بۇگىن ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسياسىنىڭ قورىتىندى وتىرىسى ءوتتى. مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قاريننىڭ توراعالىعىمەن وتكەن جيىنعا تاريحشى عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەر قاتىستى.
ەرلان تىنىمبايۇلى ارحيۆ ماتەريالدارىن كەدەرگىسىز پايدالانۋ ءۇشىن ونداعى قۇجاتتاردىڭ قۇپيالىعىن جويۋمەن اينالىساتىن ارناۋلى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا قۇرىلعانىن ايتتى. وسىنىڭ ارقاسىندا ول 2,6 ميلليوننان استام قۇجات پەن ماتەريالدان قۇپيا دەگەن بەلگى الىنىپ تاستالعانىن ەسكەرتتى. مۇنى عىلىمي ورتاداعى بىرەگەي تاجىريبە دەۋگە بولادى.
«مەملەكەتتىك كوميسسيا ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان 311 مىڭنان استام (311 349) ادامدى اقتاۋ ءۇشىن قولدانىستاعى زاڭناما اياسىندا ناقتى جۇمىس جۇرگىزدى. بۇل مەحانيزم ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى، ونى بولاشاقتا دا پايدالانۋعا بولادى. ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ءىس جۇزىندە اقتاۋ ءۇشىن وسى تابىلعان قۇجاتتاردىڭ نەگىزىندە ناقتى شارالار قولعا الىنۋعا ءتيىس. وسىلايشا، مەملەكەتتىك كوميسسيا ءوزىنىڭ باستى مىندەتىن تابىستى ورىندادى. بۇل جۇمىستى ارى قاراي XX عاسىرداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن ماتەريالدارىن زەردەلەۋ ورتالىعى جالعاستىراتىن بولادى»، – دەدى ول.
الاشتانۋشى، عالىم ديحان قامزابەكۇلى قۇجاتتاردى قۇپياسىزداندىرۋ وتە ماڭىزدى بولعانىن ايتادى. سەبەبى ول اتالعان قادام ارقىلى باس پروكۋراتۋرا مەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىندەگى ءبىراز قۇپيا قۇجاتتار قولجەتىمدى بولعانىن ەسكەرتتى.
«بۇگىنگى جيىننىڭ ءمانى ەرەكشە بولعانىن اتاپ وتكەن ءجون. سەبەبى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جوىندەگى كوميسسيانىڭ ءۇش جىلعى جۇمىسى قورىتىندىلاندى. مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارين مىرزا ءبارىن جۇيەلەپ ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ بەردى. بۇل باستامانىڭ ەرەكشەلىگى نەدە جانە وسى ۋاقىتقا دەيىن قانداي جۇمىستار اتقارىلدى دەگەن سۇراقتارعا جان-جاقتى جاۋاپ بەردى. جالپى وسى كوميسسيانىڭ ارقاسىندا 400-دەن استام عالىم قاتىسقان اۋقىمدى ءىس اتقارىلدى. سونداي-اق ەل ىشىندەگى جانە شەت ەلدەگى 60-قا جۋىق ارحيۆتەردە جۇمىس جۇرگىزىلدى. ونىڭ ىشىندە ەكى ميلليوننان استام قۇجات قارالىپ، 700 مىڭعا تاياۋ قۇجات پرەزيدەنت ارحيۆىنە تاپسىرىلدى.
بۇل كوميسسيا ەلدىكتىڭ دەڭگەيىن ارتتىرىپ ادىلدىك پەن زاڭدىق قاعيداتتاردىڭ ورناعانىن كورسەتەدى. ەلدىڭ بۇعان دەيىنگى سۇرانىسى جۇزەگە استى. مەن وسى كوميسسيانىڭ ءادىسناما بولىمىندە جۇمىس اتقاردىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن ورتالىقتاعى جانە جەرگىلىكتى جەردەگى عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ باسىن قوسقان 20-عا جۋىق جيىن ءوتتى. قۇجاتتى پايدالانۋ مەن جۇيەلەۋدىڭ جاي-جاپسارى سارالاندى. بۇل جەردە عالىمداردىڭ ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىگى مەن كاسىبىي ادالدىعى كورىندى. قازاقتىڭ «جوق تابىلمايدى ەمەس، قاراۋى جەتىسپەيدى» دەگەن ادەمى ءسوزى بار. سول ايتپاقشى،جوقتى ىزدەۋگە مۇمكىندىك تۋدىرعان كوميسسيا بولدى»، – دەدى عالىم.
ديحان قامزابەكۇلى كوميسسيا جۇمىسى تۋرالى ايتقان كەزدە ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلىن ەسكە الدى. سەبەبى ول قازاقتىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن حاتقا ءتۇسىرۋدى الاش ارىستارى قولعا العانىنا نازار اۋدارتتى.
«قازاقتىڭ جوعىن ىزدەۋ سوناۋ 1920 جىلى باستالدى. بۇگىنگى تىلمەن ايتساق ول كەزدە احمەت بايتۇرسىنۇلى وقۋ اعارتۋ ءمينيسترى مىندەتىن اتقارىپ تۇرعان. سول كەزدە اكادەميالىق ورتالىق، ءتۇرلى مادەني قاۋىمدار قۇرىلىپ، سونىڭ ارقاسىندا ەلدىڭ ىشىندەگى مۇرالار جيناقتالعان بولاتىن. اقاڭنىڭ سوندا ايتقان «مۇرا جيناۋ اقشا جانە ادام كۇشىمەن بولادى. بىراق تىم اقشاعا قىزىعىپ كەتپەۋ كەرەك. ءبارىن بىردەي الا بەرمەي، پاراساتتى ادامنىڭ كوزقاراسىمەن ىرىكتەپ الۋ كەرەك» دەگەن تاماشا ءسوزى بار. نەگىزى قازاقتىڭ مۇرالارىن جيناۋ 1917-1918 جىلداردان باستالعان. كەيىن سوۆەت ۇكىمەتى قۇرىلعاننان كەيىن قازاقتىڭ تاريحي مۇرالارىن زەرتتەۋ جاڭاشا سيپات العان ەدى.
ال ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ جانىنان جوبالىق وفيس قۇرىلدى. ءار وڭىردە قۇرىلعان بولىمدەر تياناقتى جۇمىس ىستەپ، كوميسسيانىڭ بەدەلىن ارتىرا ءتۇستى. وسى ۋاقىتقا دەيىن 70 تومعا تاياۋ كىتاپ ازىرلەندى. حالىق بارلىق دەرەك كىتاپتا تۇر دەپ قابىلداماي، ونداعى اقپاراتتاردى بويىنا ءسىڭىرۋى كەرەك»، – دەدى الاشتانۋشى.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
