Şaǧyn araldaǧy Singapur elı bügınde jahandaǧy üzdık ekonomikalardyŋ bırı. Būl el halyqtyŋ jan basyna şaqqandaǧy tabysy boiynşa älemdegı eŋ bai elderdıŋ qatarynan oiyp tūryp oryn alyp otyr. Būl qazırgı jaǧdaiy, al būryn...
Singapur 60 jyldary Malaiziiadan azattyq alǧannan keiın, bilık basyna jap jas Li degen jıgıt kelıptı. Osy jıgıt tübı halqynyŋ baǧyna bıtken adam bop şyǧady. Angliialyq oqu orynyn bıtırıp kelgen talapty jıgıt bilıkke kelgesın aldyŋǧy jemqorlar ökımetınıŋ bırde - bır adamyn qaldyrmai bilıkten quyp şyǧyp maŋyna bılımdı jastardy jinap alady. Jemqorlardyŋ keselı timesın dep bilıktı myqtap tazartady. Būnyŋ salǧan sara jolynyŋ ömırşeŋdıgı sondai, älı künge şeiın Singapur elı jemqorlyq, ūrlyq degennıŋ ne ekenın bılmeidı eken.
Būl da jön, ol ölıp - tırılıp halqynyŋ igılıgıne qyzmet etıp aqşa tabady eken de, al bır oŋbaǧandar otyryp alyp halyqtyŋ auyzynan jyryp qazynadan aqşa ūrlaidy eken.. būl öz halqyŋa jasaǧan ülken qiianat qoi. Būl jıgıt ūrlyq jasaǧan öz dostaryn da aiamai türmege toǧytypty.
Li baspana mäselesın azattyqtyŋ alǧaşqy jyldary şeşıp tastapty. Būnyŋ logikasy - "üiı joq halyq öz jerı üşın soǧyspaidy, sondyqtan halqymnyŋ öz üiı boluy kerek".
Közı şyradai janǧan jıgerlı jas jıgıt, maŋyndaǧy ülken elder būlardy basynyp älımjettık jasai bergen soŋ İzrailden mamandar aldyryp öz äskerın jasaqtaidy. Qazır Singapur äskerı zamanaui jasaqtalǧan äleuettı äskerlerdıŋ bırı, körşılerı qaimyǧady būlardan. Al bızge bıreuler älımjettık jasai bastasa, bızdegı qazaq "qaraqytai qaptasa.." dep maqaldap orys aǧasyna tūra jügıredı.
Būl jıgıt halqynyŋ sapasyn jaqsartu üşın bärın ıstegen eken, bärın.. Singapur halqynyŋ balyq aulau men kauchuk ösıruden basqa qolynan tük te kelmeidı eken. Būlar būryn otar bolǧan, örkenietten jyraq, artta qalǧan araldyŋ bırı edı.
Li Japoniiadan mamandar aldyryp halqyn oqytyp - toqytyp jürıp bırge jūmys ıstetıp öz halqynyŋ sapasyn köteru üşın eren eŋbek atqarypty. Būl adam eŋ ülken bailyq, qazba bailyǧy emes, halyqtyŋ sapasy ekenın japondarǧa qarap otyryp dereu tüsıngen, jäne öz halqynyŋ bılımdı, ǧylymdy, intellektualdy, aqyldy boluy üşın būl tau qoparǧan. Li Singapurde ondaǧan ǧylym - bılım, käsıbi bılıktılıktı köteruge arnalǧan ortalyqtar aşyp tastaǧan. Jalpy, būl eldıŋ ökımetı Singapurdyŋ ülken ǧylymi ortalyqqa ainaluyn maqsat tūtqan.
Būl adam tıptı japondardyŋ soŋynan qalmai jürıp "bız qaşan sender siiaqty sapaly halyqqa ainalamyz" degen sūraqtar qoiady eken. Jäne osy maqsaty üşın neşetürlı zaŋdar qabyldap, halqyn jıgerlendırıp ūran tastap, künı - tünı basy jastyqqa timei qyzmet qylypty. Būnıkı naǧyz küres qoi, küres emes jantalas.
Gül ekeş gül de su qūimasaŋ öspeidı emes pe, halyq ta sondai, onyŋ qabıletın şyŋdamasaŋ ol önbeidı.
Lidıŋ qyzmetı öz nätijesın berıp būlar 60 - 70 jyldary kompiuter men elektronika qūrastyryp jatty. Būl kezde qazekeŋnıŋ ne ıstegenın bılesızder, qazaq öz rezervasiialarynda jüz bastan 120 töl berıp sovettıŋ malyn baǧyp jürgen.
