Sozaq kóterilisi - 1930 jyldardyń basyndaǵy adam shyǵyny kóp bolǵan iri qozǵalystardyń biri. Sozaq aýdanyndaǵy adamdardyń ereýilge shyǵýyna mal-múlkinen aıyrylǵandar men olardyń týystary úshin tutqyndar lageriniń ashylýy men Oraza aıynda dinı ádet-ǵúryptardy oryndaǵandarǵa úkimettiń aıyp taǵýy sebep bolǵan. Kóterilis 1930 jyldyń 7-16 aqpan aralyǵynda bolǵan. Bıyl bul oqıǵaǵa 94 jyl tolyp otyr.
Jazýshylar odaǵynyń múshesi Ótesh Qyrǵyzbaevtyń eńbegindegi málimet boıynsha, 1928 jyly 3 qyrkúıekte Qazaq Halyq komıssarlar keńesiniń "Qazaqstanda kóshpeli, jartylaı kóshpeli jáne otyryqshy aýdandardy belgileý týraly" qaýlysymen Sozaq aýdany qurylǵan. Tarıhı derekter boıynsha, buryn Syrdarııa gýbernııasynyń Túrkistan ýeziniń quramynda bolǵan alty bolys elde sol jyly úıdiń sany 12 myńnan asqan, halyqtyń qolynda bir mıllıonǵa jýyq mal bolǵan.
1928 jyly qarashada BKP(b) Ortalyq komıtetiniń plenýmynda kún tártibine sharýalardy eriksiz ujymdastyrý máselesi qoıylyp, bul týraly arnaıy qaýly da qabyldanady. Qazaq ólkelik partııa komıtetine 1925-1931 jyldary jetekshilik etken Goloekın eldi meılinshe kysqa merzimde otyryqshylyqqa kóshirýdi buıyrady.
Jappaı ujymdastyrý isindegi burmalaý Sozaqqa da jetedi. "Asyra silteý bolmasyn, asha tuıaq qalmasyn!" dep urandatqandar ujymdastyrýdyń prınıpin buzyp, halyqtyń saýyn jáne usaq malyn jınap alyp, ortaqtastyrýǵa salǵan. Sóıtip Sozaq aýdandyq partııa komıtetiniń plenýmy shaqyrylyp, kolhozdastyrý mindeti talqylanady.
Ujymdastyrý beıbit eldi kedeılikke ushyratady. Aýyl sharýashylyǵyna baılanysty salyqty tóleı almaǵan halyqtyń mal-múlki tárkilenip, túrmege qamala bastaıdy. Jazyqsyz qamalǵandardy bosatý týraly halyqtyń ótinishi bılik tarapynan qaraýsyz qalady. Odan bólek, mal-múlki joq kedeılerge jún jáne astyq salyǵy salynady.
Sozaq kóterilisine 1930 jyly barlyǵy 5 myńdaı adam qatysqan. Sol ýaqyttaǵy derekter boıynsha, bul okıǵalar "Keńes ókimetine qarsy kontrrevolıýııalyq qarýly kóterilis" retinde sıpattalǵan eken.
Sozaq aýdanynda bolǵan kóteriliste 126 kóterilisshi, 16 aqpandaǵy Sozaq qystaǵy úshin shaıqasta 200 belsendi atylyp, 389 adam tutqyndaldy. Shaıqas barysynda han jáne onyń uıytqysy bolǵan ortalyǵy talqandaldy. Tarıhı derek boıynsha, Sozaq operaııasynyń nátıjesinde 290 at, 20 túıe, 150-deı oq-dárimen atylatyn qarý, 100 shaqty qarý qolǵa túsken.
Jazalaý operaııalaryn Qazaqstan Birikken memlekettik saıası ákimshilik basshysy Olshanskıı basqarǵan eken. Onyń nuskaýy boıynsha kommýnarlar otrıady Sozaq kóterilisine qatysy jóninde sol kúdik týdyrǵan jazyqsyz adamdardy sotsyz jáne esh tergeýsiz atqan. Kóterilisshiler sol jyldyń kókteminde talqandalyp, al kóteriliske qatysýshylardy quǵyndaý 1938 jylǵa sheıin jalǵasqan.
