Şılde aiynyŋ alǧaşqy jeksenbısı ūlttyq dombyra künı merekesı ekendıgı barşamyzǧa mälım. Ūlttyŋ ünıne ainalǧan qasiettı häm kielı aspabymyzdy Qadyr aqyn "Naǧyz qazaq qazaq emes, naǧyz qazaq dombyra" dep laiyqty baǧasyn bergen. Zamannyŋ aǧysy san qūbylsa da özınıŋ özektılıgın joǧaltpaǧan, qai uaqytta bolmasyn ūltymyzdyŋ senımdı serıgıne ainalǧan aspabymyz turaly aŋyz da köp, aqpar da köp. Ejelgı Altai aŋyzdaryna süiensek, taulardy mekendegen ekı aǧaiyndy jıgıt ömır sürıp, bıreuı sol zamandaǧy jalǧyz dombyranyŋ iesı bolǧan eken. Taŋdy taŋǧa ūryp, än-küidı naqyşyna keltırgen bozbalaǧa halyq ta süisıngen. Bıraq şaruaǧa şorqaqtyǧy onyŋ aǧasynyŋ zyǧyrdanyn qainatqan, aqyry şydamaǧan aǧasy ınısınıŋ aspabyn syndyryp, jaramsyz qylyp tynǧan. Osydan keiın dombyra ünı bölşektenıp, Altaidyŋ är aimaǧyna tarap ketken desedı. Osy ünge elıtken adamdar da dombyrany qaita jasap şyǧarypty. El auzyndaǧy köp aŋyzdyŋ bırı osyndai. Sızderge dombyra turaly taǧy da qyzyqty aqparattar legın ūsynbaqşymyz.
- Dombyra sözınıŋ şyǧu tegı älı tolyq zerttelıp bolǧan joq. Desek te är türlı balamalardy köptep kezdestıre alamyz. Mysalǧa, tatar tılınde "dumbra"-balalaika, "dombura"-gitara degen maǧynalardy beredı. Al qalmaq tılınde "dombr" sözı dombyra maǧynasynda qoldanylady. Al moŋǧol halqy dombyra aspabyn "dombura" dep ataidy. Türık bauyrlarymyz gitaraǧa "tambura" degen atau bergen. Barşa türkı halyqtaryna ortaq aspaptyŋ bırı bolǧandyqtan ataulary da ūqsas keletın dombyra sözınıŋ naqty maǧynasy älı de zertteudı, anyqtaudy qajet etedı.
- Dombyra tek türkı halyqtarynyŋ ǧana emes, bükıl älemdegı eŋ ejelgı muzykalyq aspaptardyŋ bırı bolyp sanalady. Joramal boiynşa alǧaşqy dombyralar osydan 6000 jyl būryn qoldanysqa engen. Qazırgı dombyralarǧa kelsek, elımızdıŋ geografiialyq jäne dästürlı än aitu mektepterınıŋ erekşelıkterınn bailanysty är aimaǧymyzda är türlı dombyralar qoldanylady. Elımızdıŋ soltüstık aimaqtarynda şertpe küige arnalǧan dombyralar köptep kezdesse, oŋtüstık, batys aimaqtarda tökpe küidıŋ qarapaiym dombyralaryn jiı jolyqtyrasyz.
- 2010 jyly aspamybyz Ginnestıŋ rekordtar kıtabyn baǧyndyrdy. Qytaida ötken jiynda 10450 dombyraşy "Keŋes" küiın bır uaqytta oryndap küllı älemnıŋ nazaryn özderıne audartty.
- 2008 jyly Moŋǧol-Altai dalasynyŋ Jarǧalant Qairqan üŋgırınen tanymal ǧalymdar osydan 1500 jyl būryn jasalynǧan dombyrany ızdep tapqan. Zertteu kezınde, ondaǧy köne türkı jazularyna közderı tüsken. Dombyranyŋ betınde köne türkı tılınen audarǧanda "Jūpar küi äuenı süisındırdı" degen söz beinelengen. 6000 jyl būryn alǧaşqy ülgılerı jasalǧan būl aspap osydan 15 ǧasyr būryn da jūpar küi şaşyp, adam janyna jylulyq syilaǧan.
- Qazırgı kezde dombyranyŋ, dombyra tektes aspaptardyŋ köptegen türlerı kezdesedı. Än-küi dombyrasy, üş ışektı dombyra, quys moiyn dombyra, şerter, keŋ şanaqty dombyra jäne taǧy da basqa türlerın elımızdıŋ är aimaqtarynan tabuyŋyz mümkın. Būl qatarǧa Farabi eŋbekterındegı 9 ışektı dombyrany jänı qytai jerınde qoldanytatyn liutna aspabyn qosuyŋyzǧa da bolady.
Quandyq Körgenov
Ūqsas jaŋalyqtar
