سوزاق كوتەرىلىسى - 1930 جىلداردىڭ باسىنداعى ادام شىعىنى كوپ بولعان ءىرى قوزعالىستاردىڭ ءبىرى. سوزاق اۋدانىنداعى ادامداردىڭ ەرەۋىلگە شىعۋىنا مال-مۇلكىنەن ايىرىلعاندار مەن ولاردىڭ تۋىستارى ءۇشىن تۇتقىندار لاگەرىنىڭ اشىلۋى مەن ورازا ايىندا ءدىني ادەت-عۇرىپتاردى ورىنداعاندارعا ۇكىمەتتىڭ ايىپ تاعۋى سەبەپ بولعان. كوتەرىلىس 1930 جىلدىڭ 7-16 اقپان ارالىعىندا بولعان. بيىل بۇل وقيعاعا 94 جىل تولىپ وتىر.
جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسi وتەش قىرعىزباەۆتىڭ ەڭبەگىندەگى مالىمەت بويىنشا، 1928 جىلى 3 قىركۇيەكتە قازاق حالىق كوميسسارلار كەڭەسiنiڭ "قازاقستاندا كوشپەلi, جارتىلاي كوشپەلi جانە وتىرىقشى اۋدانداردى بەلگiلەۋ تۋرالى" قاۋلىسىمەن سوزاق اۋدانى قۇرىلعان. تاريحي دەرەكتەر بويىنشا، بۇرىن سىرداريا گۋبەرنياسىنىڭ تۇركiستان ۋەزiنiڭ قۇرامىندا بولعان التى بولىس ەلدە سول جىلى ءۇيدىڭ سانى 12 مىڭنان اسقان، حالىقتىڭ قولىندا بiر ميلليونعا جۋىق مال بولعان.
1928 جىلى قاراشادا بكپ(ب) ورتالىق كوميتەتiنiڭ پلەنۋمىندا كۇن تارتiبiنە شارۋالاردى ەرiكسiز ۇجىمداستىرۋ ماسەلەسi قويىلىپ، بۇل تۋرالى ارنايى قاۋلى دا قابىلدانادى. قازاق ولكەلiك پارتيا كوميتەتiنە 1925-1931 جىلدارى جەتەكشiلiك ەتكەن گولوششەكين ەلدi مەيلiنشە كىسقا مەرزiمدە وتىرىقشىلىققا كوشiرۋدi بۇيىرادى.
جاپپاي ۇجىمداستىرۋ iسiندەگى بۇرمالاۋ سوزاققا دا جەتەدى. "اسىرا سiلتەۋ بولماسىن، اشا تۇياق قالماسىن!" دەپ ۇرانداتقاندار ۇجىمداستىرۋدىڭ پرينتسيپiن بۇزىپ، حالىقتىڭ ساۋىن جانە ۇساق مالىن جيناپ الىپ، ورتاقتاستىرۋعا سالعان. ءسويتىپ سوزاق اۋداندىق پارتيا كوميتەتiنiڭ پلەنۋمى شاقىرىلىپ، كولحوزداستىرۋ مiندەتi تالقىلانادى.
ۇجىمداستىرۋ بەيبىت ەلدى كەدەيلىككە ۇشىراتادى. اۋىل شارۋاشىلىعىنا بايلانىستى سالىقتى تولەي الماعان حالىقتىڭ مال-مۇلكى تاركىلەنىپ، تۇرمەگە قامالا باستايدى. جازىقسىز قامالعانداردى بوساتۋ تۋرالى حالىقتىڭ ءوتىنىشى بيلىك تاراپىنان قاراۋسىز قالادى. ودان بولەك، مال-مۇلكى جوق كەدەيلەرگە ءجۇن جانە استىق سالىعى سالىنادى.
سوزاق كوتەرىلىسىنە 1930 جىلى بارلىعى 5 مىڭداي ادام قاتىسقان. سول ۋاقىتتاعى دەرەكتەر بويىنشا، بۇل وكيعالار "كەڭەس وكىمەتىنە قارسى كونتررەۆوليۋتسيالىق قارۋلى كوتەرىلىس" رەتىندە سيپاتتالعان ەكەن.
سوزاق اۋدانىندا بولعان كوتەرىلىستە 126 كوتەرىلىسشى، 16 اقپانداعى سوزاق قىستاعى ءۇشiن شايقاستا 200 بەلسەندi اتىلىپ، 389 ادام تۇتقىندالدى. شايقاس بارىسىندا حان جانە ونىڭ ۇيىتقىسى بولعان ورتالىعى تالقاندالدى. تاريحي دەرەك بويىنشا، سوزاق وپەراتسياسىنىڭ ناتيجەسiندە 290 ات، 20 تۇيە، 150-دەي وق-دارiمەن اتىلاتىن قارۋ، 100 شاقتى قارۋ قولعا تۇسكەن.
جازالاۋ وپەراتسيالارىن قازاقستان بىرىككەن مەملەكەتتىك ساياسي اكىمشىلىك باسشىسى ولشانسكي باسقارعان ەكەن. ونىڭ نۇسكاۋى بويىنشا كوممۋنارلار وتريادى سوزاق كوتەرىلىسىنە قاتىسى جونىندە سول كۇدىك تۋدىرعان جازىقسىز ادامداردى سوتسىز جانە ەش تەرگەۋسىز اتقان. كوتەرىلىسشىلەر سول جىلدىڭ كوكتەمىندە تالقاندالىپ، ال كوتەرىلىسكە قاتىسۋشىلاردى قۇعىنداۋ 1938 جىلعا شەيىن جالعاسقان.
