پرەزيدەنت سايلاۋى تۋرالى بولجامدار كوپ ايتىلا باستادى. باستى فاۆوريت ءارى كەلەسى پرەزيدەنت – "نۇر وتاننىڭ" ۇمىتكەرى، ول نازارباەۆتىڭ تاڭداۋىنا بايلانىستى تاققا وتىرادى. بۇل ءشۇباسىز. ەلدىڭ ءبارى قازىرگى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتى "نۇر وتان" ۇسىنادى دەگەنگە سەنەدى. سونداي-اق، بۇل قاتاردا ءال-ءازىر داريعا نازارباەۆانىڭ، باۋىرجان بايبەكتىڭ ەسىمدەرى اتالىپ ءجۇر. جۇرتشىلىق يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ سايلاۋعا ءتۇسۋىن قالايدى... دەيتۇرعانمەن، سوڭعى بىرنەشە كۇن بويى نازارباەۆتىڭ ويى وزگەرگەنگە ۇقسايدى.
نازارباەۆتىڭ تاڭداۋى... وتە كۇردەلى
ارينە، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ەگەر نازارباەۆ ۇسىنار بولسا، مەيلى، ول شوپان بولسىن، ياكي، ءومىرى اۋىلىنان ۇزاپ شىقپاعان موجانتوپاي شوپاننىڭ ۇلى بولسىن، مەيلى، ول قاراپايىم دانەكەرشى، تەمىر بالقىتۋ زاۋىتىندا وت كوسەۋشى بولسىن، ول - پرەزيدەنت بولادى. ءبىتتى! بىراق نازارباەۆ اقىماق ەمەس. ول توقاەۆتى ءوز ورنىنا وتىرعىزعاندا ون ويلانىپ، ءجۇز تولعانعانى شىندىق. باسقالارعا قاراعاندا، قاي جاعىنان قاراساڭىزدا، توقاەۆ نازارباەۆ ءۇشىن ەڭ وڭتايلى ادام ەدى. ول وتە دۇرىس تاڭداۋ جاسادى. بىراق... ەندىگى تاڭداۋ... ءبىز ويلاعان ستسەناريدەن مۇلدەم بولەك بولادى. بۇل جونىندە بىزگە اقورداعا جاقىن جۇرگەن ساياساتتانۋشىنىڭ ءبىرى ايتتى. ارينە، ەسىم-سويىن قۇپيا ۇستاعاندى ءجون سانادى. ۋاجدەرىن تىڭداپ وتىرىپ، ءبىز دە ويلانىپ قالدىق.
نازارباەۆ توقاەۆتان نەگە سەسكەنەدى؟
ساياساتتانۋشى ءوزىنىڭ سەنىمدى اقپاراتىنا سۇيەنە وتىرىپ، قازىرگى ۋاقىتشا پرەزيدەنت "ۋاقىتشا" دەگەن اتاۋمەن تاريحتا قالادى دەيدى. بىراق ونى توقاەۆتىڭ ءوزى بىلمەيدى-مىس. ول جوعارى بيلىكتەن دامەلى ءارى ءوز ويىنا وتە سەنىمدى بىردەن-ءبىر ادام. ونى وسى "شەكسىز سەنىمى" ورعا جىعۋى مۇمكىن. نازارباۆقا قانشا جالپاقتاپ، ءار ءسوزىنىڭ كىرىسپەسىن ەلباسىن اۋىزعا الۋمەن باستاعانىنا قاراماستان، ول نازارباەۆ ءۇشىن ءبارىبىر ء"وزىنىڭ امبيتسياسىن ءبىلدىرىپ قويعان" ادام. نازارباۆ امبيتسياسى بار كەز كەلگەن تۇلعانى ۇناتپايدى. ول تەك ءوزى بولۋى كوزدەيدى. نازارباەۆتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى - ونىڭ ەشكىمگە سەنبەيتىندىگى، اسىرەسە، وزىنە 30 جىل بويى سەرىكتەس بولعان، ايتقانىنا كونگەن، ايداۋىنا جۇرگەن، ساياسي ويىنداردا ءبىر ساتكە دە ءمۇلت كەتپەگەن، نازارباەۆتان سىن ەستىمەگەن، وليگارحتارمەن بايلانىسى از، كلانداردىڭ ورتاسىنا كىرمەگەن توقاۆ - ول ءۇشىن ەڭ قاۋىپتى ادام. ونىڭ قاۋىپتەنەتىنى - توقاەۆتىڭ وسى سىربازدىعى، تۇڭعيىقتىعى جانە اسا ساقتىعى. ول ديپلومات رەتىندە ءارى بارلاۋشىلىق قابىلەتى (اكەسى دەتەكتيۆ جازۋشى، ءوزى كەڭەس وداعى كەزىندە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە ىستەگەن، بۇل ورگان – كاسىبي بارلاۋشىلاردى تاربيەلەيتىن) جوعارى تۇلعا رەتىندە 30 جىل بويى نازارباەۆتىڭ اۆتوريتارلىق رەجيمىنەن سۇرىنبەي وتكەن ساياساتكەر.
