Búgin saıası-qýǵyn súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý jónindegi memlekettik komıssııasynyń qorytyndy otyrysy ótti. Memlekettik keńesshi Erlan Qarınniń tóraǵalyǵymen ótken jıynǵa tarıhshy ǵalymdar men zertteýshiler qatysty.
Erlan Tynymbaıuly arhıv materıaldaryn kedergisiz paıdalaný úshin ondaǵy qujattardyń qupııalyǵyn joıýmen aınalysatyn arnaýly vedomstvoaralyq komıssııa qurylǵanyn aıtty. Osynyń arqasynda ol 2,6 mıllıonnan astam qujat pen materıaldan qupııa degen belgi alynyp tastalǵanyn eskertti. Muny ǵylymı ortadaǵy biregeı tájirıbe deýge bolady.
«Memlekettik komıssııa saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵan 311 myńnan astam (311 349) adamdy aqtaý úshin qoldanystaǵy zańnama aıasynda naqty jumys júrgizdi. Bul mehanızm óziniń tıimdiligin kórsetti, ony bolashaqta da paıdalanýǵa bolady. Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn is júzinde aqtaý úshin osy tabylǵan qujattardyń negizinde naqty sharalar qolǵa alynýǵa tıis. Osylaısha, Memlekettik komıssııa óziniń basty mindetin tabysty oryndady. Bul jumysty ary qaraı XX ǵasyrdaǵy saıası qýǵyn-súrgin materıaldaryn zerdeleý ortalyǵy jalǵastyratyn bolady», – dedi ol.
Alashtanýshy, ǵalym Dıhan Qamzabekuly qujattardy qupııasyzdandyrý óte mańyzdy bolǵanyn aıtady. Sebebi ol atalǵan qadam arqyly Bas prokýratýra men Ishki ister mınıstrligindegi biraz qupııa qujattar qoljetimdi bolǵanyn eskertti.
«Búgingi jıynnyń máni erekshe bolǵanyn atap ótken jón. Sebebi saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý jóindegi komıssııanyń úsh jylǵy jumysy qorytyndylandy. Memlekettik keńesshi Erlan Qarın myrza bárin júıelep aıtyp, túsindirip berdi. Bul bastamanyń ereksheligi nede jáne osy ýaqytqa deıin qandaı jumystar atqaryldy degen suraqtarǵa jan-jaqty jaýap berdi. Jalpy osy komıssııanyń arqasynda 400-den astam ǵalym qatysqan aýqymdy is atqaryldy. Sondaı-aq el ishindegi jáne shet eldegi 60-qa jýyq arhıvterde jumys júrgizildi. Onyń ishinde eki mıllıonnan astam qujat qaralyp, 700 myńǵa taıaý qujat Prezıdent arhıvine tapsyryldy.
Bul komıssııa eldiktiń deńgeıin arttyryp ádildik pen zańdyq qaǵıdattardyń ornaǵanyn kórsetedi. Eldiń buǵan deıingi suranysy júzege asty. Men osy komıssııanyń ádisnama bóliminde jumys atqardym. Osy ýaqytqa deıin ortalyqtaǵy jáne jergilikti jerdegi ǵalymdar men zertteýshilerdiń basyn qosqan 20-ǵa jýyq jıyn ótti. Qujatty paıdalaný men júıeleýdiń jaı-japsary saralandy. Bul jerde ǵalymdardyń azamattyq jaýapkershiligi men kásibiı adaldyǵy kórindi. Qazaqtyń «Joq tabylmaıdy emes, qaraýy jetispeıdi» degen ádemi sózi bar. Sol aıtpaqshy,joqty izdeýge múmkindik týdyrǵan komıssııa boldy», – dedi ǵalym.
Dıhan Qamzabekuly komıssııa jumysy týraly aıtqan kezde Ult ustazy Ahmet Baıtursynulyn eske aldy. Sebebi ol qazaqtyń arǵy-bergi tarıhyn hatqa túsirýdi Alash arystary qolǵa alǵanyna nazar aýdartty.
«Qazaqtyń joǵyn izdeý sonaý 1920 jyly bastaldy. Búgingi tilmen aıtsaq ol kezde Ahmet Baıtursynuly Oqý aǵartý mınıstri mindetin atqaryp turǵan. Sol kezde akademııalyq ortalyq, túrli mádenı qaýymdar qurylyp, sonyń arqasynda eldiń ishindegi muralar jınaqtalǵan bolatyn. Aqańnyń sonda aıtqan «Mura jınaý aqsha jáne adam kúshimen bolady. Biraq tym aqshaǵa qyzyǵyp ketpeý kerek. Bárin birdeı ala bermeı, parasatty adamnyń kózqarasymen iriktep alý kerek» degen tamasha sózi bar. Negizi qazaqtyń muralaryn jınaý 1917-1918 jyldardan bastalǵan. Keıin Sovet úkimeti qurylǵannan keıin qazaqtyń tarıhı muralaryn zertteý jańasha sıpat alǵan edi.
Al Saıası-qýǵyn súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý jónindegi memlekettik komıssııanyń janynan Jobalyq ofıs quryldy. Ár óńirde qurylǵan bólimder tııanaqty jumys istep, komıssııanyń bedelin artyra tústi. Osy ýaqytqa deıin 70 tomǵa taıaý kitap ázirlendi. Halyq barlyq derek kitapta tur dep qabyldamaı, ondaǵy aqparattardy boıyna sińirýi kerek», – dedi alashtanýshy.
«Adyrna» ulttyq portaly
