Erlan Qarin: Dombyrany «haram» dep ūǧyndyruǧa talpynǧan äreketter de bar

Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık keŋesşısı Erlan Qarinnıŋ Ūlttyq dombyra künıne orai “Qazaq ädebietı” gazetıne maqalasy jariialandy. “Adyrna” ūlttyq portaly atauly maqalanyŋ tolyq nūsqasyn nazarlaryŋyzǧa ūsynady. Dombyra – ūlttyq bıregeilıktıŋ basty atributtarynyŋ bırı jäne eŋ qadırlı qūndylyǧy. Sebebı, halqymyzdyŋ taǧdyr joly men taŋbaly tarihynda dombyranyŋ alar orny erekşe. Erge quat bergen de – dombyra. Ūlysty ūiytyp, eldı bırıktırgen de – dombyra. Är zamannyŋ talai taǧdyrşeştı sätterınde qara dombyra eŋsemızdı köterıp, aibarymyzdy asyrǧan. Bügınde Ūlttyq dombyra künı dästürlı türde atalyp ötedı. Mektepterge dombyra sabaǧy engızılıp, öskeleŋ ūrpaqtyŋ ūlttyq sanasyn qalyptastyruǧa baulyp kelemız. Dombyraǧa qandai da bır qūrmetsızdık baiqalsa, ol küllı qoǧamnyŋ qataŋ aiyptauy men qarsylyǧyn tudyrady. Soŋǧy kezderı bızdıŋ mädeni qūndylyqtarymyzǧa şabuyldar bolyp jatqany jasyryn emes. Dombyrany «haram» dep ūǧyndyruǧa talpynǧan äreketter de bar. Bıraq mūndai terıs tendensiialarǧa qoǧam laiyqty toitarys berıp, tanym tūtastyǧy men ūlttyq bolmystyŋ berıktıgın körsettı. Demek, qara dombyra ūlttyŋ qasiettı boitūmary ǧana bolyp qoimai, barşa halyqty bırıktıretın ortaq qūndylyqqa ainalypty. Memleket basşysy atap körsetkendei, «bız ūlttyq bıregeilıgımızdı saqtaǧymyz kelse, qasterlı aspapty qadır tūtuymyz qajet». Būl rette Prezident ūlttyq qūndylyqtarymyzdy ūlyqtaityn bastamalardy barynşa därıpteu qajet ekenın aityp, mereilı merekenıŋ tūtastyǧymyzdy nyǧaita tüsetının erekşe atap öttı. Dombyrany közqaraşyǧymyzdai qorǧap, aialap saqtap, jüielı negızde nasihattauymyz kerek. Öitkenı, materialdyq tarihi mūralarymyz ūlttyŋ jolyn ūrpaqqa ūqtyratyn naqty derek bolsa, dombyra san ǧasyr boiy qalyptasqan dala filosofiiasy men mädeni-ruhani qazynalarymyzdy jetkızedı. Akademik Ahmet Jūbanovtyŋ «Dombyra – köşpelı eldıŋ köneköz şejıresı, köptı körgen qariianyŋ kökırek küiı» deitını sondyqtan bolsa kerek. Sebebı, ūlttyq önerdıŋ negızı osy aspaptan bastau alady. Dombyraǧa qūrmet – ūlttyŋ tūtastyǧyna taianyş, bai mädenietımızge ızet, jarqyn bolaşaqqa degen senım ekenın ūǧynu kerek. Elımızde qalyptasqan jaqsy ürdıske sai, balasy muzykant bolǧanyn qalaityn ata-analar aldymen ūl-qyzyn dombyra üirenuge berıp jatady. Bala keiıngı ömır jolynda dombyrany serık etpegen künnıŋ özınde, būl bızdıŋ qara dombyraǧa degen şynaiy qūrmetımızdıŋ bır aiǧaǧy. Qazır qala köşelerınde de dombyra asynyp bara jatqan jas öskınderdı jiı köremın. Köptegen otbasylardyŋ törınde ılulı tūrǧan dombyra ūrpaq sanasyna ūlttyq maqtanyş sezımın ūialatady. Adam sanasy äu bastan-aq özınıŋ tüp-tamyryn ızdeuge, ılkı bastaularǧa oraluǧa beiım. Sondyqtan intellektualdyq örısı keŋeigen saiyn, ärbır azamat özınıŋ mädenietı jaily köbırek bılgısı keledı. Sebebı, ärbır ūlttyŋ älemnen öz orynyn tabuǧa ūmtylysy qaşanda äuelgı negızdı tiianaq etedı. Būl tūrǧydan qaraǧanda, ūlttyq önerdı jastarǧa üiretu olardyŋ ruhani kemeldenuı men mädenietımızge qyzyǧuşylyǧyn oiatuǧa negız bolady. Osy arqyly bai mūramyzdy saqtap, ūrpaqtan-ūrpaqqa amanattap, qasiettı paryzymyzdy oryndauǧa bolady. Ūlttyŋ qalyptasu kezeŋderındegı aŋyzdardyŋ köbı dombyra töŋıregınde örbidı. Şanaqtaǧy ekı ışektıŋ bırıne Mūŋlyq, bırıne Zarlyq dep at qoiyp, ony miftegı üş dünienıŋ joly, ömır aǧaşy – bäiterekpen bailanystyrǧan halyq aŋyzy, osyny