Būl syrttan investisiia tartyp şetel kompaniialaryn elıne şaqyryp investor üşın bar jaǧdai jasaǧan eken. Bıraq olarǧa bır talaby bolypty - "sender menıŋ halqymdy kemsıtpei öz bılgenderıŋdı üiretesıŋder" deptı. "Adamdaryŋ nemıster siiaqty jūmys ıstei almaidy" dep būǧan könbei qiqaŋdaǧan "Mersedes Bens" kompaniiasyn būl elınen quyp şyǧypty.
Jahandy sapaly halyq pen bılımdı adamdar bileitının jaqsy tüsıngen Li keiın zeinetke şyqqanda "joǧary bılımdı jastarymyz tek joǧary bılımdı qyzǧa üilenu kerek" dep qoiyp qalǧan eken, būl kısı tıptı äbden sapa qualap ketse kerek.
Li Kuan Iý dıŋ mūnaiy, metally bolmady, eger onyŋ qazba bailyǧy bolǧanda, būl adam öz qabıletımen basqa planetadan qala salatyn edı. Üi üşındegı şaruasyn tap - tūinaqtai qylǧan Li Kuan Iý, keiın syrtqy saiasatqa belsene aralasyp, älemdegı öte yqpaldy saiasatkerlerdıŋ bırı boldy. Būl ana Amerika prezidentterı Nikson, Karter, Reigandardyŋ kabinetterınıŋ esıgın erkın aşyp kıretın kısı edı, öz öŋırınde öte bedeldı adam boldy. Li naǧyz ūly reformator, oǧan eş dauymyz joq.
Singapur ışetın tūşy sudy syrttan tasyp, öz aralyn keŋeitu üşın şetelden qūm satyp alyp otyrǧan bai memleket. Būlar ūzaq uaqyt oǧan da mol qarajat jūmsap otyrdy, qazır bıraq ǧylymnyŋ arqasynda teŋızdıŋ suyn tūşylap sony paidalanuda.
Al bızdegılerdıŋ damuyna öz sözderımen aitsaq qys mezgılı kedergı bop otyr.
Aita bersek Singapurdyŋ jyry köp. Men osy mysalǧa qarap otyryp bızdegı ondaǧan, jüzdegen, myŋdaǧan "qazaq jalqau, qolymyzdan tük kelmeidı, nadanbyz" degen "aqylmandardy", "öz künıŋdı özıŋ kör, memleket eşkımge eşteŋe qaryz emes" degen "bılgışterdı", "ökımet ıstep jatyr, barlyq kınä tek özımızden" deitın kerıauyzdardy osyndai bır bılıktı jäne jıgerlı jasqa aiyrbastasam qazaqqa būnyŋ paidasy anaǧūrlym köp bolar edı dep te oilaimyn.
Iаǧni, şyny kerek, bır eldıŋ damuy üşın - bılıktı basşy men onyŋ syndarly saiasaty, ūrlyq - jemqorlyqtyŋ tiyluy, jäne eŋ bastysy HALYQTYŊ JAQSY SAPASY qajet eken.
Būl da jön, ol ölıp - tırılıp halqynyŋ igılıgıne qyzmet etıp aqşa tabady eken de, al bır oŋbaǧandar otyryp alyp halyqtyŋ auyzynan jyryp qazynadan aqşa ūrlaidy eken.. būl öz halqyŋa jasaǧan ülken qiianat qoi. Būl jıgıt ūrlyq jasaǧan öz dostaryn da aiamai türmege toǧytypty.
Li baspana mäselesın azattyqtyŋ alǧaşqy jyldary şeşıp tastapty. Būnyŋ logikasy - "üiı joq halyq öz jerı üşın soǧyspaidy, sondyqtan halqymnyŋ öz üiı boluy kerek".
Közı şyradai janǧan jıgerlı jas jıgıt, maŋyndaǧy ülken elder būlardy basynyp älımjettık jasai bergen soŋ İzrailden mamandar aldyryp öz äskerın jasaqtaidy. Qazır Singapur äskerı zamanaui jasaqtalǧan äleuettı äskerlerdıŋ bırı, körşılerı qaimyǧady būlardan. Al bızge bıreuler älımjettık jasai bastasa, bızdegı qazaq "qaraqytai qaptasa.." dep maqaldap orys aǧasyna tūra jügıredı.
Būl jıgıt halqynyŋ sapasyn jaqsartu üşın bärın ıstegen eken, bärın.. Singapur halqynyŋ balyq aulau men kauchuk ösıruden basqa qolynan tük te kelmeidı eken. Būlar būryn otar bolǧan, örkenietten jyraq, artta qalǧan araldyŋ bırı edı.
