قازاقستاننىڭ قازىرگى الەمدەگى ءرولى مەن مارتەبەسى ونىڭ گەوساياسي جاعدايىنا تىكەلەي بايلانىستى. بۇل پوزيتسيانىڭ ماڭىزدى اسپەكتىلەرىنىڭ ءبىرى – ماڭىزدى اۋماقتار مەن گەوگرافيالىق تۇيىندەر مەن ماسەلەلەردى باقىلاۋ مۇمكىندىگىن بەرەتىندىگى. قازاقستان كونتەكستىندەگى گەوساياسي اسپەكت ەلىمىزدىڭ ستراتەگيالىق جاعدايى تۋرالى تالقىلاۋلاردى ءجيى قوزعايدى. قازاقستان ەۋرازيانىڭ ورتالىعىندا، يسلام، كونفۋتسي مەن حريستيان مادەنيەتتەرىنىڭ قيىلىسىندا، سونىمەن قوسا ساۋدا مارشرۋتتارىنىڭ توعىسۋىندا ورنالاسقان ەرەكشە مەملەكەت. سونىمەن قاتار، جوعارىدا اتالعان ارتىقشىلىقتارعا تابيعي رەسۋرستاردىڭ كوپتىگىن قوسۋىمىزعا دا بولادى.
قازاقستان ەتنومادەني، ءدىني، تىلدىك جانە ۇلتتىق اسپەكتىلەردە ارتۇرلىلىگى بار كوپۇلتتى مەملەكەت. ءبىزدىڭ ەلىمىز كوپتەگەن مادەني داستۇرلەردى مۇرا ەتكەن دەموكراتيالىق، زايىرلى، ۋنيتارلىق، كونستيتۋتسيالىق رەسپۋبليكا رەتىندە رەسمي تۇردە جاريالانعان. قازاقستاننىڭ ەۋرازيانىڭ قاق ورتاسىندا بىرەگەي ورنالاسۋى، ونىڭ باي تابيعي رەسۋرستارى مەن تۇراقتى ەكونوميكاسى ونىڭ وركەندەۋىنە ىقپال ەتىپ، ەلەۋلى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتتى. ال تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا سەكتورى ءجىو-ءنىڭ ەداۋىر بولىگىن قۇرايتىن مۇناي-گاز سالاسىنان كەيىنگى ەكىنشى ءىرى سالاعا اينالا الدى.
كەلەسى ماڭىزدى اسپەكتى ول ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى 5 جىلدان بەرى الەمدىك جانە حالىقارالىق ساياساتقا بەلسەندى ارالاسىپ كەلە جاتقان پرەزيدەنتتىڭ باسقارۋىندا. ياعني، قاسىم- جومارت توقاەۆتىڭ ساياساتى ءوز كەزەگىندە ونىڭ قازاقستان پرەزيدەنتى رەتىندەگى رولىمەن بايلانىستى. توقاەۆ جوعارىدا اتالعان اسپەكتىلەردىڭ بارلىعىن اتقارۋشى جانە بۇل ساياسي پروتسەستەرگە بەلسەندى قاتىسۋشى بولىپ كەلەدى، دەگەنىمەن ونىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىلىگىن اتقارۋ كەزىندە ەلىمىزدە بولعان كوپتەگەن توتەنشە جاعدايلار مەن قاڭتار وقيعاسى، ءبىزدىڭ ەلىمىزگە كورشى مەملەكەتتەردە بولىپ جاتقان جانجالدار مەن حالىقارالىق ساياساتتاعى تۇراقسىزدىق پرەزيدەنتتىڭ ۇستانىپ وتىرعان ساياسي باعدارى مەن شارالارىنىڭ، ونى شەشۋدەگى تيىمدىلىگى مەن ەرەكشەلىكتەرى بار ەكەندىگىن كورسەتۋدە.
بۇل ماقالا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاقستاننىڭ 5 جىل پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقارۋى كەزىندەگى قازاقستاننىڭ گەوساياساتىنا، الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق رەفورمالارعا قاتىسى بار اتقارعان جۇمىستارىنا شولۋ جاسالىنادى.
- توقاەۆتىڭ قازاقستاننىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە لوگيستيكا سالاسىنا قاتىستى ۇستانعان گەوساياساتى
قازاقستان گەوساياساتى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باسشىلىعىمەن 2019-2024 جىلدار ارالىعىندا ەلدىڭ الەمدىك ارەناداعى لوگيستيكا مەن ساۋداداعى ءرولىن نىعايتۋعا ۇمتىلىسىن كورسەتتى. بۇل بىرنەشە نەگىزگى اسپەكتىلەردە كورىنەدى: كولىك جانە لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمداردىڭ دامۋى قازاقستاننىڭ وڭىردەگى ترانزيتتىك ساۋدا ورتالىعىنا اينالۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ كولىكتىك جانە لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدارىن بەلسەندى دامىتۋعا نەگىز بۇرعان. بۇعان تەمىرجول جەلىسىن، جول ينفراقۇرىلىمىن جانە تەڭىز پورتتارىن جاڭارتۋ جانە كەڭەيتۋ كىرەدى.