بۇل جونىنەن الساڭىز، تاسماعامبەتوۆ ەلدىڭ ىقىلاسىن وزىنە بۇرۋعا بار كۇشىن سالعان پيارشى-مەنەدجەر. داريعا نازارباەۆا دا سول ساناتتا. ول دا ءۇمىتتى، بىراق نازارباەۆ ءۇشىن ول كلاندار تارتىسىنداعى پەشكا عانا. ءبىرىن باسىپ، ەكىنشىسىن كوتەرۋ ءۇشىن، وتباسىلىق شيەلەنىستى تەڭ ۇستاۋ ءۇشىن پايدالانادى. ال بايبەك - پىسپەگەن، ىسىلماعان ويىنشى.
دەمەك، ساقتاناتىن تۇلعا - نازارباەۆتىڭ دۇرىس تاڭداۋ جاساعانىنا قاراماستان، وسى توقاەۆتىڭ ءوزى بولىپ تۇر. قازىر نازارباەۆ توقاەۆتى، توقاەۆ نازارباەۆتى «تاڭعالدىرۋ» جولىندا ىشكى كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر. بۇل تەڭىز استىنداعى ارپالىستىڭ بۋىرقانىسى 23 ءساۋىر كۇنى "نۇر وتاننىڭ" سەزىندە بەلگىلى بولادى. ارينە، توقاەۆ ءار قادامىن اڭدىپ باسىپ، ءوزىن "ەكىنشى پرەزيدەنت" ەمەس، "ەكىنشى تۇلعا" رەتىندە كورسەتۋگە قانشا تىرىسقانىمەن، ونىڭ ءار ءسوزى، ءار ءىسى، ءار قيمىلى، كىممەن كەزىگىپ، كىممەن ۋاعدالاسقانى، العاشقى اۋىس-تۇيىستەرى - ءبارى باقىلاۋدا ءارى ونىڭ ويىن وقۋ ءۇشىن تۇتاس كوماندا جۇمىس جاساپ جاتىر... توقاەۆ الدا-جالدا نازارباەۆتىڭ كوڭىلىنە جاعىپ، پرەزيدەنت بولعان كۇننىڭ وزىندە ساياسي كلان ارالىق تارتىس كۇتىپ تۇر. بۇل بولەك اڭگىمە.
ەندى نە بولماق؟ نازارباەۆتىڭ تاڭداۋى كىمگە ءتۇسۋى مۇمكىن؟
ءبىر قاراعاندا، سارىنى، ءجۇرىسى، ساقتىعى ءارى ينتەللەكتۋالدىعى توقاەۆقا كەلەتىن، نازارباەۆتىڭ بارلىق شكولىن كورگەن، ءارتۇرلى لاۋازىمدى قىزمەت اتقارعان ءبىر ادام بار. ول – «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماۋلەن اشىمباەۆ. قازىرشە ەشبىر «جاۋىرىنشى» ماۋلەن اشىمباەۆ تۋرالى جاق اشقان جوق. ول تۋرالى ءتىپتى دۇرىس بولجام جاساعان پەندەنى كورمەدىك. ال نازارباەۆتىڭ كوكەيىندە اشىمباەۆ ەرتەدەن بار كانديدات. مۇنى ول، كەرەك دەسەڭىز، اشىمباەۆتىڭ وزىنە دە ايتپاعان بولۋى مۇمكىن. تەك نازارباەۆ سوڭعى بىرەر اپتا بويى توقاەۆتىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن اڭدي وتىرىپ ءارى بارلىق پرزيدەنتتىكتەن ءۇمىتتى توپتاردىڭ باعىت-باعدارىن انىقتاپ، شاحمات تاقتاسىنا كوز جىبەرىپ وتىر.
ماۋلەن اشىمباەۆتىڭ بيوگرافياسى دا، گەوگرافياسى دا نازارباەۆتىڭ دا، باسقالاردىڭ دا كوڭىلىنە قونىمدى.
