ شىعىپ ماڭىنا ءبىلىمدى جاستاردى جيناپ الادى. جەمقورلاردىڭ كەسەلى تيمەسىن دەپ بيلىكتى مىقتاپ تازارتادى. بۇنىڭ سالعان سارا جولىنىڭ ومىرشەڭدىگى سونداي، ءالى كۇنگە شەيىن سينگاپۋر ەلى جەمقورلىق، ۇرلىق دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيدى ەكەن.
بۇل دا ءجون، ول ءولىپ - ءتىرىلىپ حالقىنىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتىپ اقشا تابادى ەكەن دە، ال ءبىر وڭباعاندار وتىرىپ الىپ حالىقتىڭ اۋىزىنان جىرىپ قازىنادان اقشا ۇرلايدى ەكەن.. بۇل ءوز حالقىڭا جاساعان ۇلكەن قيانات قوي. بۇل جىگىت ۇرلىق جاساعان ءوز دوستارىن دا اياماي تۇرمەگە توعىتىپتى.
لي باسپانا ماسەلەسىن ازاتتىقتىڭ العاشقى جىلدارى شەشىپ تاستاپتى. بۇنىڭ لوگيكاسى - ء"ۇيى جوق حالىق ءوز جەرى ءۇشىن سوعىسپايدى، سوندىقتان حالقىمنىڭ ءوز ءۇيى بولۋى كەرەك".
كوزى شىراداي جانعان جىگەرلى جاس جىگىت، ماڭىنداعى ۇلكەن ەلدەر بۇلاردى باسىنىپ الىمجەتتىك جاساي بەرگەن سوڭ يزرايلدەن ماماندار الدىرىپ ءوز اسكەرىن جاساقتايدى. قازىر سينگاپۋر اسكەرى زاماناۋي جاساقتالعان الەۋەتتى اسكەرلەردىڭ ءبىرى، كورشىلەرى قايمىعادى بۇلاردان. ال بىزگە بىرەۋلەر الىمجەتتىك جاساي باستاسا، بىزدەگى قازاق "قاراقىتاي قاپتاسا.." دەپ ماقالداپ ورىس اعاسىنا تۇرا جۇگىرەدى.
بۇل جىگىت حالقىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن ءبارىن ىستەگەن ەكەن، ءبارىن.. سينگاپۋر حالقىنىڭ بالىق اۋلاۋ مەن كاۋچۋك وسىرۋدەن باسقا قولىنان تۇك تە كەلمەيدى ەكەن. بۇلار بۇرىن وتار بولعان، وركەنيەتتەن جىراق، ارتتا قالعان ارالدىڭ ءبىرى ەدى.
لي جاپونيادان ماماندار الدىرىپ حالقىن وقىتىپ - توقىتىپ ءجۇرىپ بىرگە جۇمىس ىستەتىپ ءوز حالقىنىڭ ساپاسىن كوتەرۋ ءۇشىن ەرەن ەڭبەك اتقارىپتى. بۇل ادام ەڭ ۇلكەن بايلىق، قازبا بايلىعى ەمەس، حالىقتىڭ ساپاسى ەكەنىن جاپوندارعا قاراپ وتىرىپ دەرەۋ تۇسىنگەن، جانە ءوز حالقىنىڭ ءبىلىمدى، عىلىمدى، ينتەللەكتۋالدى، اقىلدى بولۋى ءۇشىن بۇل تاۋ قوپارعان. لي سينگاپۋردە ونداعان عىلىم - ءبىلىم، كاسىبي بىلىكتىلىكتى كوتەرۋگە ارنالعان ورتالىقتار اشىپ تاستاعان. جالپى، بۇل ەلدىڭ وكىمەتى سينگاپۋردىڭ ۇلكەن عىلىمي ورتالىققا اينالۋىن ماقسات تۇتقان.
بۇل ادام ءتىپتى جاپونداردىڭ سوڭىنان قالماي ءجۇرىپ ء"بىز قاشان سەندەر سياقتى ساپالى حالىققا اينالامىز" دەگەن سۇراقتار قويادى ەكەن. جانە وسى ماقساتى ءۇشىن نەشەتۇرلى زاڭدار قابىلداپ، حالقىن جىگەرلەندىرىپ ۇران تاستاپ، كۇنى - ءتۇنى باسى جاستىققا تيمەي قىزمەت قىلىپتى. بۇنىكى ناعىز كۇرەس قوي، كۇرەس ەمەس جانتالاس.
گۇل ەكەش گۇل دە سۋ قۇيماساڭ وسپەيدى ەمەس پە، حالىق تا سونداي، ونىڭ قابىلەتىن شىڭداماساڭ ول ونبەيدى.