حالىقارالىق ساۋدا سەرىكتەستىكتەرىنە ينتەگراتسياسى بويىنشا قازاقستان ۇلى جىبەك جولى، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق جانە شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى سياقتى ءتۇرلى حالىقارالىق ساۋدا جانە ەكونوميكالىق باستامالارعا بەلسەندى قاتىسادى. بۇل باسقا ەلدەردىڭ نارىقتارىنا قول جەتىمدىلىكتى جاقسارتۋعا جانە ساۋدا مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋگە ىقپال ەتەدى. حالىقارالىق ساۋداعا قاتىستى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ازاماتتاردىڭ ءارتۇرلى ەرەۋىلدەرى بولعان بولاتىن، سونىڭ ءبىر مىسالى الماتى قالاسىنداعى ازاماتتارىمىزدىڭ ەلىمىزدە قىتايدىڭ قازاقستانداعى جوبالارىنا قارسىلىقتارى مەن جەرىمىزدى قىتايلىقتارعا ساتۋ مەن بەرۋ تۋرالى ارەكەتتەرگە قارسىلىعى تۋىنداعان بولاتىن. سول كەزدە توقاەۆ: «سوڭعى كەزدە «شەتەلدىكتەرگە جەر ساتىلادى – مىس»، «كورشى ەلدىڭ 55 ەسكى زاۋىتى كوشىرىلەدى»، «شەتەلدەن ماڭداعان جۇمىسشى اكەلەدى» دەگەن ءتارىزدى ءتۇرلى قاۋەسەت تاراپ ءجۇر. حالقىمىز مۇنداي داڭعازا سوزدەرگە ەرمەۋى قاجەت. ونداي قاۋەسەتتى ەلدىڭ پاتريوتتىق كوڭىل-كۇيىن ايلا-شارعىمەن ءوز ماقساتىنا پايدالانعىسى كەلەتىن قاسكويلەر تاراتىپ جاتىر. جۇرتتى بۇلايشا اداستىرۋ – حالىقتىڭ بىرلىگىنە ىرىتكى سالىپ، قازاقستاندا تۇراقسىزدىق تۋدىرۋدى كوزدەيتىن گەوساياساتتىڭ ءبىر بولىگى ەكەنىن تۇسىنگەن ءجون» - دەگەن بولاتىن. بۇل ماسەلە بويىنشا قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ دامۋىنا اسەر ەتپەدى، بىراق بۇل جەردە پرەزيدەنتتىڭ ءىس جۇزىندە قازاقتىڭ جەرىنىڭ شەت ەلدىكتەرگە ساتىلمايتىندىعىن ناقتى ايتقاندىعى بارلىعىمىزدى قۋانتتى.
قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ گەوساياساتتاعى بەلسەندىلىگىنىڭ «سوققى» ارەكەتتەرى 2022 جىلى بولدى دەگەن ويدامىن. ول كەزدە مەملەكەت باسشىسى قىتاي مەن رەسەي باسشىلارى – سي تسزينپين جانە پۋتينمەن جەكە كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، شىۇ سامميتىنە قاتىسىپ، بۇۇ باس اسسامبلەياسى الاڭدارىندا، ونىڭ ىشىندە ەۋرووداق باسشىلىعىمەن بىرقاتار كەزدەسۋلەر وتكىزدى، بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ جالپى پىكىرتالاستارىندا ءسوز سويلەدى جانە ءىس-ساپارىمەن نيۋ-يورككە باردى. سونىمەن قاتار، قازاقستان باسشىلىعىنىڭ نازارىندا تۇركى الەمىمەن – ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن، تۇركيامەن جانە ازەربايجانمەن ساياسي جاقىنداسۋ ورىن الدى. ازەربايجانمەن قارىم-قاتىناستىڭ ناتيجەسى 2024 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا ۇتىمدى جانە ءتيىمدى جەتىستىكتەرىن كورسەتتى.
- رەسەي فەدەراتسياسىمەن سەرىكتەستىك
رەسەي قازاقستاننىڭ باستى ساۋدا-ەكونوميكالىق سەرىكتەسى بولىپ تابىلادى. 2022 جىلى قازاقستان ءسىم دەرەكتەرى بويىنشا، ەكىجاقتى قاتىناستار تاريحىندا العاش رەت ەكىجاقتى ساۋدا كولەمى رەكوردتىق $26,1 ميللياردقا جەتتى. 2022 جىلى قازاقستان-رەسەي ىنتىماقتاستىعىنىڭ اعىمداعى جاي-كۇيى مەن دامۋ پەرسپەكتيۆالارىنا، سونداي-اق تمد، ەاەو، ۇقشۇ-نى قوسا العاندا، ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەر شەڭبەرىندەگى ەكىجاقتى ءوزارا ءىس-قيمىلعا بايلانىستى وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاندى. ايتا كەتۋ كەرەك، قازاقستان رەسەي مەملەكەتىمەن ءاردايىم جاقسى قارىم-قاتىناستاردا، دەگەنىمەن بۇنداي ارا-قاتىناستى بۇزۋعا ۇمتىلۋشىلاردىڭ وتە كوپ ەكەندىگى 2023 جىلدان باستاپ كورىنىپ كەلە جاتىر. وسىنداي ارەكەتتەردىڭ ءبىرى ول ەلىمىزدەگى ورىس ءتىلىنىڭ قولدانىلۋ دارەجەسىنە، ەلىمىزدىڭ تاريحىنا قاتىستى اسىرا سىلتەۋشىلەر مەن اراڭداتۋشىلاردىڭ ارەكەتتەرى ءجيى ورىن الدى.
قازاقستان-رەسەي قارىم-قاتىناستارىنىڭ بولاشاعى تۋرالى پەسسيميستىك بولجامدار جوق، دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ تامىز ايىندا سوچيدە وتكەن كەزدەسۋدە، ال ماسكەۋدە بولعان كەزدە قازىرگى گەوساياسي شىندىقتاردان تۋىندايتىن بارلىق قيىندىقتارعا قاراماستان، ۇكىمەتتىڭ الدىنا ءوزارا ساۋدانى ارتتىرۋ مىندەتىن قويىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان، قازىر «رەسەيگە قارسى سانكتسيالاردىڭ سوققىسىنان قالاي شىعۋعا» ەمەس، ساۋدا مەن ينۆەستيتسيانى ودان ءارى ارتتىرۋ جولدارىن ىزدەۋگە باسا نازار اۋدارىلۋدا. ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىستى قازاقستان قاقتىعىستى تەك ديپلوماتيالىق ادىستەرمەن، كەلىسسوزدەر ۇستەلىندە شەشۋ ۇستانىمىن بەرىك ۇستانادى.
پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى رەتىندەگى 5-ءشى جىل جۇمىسىندا ونىڭ رەسەيگە قاتىستى گەوساياسي باعدارى مەن ماقساتتارىنىڭ ايقىن ەكەندىگىن كورە الامىز. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ رەسەيگە قاتىستى گەوساياساتى ەكى ەل اراسىنداعى دوستىق جانە ءوزارا ءتيىمدى قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋعا ۇمتىلىستى قامتيدى. توقاەۆ رەسەيمەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىككە ۇلكەن ءمان بەرەدى جانە ەكونوميكا، ەنەرگەتيكا، كولىك، قاۋىپسىزدىك جانە مادەنيەت سياقتى ءتۇرلى سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە ۇمتىلادى.
ءوزىنىڭ گەوساياساتى اياسىندا توقاەۆ رەسەيمەن تۇراقتى جانە سىندارلى قارىم-قاتىناستى ساقتاۋعا ۇمتىلادى، بۇل ايماقتاعى قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى. ول سونداي-اق شىۇ، ەاەو جانە باسقا دا رەسەيدىڭ قاتىسۋىمەن حالىقارالىق ۇيىمدار مەن باستامالار شەڭبەرىندەگى ىنتىماقتاستىقتى قولدايدى.
- قحر سەرىكتەستىككە باعىتتالعان گەوياسات جانە سي ءتسزينپيننىڭ قولداۋى
قىتاي الەمنىڭ الپاۋىت مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرى جانە ونىڭ دامۋى باسقا مەملەكەتتەردىڭ ونىمەن سەرىكتەستىك ورناتۋعا قىزىقتىراتىندىعى انىق. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قىتايعا قاتىستى گەوساياساتى قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى تىعىز جانە ءوزارا ءتيىمدى قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋعا ۇمتىلىسىمەن سيپاتتالادى. توقاەۆ قىتايمەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىككە جانە ەكونوميكا، ساۋدا، ينفراقۇرىلىم، ەنەرگەتيكا جانە كولىك سياقتى ءتۇرلى سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە ۇلكەن ءمان بەرەدى.
توقاەۆ قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋعا نازار اۋدارادى، بۇل ونىڭ 2019 جىلى پرەزيدەنت لاۋازىمىنا سايلانعاننان كەيىنگى العاشقى شەتەلدىك ساپارى ءۇشىن قىتايدى تاڭداۋىندا كورىنەدى. ول قىتايدا ديپلوماتيالىق جۇمىس تاجىريبەسى بار، قىتاي ءتىلىن بىلەدى، بۇل ونى وسى ەلمەن دوستىق قارىم-قاتىناستى ساقتاۋدىڭ كەپىلى ەتەدى.
قازاقستان «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىن جۇزەگە اسىراتىن قىتاي ءۇشىن، اسىرەسە رەسەيدىڭ كولىك ينفروقۇرىلىمىنىڭ حالىقارالىق سانكتسيالار الدىنداعى وسالدىعىن ەسكەرە وتىرىپ، ماڭىزدى ساۋدا جولىنا اينالعان بولاتىن. مەملەكەتتەر ەۋرازيا ارقىلى ءتيىمدى مۋلتيمودالدى كولىك جۇيەسىن قۇرۋدا بەلسەندى ىنتىماقتاستىققا نەگىزدەلۋدە. گەوساياسي جاعدايدىڭ شيەلەنىسۋى جانە كولىك تىزبەگىنىڭ بۇزىلۋى جاعدايىندا قازاقستان مەن قىتاي ازىق-تۇلىك جانە ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ كىلتى بولىپ تابىلاتىن جەتكىزىلىمدەردى ارتاراپتاندىرۋعا جانە تەڭگەرىمدى قالپىنا كەلتىرۋگە ۇمتىلادى. قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇراقتىلىعى قىتاي ءۇشىن وتە ماڭىزدى، بۇل سي ءتسزينپيننىڭ ەلدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن قولداۋ جانە ىشكى ىستەرگە ارالاسپاۋ تۋرالى مالىمدەمەسىمەن كورسەتىلگەن. قىتاي كوشباسشىسى قازاقستانعا ءىرى ساياسي وقيعا - قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 20-شى سەزى الدىندا بارعانىن اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى، بۇل ەكى ەل اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتەدى.
بەس جىلدىڭ ىشىندە مەملەكەت باسشىسى توقاەۆتىڭ قىتايعا باعىتتالعان گەوساياساتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋ مەن ەكى ەل اراسىنداعى دوستىقتى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. قحر توراعاسى سي تسزينپيننەن قولداۋ الۋ وسى ستراتەگيانىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. پرەزيدەنتتىڭ بەس جىلدا اتقارعان شارالارى مەن ساياساتىنا قاراپ ونىڭ قىتايعا قاتىستى گەوساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى مەن تارماقتارىنا مىنالاردى جاتقىزۋىمىزعا بولادى، ولار: ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا باعىتتالعان شارالاردى اتقارۋى. ياعني، ساۋدا كولەمىن ۇلعايتۋدى، ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋدى جانە ءارتۇرلى سالالارداعى بىرلەسكەن جوبالاردى دامىتۋدى قامتيتىن ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا جانە ەكونوميكالىق قاتىناستاردى دامىتۋدى قولداۋى; توقاەۆ ءاردايىم ينفروقۇرىلىمدىق جوبالاردى قولدايدى. بۇل كولىك دالىزدەرىن سالۋ جانە ەلدەر اراسىنداعى ساۋدا جانە ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا ىقپال ەتەتىن ەنەرگەتيكالىق مارشرۋتتاردى دامىتۋ سياقتى ينفروقۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ بويىنشا بىرلەسكەن جوبالاردى اتقارۋعا باعىتتالعان.
- توقاەۆتىڭ ازەربايجان ارقىلى قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن كوتەرۋدەگى ساياساتى
قازاقستان مەن ازەربايجان كولىك باعىتتارى مەن ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتە شەشۋشى ءرول اتقاراتىن ستراتەگيالىق ماڭىزدى وڭىرلەردە ورنالاسقان. وسى ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق ايماقتاعى تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋعا ىقپال ەتۋى مۇمكىن.