ماۋلەن ءاشىمباۆ – ەڭ اۋەلى ساياساتتانۋشى. ول دا توقاەۆ سەكىلدى زيالى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. حالىققا ءوزىنىڭ ساياسي ساراپتامالارى ارقىلى ەرتە تانىلعان. اكەسى ساعات اشىمباەۆ – تەك ادەبيەتشى عانا ەمەس، ساياساتتا دا ورنى بار، ايتقانىن جۇرت تىڭداعان، ۋاجىنە جۇرتتى ۇيىتقان، ساياسي بەلسەندىلىگى دە ەل ەسىندەگى تۇلعانىڭ ءبىرى. اناسى دا جاۋزشى رەتىندە تانىمال.
ماۋلەن اشىمباەۆ – نازارباەۆ قۇرعان جۇيەنى جەتىك بىلەتىن تۇلعالاردىڭ ءبىرى. پرەزيدەنت اپپاراتى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ءبىراز جىل قىزمەت ەتتى. ول سول جىلدارى وزگەلەرگە قاراعاندا نازارباەۆقا ەتەنە جاقىن ءجۇردى. توقاەۆ نازارباەۆ مەكتەبىنىڭ ءتول ءونىمى دەۋگە تولىقتاي قوسىلۋ قيىن، ال اشىمباەۆ – نازارباەۆ پرودۋكتىسى. ونى وسىرگەن، ساياسي تالداۋ ينستيتۋتتارىن باسقارتقان، پرەزيدەنت اپپاراتىنا شاقىرعان، پارلامەنتتە سىرتقى ساياساتتى باقىلاۋىنا ىقپال ەتكەن، سوسىن №1 پارتياعا وزىنەن كەيىنگى ەكىنشى ادام ەتىپ تاعايىنداعان – نازارباۆ. مۇنداي باسپالداق كەز كەلگەن ادامعا بۇيىرعان جوق. توقاەۆتىڭ ءوزى سىرتقى ساياساتتا ۇزاق ۋاقىت ءجۇردى، سول سەبەپتى پرەزيدەنت اپپاراتىن ىشتەن باقىلاي المادى. بۇل – توقاەۆتىڭ ەڭ ۇلكەن مينۋسى. نازارباەۆ ءوزى قۇرعان جۇيەنى بىلەتىن، ادال ادامدى قاراستىرادى.
ماۋلەن اشىمباەۆ – توقاەۆ سەكىلدى كلانارالىق تارتىسقا تۇسپەگەن ادام. بۇل تۇرعىدان قاراساڭىز، ءتىپتى توقاەۆتان دا تازالىعى باسىم. اشىمباەۆ تا توقاەۆ سەكىلدى جەمقورلىق جايىنداعى اقپاراتتا بىردە ءبىر اتى اتالماعان ءارى ءىرى قارجى ويىندارىنا ارالاسپاعان، قىزمەت جولى ونداي مۇمكىندىك سىيلاماعان جان. نازارباۆ اۋەل باستان ونى تازا ساقتاۋدى كوزدەگەن بولۋى دا ىقتيمال.
سونداي-اق، ول نازارباەۆ اۋلەتىنىڭ دە كوڭىلىنەن شىعادى. نازارباەۆ اۋلەتى دەگەنىمىز – فاميليامەن شەكتەلمەيدى، ول تۇتاس جۇيە – وليگارحتار لوجاسى.
سودان كەيىن...
نازارباەۆ ماۋلەن اشىمباەۆتى تاڭداۋ ارقىلى ءوزى قۇرعان جۇيەنىڭ ءبىراز بىلىعىن دا جاۋىپ كەتۋدى كوزدەۋى مۇمكىن... بۇعان گەوگرافيالىق جاعىنان ءمان بەرگەن ءجون. نازارباەۆ التىنبەك سارسەنباەۆ پەن زامانبەك نۇرقادىلوۆ ءولىمىنىڭ جۇمباق سىرلارىن تىرشىلىگىندە اشۋدى كوكسەمەيدى. ءتىپتى، ونىڭ كەيىن دە ايتىلۋىن قالامايدى. بۇل ماڭگىلىك جۇمباق كۇيىنشە قالسا ەكەن دەپ ارماندايدى. بۇل دا ماڭىزدى فاكتور...
ءتۇيىن:
ءبىزدىڭ ساياساتتانۋشىنىڭ ويىنان ۇققانىمىز وسى بولدى. ارينە، ول بۇدان وزگە دە ارگۋمەنتتەر جايىندا ايتتى. اسىرەسە، سايلاۋعا وليگارحتاردىڭ ىقپالى جۇرە مە دەگەن سۇراق تۋرالى دا كۇردەلى جاۋاپ بەردى. ول تۋرالى الداعى ۋاقىتتا توقتالاتىن بولامىز.
ارمان دۇيسەنحان
madeniportal.kz
