1 قاراشا كۇنى فرانتسيا پرەزيدەنتى ەممانيۋەل ماكرون استاناعا رەسمي ساپارمەن كەلگەن بولاتىن. ساپار اياسىندا ەكى ەل باسشىلارى ساۋدا-ەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق جانە ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ماسەلەلەرى جونىندە كەلىسسوز جۇرگىزدى. سونداي-اق حالىقارالىق جانە وڭىرلىك كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەردى تالقىلادى. ونىڭ ورتالىق ازيا ساپارى استانادان كەيىن سامارقاندا جالعاستى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا فرانتسيا پرەزيدەنتتەرى قازاقستاندا ءۇش رەت توبە كورسەتكەن. العاش 1993 جىلى فرانتسيانىڭ 21-ءشى پرەزيدەنتى فرانسۋا ميتتەران، 2009 جىلى 23-ءشى پرەزيدەنتى نيكوليا ساركوزي جانە 2014 جىلى 24-ءشى پرەزيدەنتى فرانسۋا وللاند قازاقستاندا قوناق بولدى. ەندى، مىنە اراعا ون جىل سالىپ فرانتسۋز ەلىنىڭ 25-ءشى باسشىسى ەممانيۋەل ماكرون استاناعا كەلدى.
جالپى، قازاقستان – فرانتسيانىڭ ورتالىق ازياداعى باستى ەكونوميكالىق ارىپتەسى، ال فرانتسيا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ جەتەكشى ينۆەستورلارىنىڭ ءبىرى. ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2023 جىلعى قاڭتار-تامىز ايىندا ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا اينالىمى 2,7 ملرد دوللاردى قۇراعان. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 21,1 پايىزعا كوپ. قازاقستان ەۋروپا ەلىنە، نەگىزىنەن، مۇناي، ۋران، تيتان جانە سۋتەك ەكسپورتتايدى.
ساياساتتانۋشى قازبەك بەيسەباەۆتىڭ پىكىرىنشە، فرانتسيا پرەزيدەنتى سياقتى جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالار ەلىمىزگە جايدان جاي كەلمەيدى. وسى تۇستا «ادىرنا» ءتىلشىسى ساياساتتانۋشىمەن سۇحباتتاسىپ كوردى.
- ساياسي ساراپشى رەتىندە ماكروننىڭ ورتالىق ازيا ساپارىنان نە كۇتتىڭىز، قازىر نە كورىپ تۇرسىز؟
- بىلايشا ايتقاندا ماكرونعا ءبىز كەرەك بولىپ تۇرمىز. قازاقستاننىڭ ماكرونعا قاراعاندا مۇددەسى كوپ. ويتكەنى، فرانتسيا بۇعان دەيىن اتوم ستانتسيالارىنا قاجەتتى ۋراندى افريكادان، نيگەر مەملەكەتىنەن ساتىپ الىپ كەلدى. سەبەبى اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىندا فرانتسيا دا جەتەكشى ەل سانالادى. قازىر ول جاقپەن بايلانىس توقتاپ، جاڭا ءوندىرۋشى ىزدەۋگە ءماجبۇر. سوندىقتان فرانتسيانىڭ بىزگە كەلۋدەگى باستى ماقساتى بىزدەن ۋراندى كوپتەپ ساتىپ الۋ. فرانتسيا بىزگە قىزىعىپ جاتىر، سالىستىرعاندا ولاردىڭ بىزدەگى مۇددەسى كوبىرەك.
- قازىر پرەزيدەنت ماكرون ورتالىق ازيا ساپارىندا ءجۇر. كەشە قازاقستاندا بولدى، بۇگىنگى ساپارى وزبەكستاندا جالعاسۋدا. ونىڭ ايماققا ساپارىن قازاقستاننان باستاۋ سەبەبى نەدە؟
– جاڭا ايتتىم عوي، فرانتسيا ءۇشىن قازاقستان ماڭىزدى. ارينە، ۋراننىڭ ارقاسىندا. نەگىزگى سەبەپ سول بولىپ تۇر. ەكونوميكا جاعىنان قازاقستاننىڭ فرانتسيامەن قارىم-قاتىناسى جامان ەمەس. مىسالى، بۇعان دەيىن قازاقستاننىڭ بۇرىننان بىرىككەن كاسكو دەگەن ونەركاسىپ بار. تۇركىستان وبلىسىندا ۋران الاتىن بىرىككەن كاسىپورىن.
فرانتسيانىڭ وزبەكستانمەن دە بەلگىلى ءبىر مۇددەسى بار. جالپى ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ الەمدە جەكە ورنى بار. مىسالى، بيىل مامىر ايىنان باستاپ ماسكەۋدە كەزدەسۋ بولدى، قىتايدا دا مەملەكەت باسشىلارى باس قوستى. ءبىر اي بۇرىن امەريكادا پرەزيدەنت بايدەن ورتالىق ازيا باسشىلارىمەن كەزدەستى. ودان كەيىن ورتالىق ازيا باسشىلارى گەرمانياعا بارىپ كەلدى. ەندى مىنە، فرانتسيا ءوز كەزەگىمەن ورتالىق ازياعا كەلىپ وتىر.
- ەۋرودەرجاۆالار باسشىلارىنىڭ ورتالىق ازياعا ساپارلاۋى – سيرەك وقيعا. وسى ساپاردىڭ ناقتى ءۇش سەبەبىن اتاپ وتسەڭىز.
- ءبىرىنشىسى – ەكونوميكا. فرانتسيا بىزدەن مۇنايدى دا ساتىپ الادى. ەكىنشىسى – ورتالىق ازيا حالىقارالىق قارىم-قاتىناسقا ءتيىمدى. ءۇشىنشىسى – قازىر باتىس پەن شىعىستىڭ اراسىندا تارتىس بولىپ جاتىر. ءدال ايتا المايمىن، بىراق مۇمكىن. ءبىز ارقىلى رەسەي مەن قىتايعا ءوتۋ جولىن ىزدەپ جاتقان كورىنەدى.
-ول وسى ساپارىنداعى كەلىسسوزدەر بارىسىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستى دامىتۋ جولدارىن دا تابۋعا تىرىسىپ - قازاقستان مەن وزبەكستان فرانتسيامەن قاتىناستا قانداي ماسەلەدەن ۇتىلماۋى كەرەك، نەدەن ەسە جىبەرمەۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- وزبەكستان تۋرالى ايتا المايمىن. بىراق قازاقستان بۇرىننان فرانتسيامەن قاتىناستى نىعايتۋ كەرەك ەدى. بىراق ول ىستەلگەن جوق. مىسالى، استانادا لرت دەگەن «پالە» بار عوي. ءبىز سونى فرانتسيادان باستادىق قوي. بىراق ونىمەن كەلىسىمدى قويماي، باسقانى تاڭدادىق. ەندى فرانتسيا بۇكىل الەمدە، اسىرەسە لرت، تەمىرجول جاعىنان دامىعان مەملەكەت. سونىمەن قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ ءۇشىن اۋىلشارۋاشىلىق بولماسا تەمىرجول جاعىنان جۇمىس ىستەۋگە بولار ەدى. بىراق بىزدىكىلەر وعان ءمان بەرگەن جوق...
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
دينارا بورانباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