ازەربايجانمەن ىنتىماقتاستىقتا قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەرىن جاقسارتۋعا قاتىستى توقاەۆتىڭ گەوساياسي ستراتەگياسى بىرنەشە نەگىزگى اسپەكتىلەرگە باعىتتالعان.
بىرىنشىدەن، كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ازەربايجانمەن كاسپي تەڭىزى ارقىلى وتەتىن كولىك مارشرۋتتارىن جاڭعىرتۋدا جانە كولىك دالىزدەرىن دامىتۋدا ىنتىماقتاستىق ترانزيتتىك جولداردىڭ وتكىزۋ قابىلەتى مەن تيىمدىلىگىن ارتتىرۋى مۇمكىن.
ەكىنشىدەن، ەنەرگەتيكالىق جوبالاردىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى بار. مۇناي قۇبىرلارى مەن گاز قۇبىرلارىن سالۋدى جانە پايدالانۋدى قوسا العاندا، مۇناي-گاز جوبالارىن بىرلەسىپ ىسكە اسىرۋ قازاقستان مەن ازەربايجان ارقىلى ەنەرگيا رەسۋرستارى ءترانزيتىنىڭ كولەمىن ۇلعايتادى، بۇل مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكالىق وسۋىنە ىقپال ەتەدى.
ءۇشىنشى اسپەكت-ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردى نىعايتۋ. ترانزيتتىك مارشرۋتتاردىڭ جاقسارۋى ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا مەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ۇلعايۋىنا ىقپال ەتەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە ەكونوميكالىق ءوسۋ مەن دامۋدى ىنتالاندىرادى.
اقىرىندا، «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى سياقتى حالىقارالىق جوبالارعا قاتىسۋ ەكى ەلدىڭ ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋگە كومەكتەسەدى جانە ولاردىڭ الەمدىك ارەناداعى پوزيتسياسىن نىعايتادى.
ازەربايجان كوشباسشىسىنىڭ قازاقستانعا ساپارى 2023 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا، ال قازاقستان پرەزيدەنتى باكۋدە 2022 جىلدىڭ تامىزىندا كەلىسسوزدەردى وتكىزدى. بۇل وقيعا قازاقستاننىڭ تۇركى مەملەكەتتەرىمەن كۇردەلى گەوساياسي جاعدايداعى ارىپتەستىگىنىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتتى. رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىسقا بايلانىستى كولىك-لوگيستيكالىق تىزبەكتەردىڭ بۇزىلۋى، سونداي-اق باتىستىڭ سانكتسيالارى قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق مۇمكىندىكتەرىنە اسەر ەتكەندىگى دە كورىندى. وسى وقيعالاردى ەسكەرە وتىرىپ، پرەزيدەنت توقاەۆ ترانسكاسپي جولىن قوسا العاندا، ەكسپورتتىڭ بالامالى باعىتتارىن ىزدەۋ قاجەتتىگىن ءبىلدىردى. بۇل مارشرۋتتىڭ الەۋەتى ايتارلىقتاي دەپ باعالانادى، بۇل قىتاي – ەۋروپا سولتۇستىك مارشرۋتىنىڭ لوگيستيكالىق وپەراتورلارىنىڭ نازارىن اۋدارۋى مۇمكىن.
توقاەۆتىڭ قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى گەوساياساتىنا كەلەتىن بولساق، ول ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ قارقىندى دامىعاندىعىن جانە بۇنىڭ جالعاسىنىڭ بولاتىندىعىن حابارلادى: «قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 2020 جىلدان بەرى 5 ەسە ارتتى. ارينە، بۇل تسيفر سونشالىقتى تاڭقالارلىق كورسەتكىش ەمەس شىعار. بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەۋ كەرەك، الايدا قازىرگى ساۋدا قارقىنى وڭ باعالاۋعا لايىق. ەلدەرىمىز ايتارلىقتاي ەكونوميكالىق الەۋەتكە يە. ءبىز بۇدان دا زور جەتىستىككە جەتەمىز دەپ ويلايمىن. شىن مانىندە، ىنتىماقتاستىقتىڭ اۋقىمى وتە كەڭ. ءبىز بۇگىن مۇناي مەن گازدان بولەك، كولىك پەن لوگيستيكادان باستاپ، تسيفرلاندىرۋعا دەيىنگى ماسەلەلەردىڭ ءبارىن قاراستىردىق. حالىقارالىق ارەنادا تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتقانىمىزعا كوڭىلىم تولادى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنداعى جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدارداعى دەلەگاتسيالارىمىز ءوزارا جەمىستى قارىم-قاتىناس جاساپ وتىر. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار جالعاسادى دەپ ويلايمىن»، - دەپ ايتقان بولاتىن پرەزيدەنت.
- توقاەۆتىڭ الەۋمەتتىك سالاداعى باستامالارى
قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىلىگىن اتقارۋدىڭ ءبىرىشى جىلدارى مەملەكەتتەگى الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ماسەلەلەردى شەشۋدەن باستالدى. وسى كەزەڭدى ەلىمىزدە سول ۋاقىتتا بولعان ساياساتتىڭ اۋىسۋى كەزىندەگى دۇربەلەڭدەر، پاندەميا، پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭدەر، قاڭتار وقيعاسىنىڭ بولۋى دا ودان ءارى الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە دەن قويۋ كەرەكتىگىن كورسەتتى. دەگەنىمەن، بۇل وقيعالار قازاقستاندا الەۋمەتتىك ساياساتتى جاقسارتۋعا جانە ونىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋىنە تەپكى بولعاندىعى انىق. بۇل بولىمدە توقاەۆتىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىلىگىن اتقارۋى كەزىندە جاساعان الەۋمەتتىك باستامالارىنا شولۋ جاسالىنادى.