ءليدىڭ قىزمەتى ءوز ناتيجەسىن بەرىپ بۇلار 60 - 70 جىلدارى كومپيۋتەر مەن ەلەكترونيكا قۇراستىرىپ جاتتى. بۇل كەزدە قازەكەڭنىڭ نە ىستەگەنىن بىلەسىزدەر، قازاق ءوز رەزەرۆاتسيالارىندا ءجۇز باستان 120 ءتول بەرىپ سوۆەتتىڭ مالىن باعىپ جۇرگەن.
بۇل سىرتتان ينۆەستيتسيا تارتىپ شەتەل كومپانيالارىن ەلىنە شاقىرىپ ينۆەستور ءۇشىن بار جاعداي جاساعان ەكەن. بىراق ولارعا ءبىر تالابى بولىپتى - "سەندەر مەنىڭ حالقىمدى كەمسىتپەي ءوز بىلگەندەرىڭدى ۇيرەتەسىڭدەر" دەپتى. "ادامدارىڭ نەمىستەر سياقتى جۇمىس ىستەي المايدى" دەپ بۇعان كونبەي قيقاڭداعان "مەرسەدەس بەنتس" كومپانياسىن بۇل ەلىنەن قۋىپ شىعىپتى.
جاھاندى ساپالى حالىق پەن ءبىلىمدى ادامدار بيلەيتىنىن جاقسى تۇسىنگەن لي كەيىن زەينەتكە شىققاندا "جوعارى ءبىلىمدى جاستارىمىز تەك جوعارى ءبىلىمدى قىزعا ۇيلەنۋ كەرەك" دەپ قويىپ قالعان ەكەن، بۇل كىسى ءتىپتى ابدەن ساپا قۋالاپ كەتسە كەرەك.
لي كۋان يۋ ءدىڭ مۇنايى، مەتاللى بولمادى، ەگەر ونىڭ قازبا بايلىعى بولعاندا، بۇل ادام ءوز قابىلەتىمەن باسقا پلانەتادان قالا سالاتىن ەدى. ءۇي ۇشىندەگى شارۋاسىن تاپ - تۇيناقتاي قىلعان لي كۋان يۋ، كەيىن سىرتقى ساياساتقا بەلسەنە ارالاسىپ، الەمدەگى وتە ىقپالدى ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى بولدى. بۇل انا امەريكا پرەزيدەنتتەرى نيكسون، كارتەر، رەيگانداردىڭ كابينەتتەرىنىڭ ەسىگىن ەركىن اشىپ كىرەتىن كىسى ەدى، ءوز وڭىرىندە وتە بەدەلدى ادام بولدى. لي ناعىز ۇلى رەفورماتور، وعان ەش داۋىمىز جوق.
سينگاپۋر ىشەتىن تۇششى سۋدى سىرتتان تاسىپ، ءوز ارالىن كەڭەيتۋ ءۇشىن شەتەلدەن قۇم ساتىپ الىپ وتىرعان باي مەملەكەت. بۇلار ۇزاق ۋاقىت وعان دا مول قاراجات جۇمساپ وتىردى، قازىر بىراق عىلىمنىڭ ارقاسىندا تەڭىزدىڭ سۋىن تۇششىلاپ سونى پايدالانۋدا.
ال بىزدەگىلەردىڭ دامۋىنا ءوز سوزدەرىمەن ايتساق قىس مەزگىلى كەدەرگى بوپ وتىر.
ايتا بەرسەك سينگاپۋردىڭ جىرى كوپ. مەن وسى مىسالعا قاراپ وتىرىپ بىزدەگى ونداعان، جۇزدەگەن، مىڭداعان "قازاق جالقاۋ، قولىمىزدان تۇك كەلمەيدى، نادانبىز" دەگەن "اقىلمانداردى", ء"وز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور، مەملەكەت ەشكىمگە ەشتەڭە قارىز ەمەس" دەگەن "بىلگىشتەردى", "وكىمەت ىستەپ جاتىر، بارلىق كىنا تەك وزىمىزدەن" دەيتىن كەرىاۋىزداردى وسىنداي ءبىر بىلىكتى جانە جىگەرلى جاسقا ايىرباستاسام قازاققا بۇنىڭ پايداسى اناعۇرلىم كوپ بولار ەدى دەپ تە ويلايمىن.
ياعني، شىنى كەرەك، ءبىر ەلدىڭ دامۋى ءۇشىن - بىلىكتى باسشى مەن ونىڭ سىندارلى ساياساتى، ۇرلىق - جەمقورلىقتىڭ تيىلۋى، جانە ەڭ باستىسى حالىقتىڭ جاقسى ساپاسى قاجەت ەكەن.
ولجاس ءابىل