aiǧaqtaidy. Halqymyz asa auyr syndarda tıl jetpeitın sözdı, ükılı dombyraǧa aitqyzǧan. Arheologiialyq qazba jūmystary, tasqa tüsken taŋbalar dombyranyŋ ejelgı däuırde paida bolǧanyn körsetedı. Mıne, osydan-aq baiyrǧy muzykalyq aspaptyŋ mädenietımızde qanşalyqty tereŋ ız qaldyrǧanyn baǧamdauǧa bolady. Qasiettı qara dombyra qaşanda eldıŋ mūŋdasy, erdıŋ syrlasy bolyp keledı. Qysqasy, eŋkeigen kärıden eŋbektegen balaǧa deiın ūlttyq aspapty qadır tūtady. Būl ainalyp kelgende, qazaq halqynyŋ salt-dästürı men ädet-ǧūrpyn, san ǧasyr ardaqtaǧan ruhani qazynasyn baǧalau ekenı belgılı. «Qazaqstan» teleradiokorporasiiasynda qyzmet etken kezımızde töl önerımızdı nasihattauǧa arnalǧan köptegen auqymdy jobalardy jüzege asyrdyq. «Ūly dala sazy» atty arnaiy baǧdarlama aşyp, dalanyŋ är aimaǧyndaǧy küişılık-oryndauşylyq dästürdıŋ jalǧastyruşysy sanalatyn önerpazdardy beinetaspaǧa jazdyq. Än, jyr, küi baǧyttaryn qamtyǧan jobada Aigül Ülkenbaeva, Janǧali Jüzbai, Almas Almatov qatarly belgılı önerpazdar bar. Mūnda bız ülken önerdıŋ būidasyn ūstaǧan belgılı şeberlerdı taspaǧa tartyp, bolaşaq ūrpaqqa qaldyru maqsatyn alǧa qoidyq. Sol kezeŋdegı köp köŋılınen şyǧyp, jalpyhalyqtyq sipat alǧan jobalardyŋ bırı – ekı jyl qatarynan ötken «Men qazaqpyn» megajobasy boldy. Jyl boiy aldymen audandyq, sosyn oblysyq ırıkteulerden ötken önerpazdardy Astanaǧa aldyrttyq. Myrzatai Joldasbek, Seken Tūrysbek syndy ūlttyq önerdıŋ maitalmandary men bılgırlerı jobanyŋ basy-qasynda jürdı. Ūlttyq önerdıŋ jaŋa, jas talanttaryna jol aşudy maqsat etken halyqaralyq jobada talai jas änşınınıŋ baǧy jandy. Tyŋdarman tauyp, ūlttyq önerdı nasihattauǧa mümkındık aldy. Bız būl ıske körşıles elderde tūratyn qandastarymyzdy da tartyp, şetelderde ırıkteu ötkızdık. Qytai, Resei, Moŋǧoliia elderıne saparladyq. Qytaidaǧy qandastarymyzǧa barǧan saparda baiqaǧanym, Ile, Altai, Tarbaǧataidy qonystanǧan qazaqtar özderınıŋ jergılıktı än-küiımen qatar, qazaq dalasynyŋ batysy men Arqanyŋ, Syr men Qarataudyŋ da mūralaryn biık deŋgeide oryndaidy eken. Arǧy bette otyrǧan qazaq öz auylynan üş myŋ şaqyrym şalǧaidaǧy öŋırlerdıŋ küiıne erkın qūlaş ūryp otyrǧanyn kördım. Būl ūlttyq bolmystyŋ tūtastyǧy, mınez ben ruhtyŋ tūtastyǧy edı. Qara dombyranyŋ quaty osydan körınse kerek. Sondyqtan ūlttyq qūndylyqtardy jetkılıktı deŋgeide nasihattap, zamana tudyrǧan mümkındıkterdı tiımdı paidalanuǧa tiıspız. Qazırgı türlı internet platformalarda qazaq küilerı, halyq änderı men jyrlary, ertegılerın qoljetımdı etuge baǧyttalǧan köptegen jūmys atqaryldy. Alaida ol jetkılıksız bolyp otyr. Virtualdy älemde köp otyratyn jaŋa zaman jastaryna ūlttyq qūndylyqtardy sıŋırudıŋ bır tetıgı osy ekenın qaşanda nazarda ūstau kerek. Sondyqtan byltyr maŋyzdy jobany qolǧa aldyq. Bügınde mädenietımızdıŋ altyn ūstyndaryna ainalǧan Dina Nūrpeiısovadan keşegı Qali Jantıleuov, Äbıken Qasenov siiaqty eskı dombyraşylardyŋ oryndauyndaǧy 250 küi, Ämıre Qaşaubaevtan Ramazan Stamǧazievke deiıngı 250 än jauhary, 250 jyr-terme men ertegılerdı qamtyǧan «Asyl mūralar» jobasyn aiaqtap qaldyq. Būl «Altyn qorda» saqtalǧan qūndy dünie, qymbat qazyna. Aldaǧy uaqytta olardy zamanaui platformalarda küllı jūrtqa qoljetımdı etu josparlanyp otyr. Qoryta kelgende aitparym: baǧzydan jetken baba mūrasy bızge ötkennıŋ mänın, babalar jadyn ūqtyryp qana qoimai, bolaşaqta da ūlttyq bıregeilıktıŋ ūstyny, tūtastyqtyŋ tuy bola beredı. Sebebı, dombyra – ūlttyq bıregeilıktıŋ boitūmary.