- پاندەميا كەزىندەگى الەۋمەتتىك باستامالارى
2020 جىلى قازاقستاندا COVID-19 پاندەمياسىنىڭ سالدارىمەن كۇرەسۋ جانە حالىقتى قولداۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن شەشۋشى شارالار قابىلداندى:
الەۋمەتتىك قولداۋدىڭ شۇعىل شارالارى ەنگىزىلدى، ونىڭ ىشىندە حالىققا تولەمدەر مەن كىرىستەردىڭ بولماۋىنا بايلانىستى تولەمدەر جۇيەسى بەرىلدى. پاندەمياعا بايلانىستى شەكتەۋلەردەن جۇمىس ىستەمەيتىن بارلىق قازاقستاندىقتارعا مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن جالپى سوماسى 476 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق 42500 تەڭگەدەن تولەندى. وسى ۋاقىتتا ءدارى-دارىمەككە، ازىق-تۇلىك پەن قاجەتتى تاۋارلاردىڭ باعاسىن ۇستاپ تۇرۋعا قاتىستى شارالار جاسالدى. پرەزيدەنتتىڭ باستاماسى نەگىزىندە بانكتەر مەن شاعىن نەسيە ۇيىمدارى تولەمدى كەشىكتىرگەنى ءۇشىن ايىپپۇلدار ەسەپتەمەدى، ال تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەر بويىنشا 90 كۇن كەشىكتىرىلگەن تولەمدەر جاعدايىندا پايىزدار توقتاتىلدى.
سول كەزدە حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋدى قولداۋ جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ جونىندەگى باعدارلامالار ازىرلەنىپ، ىسكە اسىرىلدى. داعدارىسقا قارسى شارا رەتىندە جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى، ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ «ەڭبەك» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جانە ت.ب. شارالار ازىرلەنىپ، سونىڭ ارقاسىندا 1,2 ميلليون ادام جۇمىس ورنىن ساقتاۋعا جانە تۇرۋعا، سونىمەن قوسا جۇمىسسىزدىقتىڭ ءوسۋى داعدارىس جاعدايلارىن الدىن الۋعا مۇمكىندىك تۋدى.
بيۋدجەت سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن زەينەتاقى، جاردەماقى جانە جالاقى مولشەرى ۇلعايتىلدى.
كوپبالالى جانە از قامتىلعان وتباسىلارعا ارنالعان اي سايىنعى مەملەكەتتىك جاردەماقىلار، از قامتىلعان وتباسىلارداعى بالالارعا ارنالعان كەپىلدەندىرىلگەن الەۋمەتتىك پاكەت جانە مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنەن الەۋمەتتىك تولەمدەردى ۇلعايتۋ سياقتى الەۋمەتتىك قولداۋ جۇيەسىنە يننوۆاتسيالار ەنگىزىلدى.
الەۋمەتتىك قىزمەتتەر پورتالىن ىسكە قوسۋدى قوسا العاندا، ارداگەرلەرگە ەلەۋلى تولەمدەر جۇرگىزىلدى جانە مۇگەدەك ادامدارعا الەۋمەتتىك قولداۋ جۇيەسى جاقسارتىلدى.
بۇل شارالار پاندەميانىڭ ەكونوميكالىق اسەرىن جەڭىلدەتۋگە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار شەكتەۋلەر جاعدايىندا حالىقتى الەۋمەتتىك قولداۋ مەن جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىنە نەگىز بولدى.
- 2021 جىل. پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭدەگى الەۋمەتتىك باستامالار
پاندەميا ەلىمىزدەگى كوپتەگەن ماسەلەلەرگە قاتىستى كەشەندى شارالاردى اتقارىلۋى كەرەكتىگىن كورسەتتى. سونىڭ ءبىرى ول تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋ ماسەلەسى، عالامتور مەن باسقا دا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار سۇراقتاردى قايتا قاراستىرۋدى تالاپ ەتتى. وسى جىلى قازاقستاندا اتقارىلعان الەۋمەتتىك شارالار كەشەنى:
- الەۋمەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن زەينەتاقىلار مەن جاردەماقىلاردىڭ، سونداي-اق جالاقىنىڭ مولشەرىن ارتتىرۋ.
- جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن قىسقارتۋمەن حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋدى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ءتيىمدى مەملەكەتتىك باعدارلاما.
- I توپتاعى مۇگەدەكتەرگە كۇتىم جاساۋ بويىنشا بىرىڭعاي جاردەماقىنى جانە مۇگەدەك بالالارى بار وتباسىلار ءۇشىن جاعدايدى جاقسارتۋدى قوسا العاندا، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ سالاسىندا يننوۆاتسيالار ەنگىزىلدى.
- مەديتسينالىق-الەۋمەتتىك مەكەمەلەردەگى ەلەۋلى جاقسارتۋلار جانە الەۋمەتتىك وڭالتۋ قىزمەتتەرىن كەڭەيتۋ.
- قىزمەتتەردىڭ 92% تسيفرلاندىرۋدى جانە كاسىپتىك دايارلاۋ بويىنشا ونلاين-كۋرستاردى ىسكە قوسۋدى قوسا العاندا، الەۋمەتتىك-ەڭبەك سالاسىندا مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى الۋ راسىمدەرىن تسيفرلاندىرۋ.
- بۇل شارالار الەۋمەتتىك سالاداعى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتىپ قانا قويماي، ازاماتتار ءۇشىن قىزمەتتەردى قولجەتىمدى ءارى ءتيىمدى ەتتى.
اعىمداعى جىلى جۇزەگە اسىرىلعان ماڭىزدى جوبالاردىڭ ءبىرى ول ەلىمىزدىڭ 19 ايماعىندا TenQogam ورتالىعىنىڭ اشىلۋى بولدى. ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامدار تۇراقتى تۇراتىن نەمەسە قىزمەت الاتىن مەديتسينالىق-الەۋمەتتىك مەكەمەلەردىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن بىرقاتار بۇيرىقتارعا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.
پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭدە ادامداردىڭ جۇمىستارىنان ايىرىلۋى مەن ولاردىڭ كاسىپتىك قابىلەتتەرىنىڭ جارامسىز بولۋىنا قاتىستى، قازاقستاندىقتاردىڭ بىلىكتىلىكتەرىن ارتتىرۋ مەن دامىتۋعا ارنالعان ارنايى ونلاين-كۋرستار جاسالىندى.