Li Japoniiadan mamandar aldyryp halqyn oqytyp - toqytyp jürıp bırge jūmys ıstetıp öz halqynyŋ sapasyn köteru üşın eren eŋbek atqarypty. Būl adam eŋ ülken bailyq, qazba bailyǧy emes, halyqtyŋ sapasy ekenın japondarǧa qarap otyryp dereu tüsıngen, jäne öz halqynyŋ bılımdı, ǧylymdy, intellektualdy, aqyldy boluy üşın būl tau qoparǧan. Li Singapurde ondaǧan ǧylym - bılım, käsıbi bılıktılıktı köteruge arnalǧan ortalyqtar aşyp tastaǧan. Jalpy, būl eldıŋ ökımetı Singapurdyŋ ülken ǧylymi ortalyqqa ainaluyn maqsat tūtqan.
Būl adam tıptı japondardyŋ soŋynan qalmai jürıp "bız qaşan sender siiaqty sapaly halyqqa ainalamyz" degen sūraqtar qoiady eken. Jäne osy maqsaty üşın neşetürlı zaŋdar qabyldap, halqyn jıgerlendırıp ūran tastap, künı - tünı basy jastyqqa timei qyzmet qylypty. Būnıkı naǧyz küres qoi, küres emes jantalas.
Gül ekeş gül de su qūimasaŋ öspeidı emes pe, halyq ta sondai, onyŋ qabıletın şyŋdamasaŋ ol önbeidı.
Lidıŋ qyzmetı öz nätijesın berıp būlar 60 - 70 jyldary kompiuter men elektronika qūrastyryp jatty. Būl kezde qazekeŋnıŋ ne ıstegenın bılesızder, qazaq öz rezervasiialarynda jüz bastan 120 töl berıp sovettıŋ malyn baǧyp jürgen.
Būl syrttan investisiia tartyp şetel kompaniialaryn elıne şaqyryp investor üşın bar jaǧdai jasaǧan eken. Bıraq olarǧa bır talaby bolypty - "sender menıŋ halqymdy kemsıtpei öz bılgenderıŋdı üiretesıŋder" deptı. "Adamdaryŋ nemıster siiaqty jūmys ıstei almaidy" dep būǧan könbei qiqaŋdaǧan "Mersedes Bens" kompaniiasyn būl elınen quyp şyǧypty.
Jahandy sapaly halyq pen bılımdı adamdar bileitının jaqsy tüsıngen Li keiın zeinetke şyqqanda "joǧary bılımdı jastarymyz tek joǧary bılımdı qyzǧa üilenu kerek" dep qoiyp qalǧan eken, būl kısı tıptı äbden sapa qualap ketse kerek.
Li Kuan Iý dıŋ mūnaiy, metally bolmady, eger onyŋ qazba bailyǧy bolǧanda, būl adam öz qabıletımen basqa planetadan qala salatyn edı. Üi üşındegı şaruasyn tap - tūinaqtai qylǧan Li Kuan Iý, keiın syrtqy saiasatqa belsene aralasyp, älemdegı öte yqpaldy saiasatkerlerdıŋ bırı boldy. Būl ana Amerika prezidentterı Nikson, Karter, Reigandardyŋ kabinetterınıŋ esıgın erkın aşyp kıretın kısı edı, öz öŋırınde öte bedeldı adam boldy. Li naǧyz ūly reformator, oǧan eş dauymyz joq.
Singapur ışetın tūşy sudy syrttan tasyp, öz aralyn keŋeitu üşın şetelden qūm satyp alyp otyrǧan bai memleket. Būlar ūzaq uaqyt oǧan da mol qarajat jūmsap otyrdy, qazır bıraq ǧylymnyŋ arqasynda teŋızdıŋ suyn tūşylap sony paidalanuda.
Al bızdegılerdıŋ damuyna öz sözderımen aitsaq qys mezgılı kedergı bop otyr.
Aita bersek Singapurdyŋ jyry köp. Men osy mysalǧa qarap otyryp bızdegı ondaǧan, jüzdegen, myŋdaǧan "qazaq jalqau, qolymyzdan tük kelmeidı, nadanbyz" degen "aqylmandardy", "öz künıŋdı özıŋ kör, memleket eşkımge eşteŋe qaryz emes" degen "bılgışterdı", "ökımet ıstep jatyr, barlyq kınä tek özımızden" deitın kerıauyzdardy osyndai bır bılıktı jäne jıgerlı jasqa aiyrbastasam qazaqqa būnyŋ paidasy anaǧūrlym köp bolar edı dep te oilaimyn.
Iаǧni, şyny kerek, bır eldıŋ damuy üşın - bılıktı basşy men onyŋ syndarly saiasaty, ūrlyq - jemqorlyqtyŋ tiyluy, jäne eŋ bastysy HALYQTYŊ JAQSY SAPASY qajet eken.
Oljas Äbıl