- 2022 جىلداعى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن الەۋمەتتىك كودەكستەردى قايتا قاراستىرۋ
مەنىڭ ويىمشا، 2022 جىل قازاقستاندا الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ بەلسەندى، ءتيىمدى جۇمىس ىستەگەن كەزەڭى بولدى. سەبەبى، سول كەزدە مەملەكەت ازاماتتارى الدىندا اتقاراتىن قىزمەتتەرىن كەشەندى تۇردە اتقارىپ، ەلىمىزدە كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا سەرپىن جاساعان كەزەڭ بولدى. ياعني سول كەزدە قانداي جوبالار ىسكە اسىرىلدى:
- 4,3 ميلليونان استام قازاقستاندىق ءۇشىن زەينەتاقىلار، جاردەماقىلار مەن وتەماقىلار ۋاقتىلى تولەندى.
- مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن قولداۋ ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالارى بار وتباسىلاردى قوسا العاندا، 1,3 ميلليوننان استام وتباسىنا كورسەتىلدى.
- بالالارى بار وتباسىلاردى قولداۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن جانە الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنان بارلىعى 926,6 ملرد تەڭگەدەن استام قاراجات ءبولىندى.
- ايتارلىقتاي سومالار مۇگەدەكتىك بويىنشا جاردەماقى جانە الەۋمەتتىك تولەمدەر تۇرىندە تولەندى.
- ءار ءتۇرلى سالاداعى جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىنىڭ ءوسۋى جالعاسىپ، ولاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ جاقسارۋىنا ىقپال ەتتى.
- ىسكەرلىك باستامالاردى دامىتۋ ءۇشىن گرانتتار كولەمىن ۇلعايتا وتىرىپ، جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋعا قولداۋ كۇشەيتىلدى.
- 2022 جىلى 921 مىڭنان استام ادام تۇراقتى جۇمىس ورىندارىنا ورنالاستىرىلدى.
بۇدان باسقا، ۇكىمەت مۇگەدەكتىگى بار ادامدار ءۇشىن جاعدايدى جاقسارتۋ جونىندە قادامدار جاساپ، ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان الەۋمەتتىك كودەكستىڭ جوباسىن ازىرلەدى.
- 2023 جىل – قازاقستانداعى جاڭا الەۋمەتتىك رەفورمالاردىڭ ورىن الۋى
بۇل جىلى ەلىمىزدە الەۋمەتتىك ساياساتتا تولەمدەر مولشەرلەرى مەن مولشەرلەمەلەرىنىڭ ۇلعايۋىنان الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جانە ەڭبەك سالاسىنداعى رەفورمالاردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان بولاتىن. ۇكىمەت 2027 جىلعا دەيىن وسى سالاداعى وزگەرىستەرگە باعىتتالعان بەس جىلدىق ستراتەگيالىق وزگەرىستەر جوسپارىن قابىلدادى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆا القا وتىرىسىندا 2023 جىلعا ارنالعان ماقساتتاردى ناقتىلادى.
2023 جىلى جۇزەگە اسىرىلعان الەۋمەتتىك باستامالار مەن شارالار:
- الەۋمەتتىك رەفورمالاردىڭ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان جاڭا ستراتەگياسى قابىلداندى.
- الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋدى جاقسارتۋ ءۇشىن وتباسىنىڭ تسيفرلىق كارتاسى ەنگىزىلدى.
- وتباسىنىڭ تسيفرلىق كارتاسىنا نەگىزدەلگەن اتاۋلى الەۋمەتتىك قولداۋ كۇشەيتىلدى.
- 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ بالا كۇتىمى بويىنشا تولەم مەرزىمى ۇلعايتىلدى.
- 2024 جىلدان باستاپ بالالاردىڭ ارنايى جيناقتاۋ شوتتارىنا جىل سايىنعى تابىستىڭ 50% اۋدارۋ كوزدەلگەن.
- كوپ بالالى انالاردىڭ جاردەماقىلارىن سارالاۋ جوسپارلانۋدا.
- 2025 جىلدان باستاپ اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋ ءۇشىن كەدەيلىك شەگى ورتاشا تابىس نەگىزىندە ايقىندالاتىن بولادى.
- مۇگەدەكتىگى بار ادامدار ءۇشىن ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەتتەردىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە شارالار قابىلداندى.
- 12 وڭالتۋ ورتالىعىن سالۋ جانە الەۋمەتتىك قىزمەتتەر پورتالىن جاڭارتۋ جوسپارلانۋدا.
- پرەزيدەنتتىڭ 2024 جىلى جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاعان الەۋمەتتىك باستامالارى
2024 جىلى جۇزەگە اسىرىلاتىن الەۋمەتتىك باستامالارى تۋرالى پرەزيدەنت ءوزىنىڭ قازاقستاندىقتاردى جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋى كەزىندە ايقىن ايتقان بولاتىن. ونىڭ ايتۋىنشا، 2024 جىل ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ دامۋىنىڭ شىرقاۋى ورىن الاتىن كەز بولادى.
ياعني، مىناداي الەۋمەتتىك باستامالاردى نەگىزدەپ وتىرعاندىعىن اڭعارۋىمىزعا بولادى:
- حالىق سانىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى باستامالار. توقاەۆ قازاقستان حالقىنىڭ 20 ميلليون ادامعا جەتكەنىن اتاپ ءوتتى، بۇل ەل ءۇشىن ماڭىزدى شەكارا مەن وڭ ديناميكانى بىلدىرەدى. ول بۇل فاكتىنى مەملەكەتتىڭ كۇشى مەن وركەندەۋىمەن بايلانىستىرادى، سونىمەن قاتار باقىتتى وتباسىلاردى ەلدىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ نەگىزى دەپ سانايدى.
- ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى رەفورمالارى. پرەزيدەنت ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان وسى سالالارداعى ءىرى جوبالاردىڭ ىسكە قوسىلۋىن اتاپ ءوتتى.
- ەكونوميكالىق دامۋ جانە ينۆەستيتسيالار تارتۋعا قاتىستى. توقاەۆ ميللياردتاعان دوللار شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار تارتۋ، جاڭا كاسىپورىندار اشۋ جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ تۋرالى ايتادى. ول سونداي-اق ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى بولىپ سانالاتىن شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋدى اتاپ وتەدى.
- سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جانە زاڭسىز ساتىپ الىنعان اكتيۆتەردى قايتارۋ بويىنشا. پرەزيدەنت زاڭسىز ساتىپ الىنعان ەكونوميكالىق اكتيۆتەردى قايتارۋ جانە وسى قاراجاتتى حالىقتىڭ يگىلىگىنە، سونىڭ ىشىندە مەكتەپ قۇرىلىسىنا پايدالانۋ جونىندەگى جۇمىس تۋرالى حابارلايدى.
- ءبىلىم بەرۋ مەن وزىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋ: توقاەۆ جاساندى ينتەللەكتتى يگەرۋدى قوسا العاندا، وزىق ءبىلىم مەن جاڭا تەحنولوگيالارعا ۇمتىلۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ كورسەتەدى.
- پاتريوتتىق تاربيە مەن قۇندىلىقتار: پرەزيدەنت ءبىر-بىرىنە قامقورلىق جاساۋعا، ۇلكەندەردى قۇرمەتتەۋگە جانە بالالاردى قۇرمەت پەن جاۋاپكەرشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋگە شاقىرادى. ول وزىق ۇرپاقتىڭ ماقتانىشىن جانە جاستاردىڭ جاسامپاز كۇشىنە دەگەن سەنىمىن بىلدىرەدى.
- ەلدەگى بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ: توقاەۆ ەلدەگى كەلىسىمنىڭ، بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ، سونداي-اق مەملەكەتتىلىكتى ساقتاۋ جانە وتاننىڭ وركەندەۋى ماقساتىندا بىرلىك پەن قاجىرلى ەڭبەكتىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ كورسەتەدى.
قاسىم-جومارت توقاەۆ 5 جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك ساياساتىنىڭ وزگەرۋىنە اسەر ەتتى، ونىڭ الەۋمەتتىك ساياساتقا قاتىستى باستامالارى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىنىڭ جاقسارۋىنا الىپ كەلۋدە.
- قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ساياسي رەفورمالارى
قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ساياسي قادامدارىنا شولۋ جاساۋ وتە قيىن جۇمىستاردىڭ ءبىرى سياقتى، سەبەبى ءسىزدىڭ الدىڭىزدا ءىس-قيىمىل بارىسىن بارىنشا تيىمدىلىكپەن بىرنەشە جىل العا جوسپارلاعان جوعارى تەحنولوگيالىق جۇيە جۇمىس ىستەپ تۇرعانداي سەزىم پايدا بولادى. ەل حالقىنا ءاربىر پرەزيدەنتتىك جولداۋدا تەز جۇزەگە اسىرىلاتىن جانە كەيىنگى رەفورمالار ءۇشىن نەگىز بولاتىن ناقتى يننوۆاتسيالار بار. بۇل دايەكتى ءتاسىل بيلىكتى دە، قوعامدى دا جۇمىلدىرادى، پرەزيدەنت تۋرالى جيناقىلىق پەن پرينتسيپتىلىكتىڭ سيمۆولى رەتىندە اسەر قالدىرادى. ارينە، پرەزيدەنتتىڭ سىرتقى كەلبەتىن باعالاۋ سۋبەكتيۆتى، ويتكەنى ەلدىڭ ارتىندا ماشينا ەمەس، ادام تۇر. الايدا قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ «ەڭسەرۋ» جانە «جارىق پەن كولەڭكە» اتتى ەستەلىكتەرىنەن ونىڭ تاپقىر ءارى جاناشىر ساياساتكەر بولعانىن كورۋگە بولادى. تومەندە پرەزيدەنتتىڭ 5 جىل پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىلىگىن اتقارۋى كەزىندە جۇزەگە اسىرعان ساياسي رەفورمالارىنا شولۋ جاسالىنادى:
- 2019 جىلى اتقارىلعان ساياسي رەفورمالار
2019 جىلى پرەزيدەنت توقاەۆ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن جاريالادى، وندا نەگىزگى باعىت - مەملەكەت ازاماتتاردىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋى ءتيىس.
پارلامەنتتىك وپپوزيتسيانىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەتىن قوعامدىق-ساياسي ميتينگىلەردى وتكىزۋ ءۇشىن حابارلاما قاعيداتى ەنگىزىلدى.
پارتيالىق سايلاۋ تىزىمدەرىندەگى ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن ولاردىڭ ەلدى باسقارۋداعى وكىلدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا مىندەتتى 30 پايىزدىق كۆوتا بەكىتىلدى.
- 2020 جىلى اتقارىلعان ساياسي رەفورمالار
2020 جىلى كوروناۆيرۋس ەپيدەمياسى كەزىندە قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزىن شەشۋشى كوشباسشى رەتىندە كورسەتتى. اۋرۋدىڭ تارالۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن ول تەز ارادا توتەنشە جاعداي ەنگىزىپ، ەۋرازيا ەلدەرىندە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولدى. سونىمەن بىرگە، ول حالىققا ايتارلىقتاي قولداۋ كورسەتە باستادى: زەينەتاقىلار 10% يندەكستەلدى، جاستارعا كوتەرمە قولداۋى بەرىلدى، ال شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالىقتى تولىعىمەن الىپ تاستادى.
- 2021 جىلى اتقارىلعان ساياسي رەفورمالار
2021 جىلى ءبىر مانداتتى وكرۋگتەر بويىنشا سايلاۋدى ءىشىنارا وتكىزۋدى قامتيتىن ساياسي رەفورمالار ەنگىزىلدى، بۇل كانديداتتاردىڭ ءوزىن-ءوزى ۇسىنۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەرگە ساياسي پارتيالاردا قىزمەت اتقارۋعا تىيىم سالىندى، بۇل بيلىكتىڭ پارتيالىق مۇددەلەردەن تاۋەلسىزدىگىنە ىقپال ەتەدى.
سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستە كومەكتەسەتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ازاماتتارمەن جانە بيزنەسپەن ءوزارا ءىس-قيمىلى ءۇشىن تسيفرلىق فورماتتى باسىمدىققا اينالدىرعان «ادەپكى تسيفرلاندىرۋ» جوباسىنا باستاماشىلىق جاسالدى.
سونداي-اق سىبايلاس جەمقورلىق ارەكەتتەرى ءۇشىن سوتتالعان ازاماتتاردى شارتتى تۇردە مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋعا تىيىم سالىندى.
- 2022 جىلى اتقارىلعان ساياسي رەفورمالار
2022 جىل قازاقستانداعى ساياسي رەفورمالاردىڭ جاڭعىرۋ ساتىنە جەتتى. سول كەزدە اتقارىلعان شارالارعا شولۋ رەتىندە: قازاقستاندا كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋ جونىندەگى رەفەرەندۋم ارقىلى ساياسي جاڭعىرتۋ جۇرگىزىلدى. نەگىزگى وزگەرىستەرگە ءبىر رەت جەتى جىلدىق پرەزيدەنتتىك مەرزىم ەنگىزۋ، ءارتۇرلى بيلىك ينستيتۋتتارى اراسىندا وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ، «سۋپەرپرەزيدەنتتىك» رەسپۋبليكا مارتەبەسىنەن باس تارتۋ، پرەزيدەنتكە پارتيالارعا مۇشە بولۋعا جانە تۋىستارىنىڭ مەملەكەتتىك لاۋازىمدارعا ورنالاسۋىنا تىيىم سالۋ كىردى. سونداي-اق، جەردىڭ، سۋدىڭ جانە جەر قويناۋىنىڭ قازاقستان حالقىنا تيەسىلى ەكەندىگى تۋرالى باپ بەكىتىلدى، ال كونستيتۋتسيالىق سوت 1995 جىلى تاراتىلعاننان كەيىن قالپىنا كەلتىرىلدى.
- 2023 جىلى اتقارىلعان ساياسي رەفورمالار
2023 جىلى قازاقستاندا اۋىلدىق ەلدى مەكەندەر مەن اۋداندىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ اكىمدەرىن، سودان كەيىن اۋداندار مەن وبلىستىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ باسشىلارىن سايلاۋ ەنگىزىلدى. مەملەكەتتىك جانە كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمداردى قوعامدىق باقىلاۋ تۋرالى زاڭ دا قابىلداندى. بۇدان باسقا، داۋىستاردىڭ شەكتى ءمانىن ەڭسەرۋ كەزىندە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاراۋى ءۇشىن مىندەتتى ونلاين-پەتيتسيالار ينستيتۋتى ەنگىزىلدى.
ال 2024 جىلى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ ساياسي رەفورمالارىنىڭ باعىتى قانداي بولاتىندىعى ونىڭ Egemen Qazaqstan-عا بەرگەن سۇحباتىنان كورۋگە بولادى. ياعني، Egemen Qazaqstan گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستانداعى ماڭىزدى ساياسي رەفورمالاردى تالقىلادى. كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر سىبايلاس جەمقورلىقتى جويۋعا جانە ەلدىڭ بولاشاق دامۋى ءۇشىن بەرىك قۇقىقتىق ىرگەتاس قۇرۋعا باعىتتالعان. كوپپارتيالىق سايلاۋ ەنگىزىلدى، پارلامەنتتىك باقىلاۋ نىعايتىلدى، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جانە زاڭسىز كاپيتالدى قايتارۋ تۋرالى زاڭدار قابىلداندى. پرەزيدەنت سونداي-اق دەموكراتيالىق قايتا قۇرۋ ءۇشىن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى مەن بەلسەندىلىگىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتىپ، بۇرىنعى جۇيەگە ورالۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتتى.
قورىتىندىلاي كەلە, قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بەس جىلدىق پرەزيدەنتتىگىنىڭ ءسوزسىز ناتيجەسى قازاقستاننىڭ الەمدىك ارەناداعى ورنىن نىعايتۋ، ونىڭ ديپلوماتيالىق ىقپالىن كەڭەيتۋ جانە ۇلتتىڭ جالپى ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ بويىنشا شارالارىنىڭ ءتيىمدى، وڭ ناتيجە بەرگەندىگىن كورۋدەمىز. ونىڭ ستراتەگيالىق باسشىلىعى ەل ىشىندە دە، ودان تىس جەرلەردە دە بەيبىتشىلىكتى، تۇراقتىلىقتى جانە ءوزارا تۇسىنىستىكتى نىعايتۋعا ىقپال ەتتى. الەۋمەتتىك باستامالارى شەشىمى تابىلماي كەلە جاتقان الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ماسەلەلەردى قامتىپ، حالىقتىڭ الەۋەتىن جاقسارتۋعا ىقپالداستى. مەملەكەتتىك ساياسات شەڭبەرىندە جاسالعان جۇمىستار حالىق پەن مەملەكەتتى باسقارۋشىلار اراسىندا بايلانىستى ورناتىپ، پرەزيدەنتتىڭ جىل سايىنعى حالقىنا جولداۋى، ۇلتتىق قۇرىلتايدى جانداندىرۋ، باسقا دا ساياسي باستامالارى مەملەكەتىمىزدى جاڭا دامۋدىڭ باستاۋىنا الىپ كەلدى دەگەن ويدامىن.
جوعارىدا ايتىلعانداردى ەسكەرە وتىرىپ، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پرەزيدەنتتىگىنىڭ بەس جىلدىق كەزەڭى كۇردەلى الەمدىك كونتەكستە بەلسەندى دامۋ، دانا كوشباسشىلىق جانە تۇراقتى قاتار ءومىر ءسۇرۋ ۋاقىتى رەتىندە قازاقستان تاريحىندا ءىز قالدىرادى دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى.
اينۇر باقىتجانوۆا,
ساراپشى، الەۋمەتتانۋشى
