ەلدە جول-كولىك وقيعالارى جيىلەپ، نەبىر وكىنىشتى وقيعالاردى جانى اشىماستان حابارلاۋ، ونى سول كۇيىندە قابىلداۋ ادەتكە اينالىپ كەتتى. ماسەلەگە ۇيرەنشىكتى وقيعا رەتىندە قاراۋدىڭ سالدارىنان ادام شوشيتىنداي ستاتيستيكا سانى ءوسىپ كەلەدى. وسىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ماماندار نە دەيدى؟
سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە جان تۇرشىگەرلىك جول اپاتتارى جيىلەدى. قۇقىقتىق ستاتيستيكا پورتالىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنەتىن بولساق،ان جىل باسىنان بەرى 2635 جول-كولىك اپاتى تىركەلگەن. سالدارىنان 3334 ادام جاراقاتتانىپ، ونىڭ 242-ءسى قازا تاپقان. بۇل وتكەن جىلعى العاشقى ءۇش ايمەن سالىستىرعاندا 53,3 پايىزعا ارتىق
ۇيرەنشىكتى سەبەپتەر – وكىنىش وزەگى
جول-كولىك وقيعالارىنىڭ نەگىزگى سەبەبى – جول ەرەجەلەرىنىڭ ساقتالماۋى. جۇرگىزۋشىلەر تارتىپكە باعىنباعاندىقتان جانە قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا نەمقۇرايلى قارايتىندىقتان بۇنداي وقيعالاردىڭ سوڭى قايعىلى اياقتالۋدا.
اپاتقا اكەلەتىن تاعى ءبىر سەبەپ رەتىندە كەيبىر جۇرگىزۋشىلەردىڭ كولىك جۇرگىزۋ كۋالىگىنە زاڭسىز قول جەتكىزۋىن ايتساق بولادى. 2023 جىلى انتيكور تەكسەرىس بارىسىندا وسىنداي جاعدايلاردى انىقتاعاندىقتان، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن الۋ ەرەجەلەرى ەداۋىر كۇشەيتىلدى. ماسەلەن، بۇعان دەيىن تەوريالىق ەمتيحاندى جەكە كومپانيالار ۇيىمداستىرعان بولسا، وزگەرىستەن كەيىن «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» مەملەكەتىك كورپوراتسياسى موينىنا الدى.
تاعى ءبىر وزگەرىس ەمتيحانعا باسقا ادامنىڭ كىرۋىنە جول بەرمەۋ ماقساتىندا بيومەتريالىق تەكسەرىس ەنگىزىلدى. سونىمەن قاتار، ەمتيحان بارىسى تولىعىمەن كامەرا ارقىلى باقىلانادى. 2 رەت ەمتيحاننان قۇلاعان ۇمىتكەر تەك 1 ايدان كەيىن عانا دايىندالىپ قايتادان تاپسىرا الادى.
ارينە، جول اپاتىنىڭ سەبەبى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. بۇل تۇستا جول ساپاسىن ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. ماسەلەن، الەم بويىنشا ەڭ ساپالى جولدار رەيتينگىندە كوش باستاپ تۇرعان سينگاپۋر ەلىندە اپاتتان قازا بولاتىندار سانى از. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، ادام ءولىمى بويىنشا 179 ەلدىڭ ىشىندە سينگاپۋر 174 ورىندا تۇر. ياعني، 100 مىڭ ادامعا شاققاندا قايتىس بولۋ كورسەتكىشى 2,1 ادامدى قۇرايدى.
ال جول ساپاسى بويىنشا 190 ەلدىڭ ىشىندە 93 ورىنعا جايعاسقان ەلىمىزدە بۇل كورسەتكىش 12,7 ادامعا تەڭ. بۇدان جول ساپاسىنىڭ جاقسى بولۋى اپاتتىڭ جانە ونىڭ سالدارىنان بولاتىن ءولىم-ءجىتىمنىڭ ازايۋىنا اسەر ەتەتىنىن بايقاي الامىز.
اقساق ينفراقۇرىلىم
ترانسپورت ينجەنەرى، قالالىق كولىك مامانى گاۋحار دوستانوۆانىڭ ايتۋىنشا، جول-كولىك وقيعالارىنىڭ 70 پايىزدان استامى ەلدى مەكەندەردە ورىن الادى. ونىڭ نەگىزگى سەبەبى – جولدىڭ ساپاسىزدىعى مەن ينفراقۇرىلىمنىڭ جاي-كۇيى.
- جول-كولىك وقيعالارىنىڭ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەر ءۇشىن جول ينفراقۇرىلىمىنىڭ (جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولاعى مەن بەلگىلەردىڭ) دۇرىس قۇرىلماۋىن ايتار ەدىم. ارىپتەستەرمەن قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ ورگاندارى پورتالىنىڭ ەلورداداعى جول-كولىك وقيعالارى تۋرالى مالىمەتتەرىن سارالاي كەلە، استانادا ادام ءولىمى بايقالاتىن جول-كولىك وقيعالارىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىندا جاياۋ جۇرگىنشى زارداپ شەگەتىنىن انىقتادىق. رەسپۋبليكا بويىنشا بۇل كورسەتكىش 25 پايىزدى قۇرايدى، - دەيدى مامان.
گاۋحار دوستانوۆانىڭ ايتۋىنشا جول قوزعالىسى ەرەجەلەرىن بۇزعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك قاتاڭداتىلىپ، ايىپپۇل سوماسى ۇلعايتىلعان. سونىمەن قاتار، كامەرالاردىڭ كومەگىمەن زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى اۆتوماتتى تۇردە تىركەۋ ەنگىزىلگەن.
- 15-20 جىل بۇرىنعى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا جولدىڭ ساپاسىن كوتەرۋ باعىتىندا وزگەرىستەر بار. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى كومپانيالار جول قۇرىلىسىنا ينۆەستيتسيا سالىپ جاتىر. ونىڭ دالەلى "نۇرلى جول" ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ باعدارلاماسى جانە "باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي" حالىقارالىق ءدالىزى. جولداردى جوندەۋ مەن جاڭا جولدار سالۋ بىزگە قانداي پايدا بەرەدى دەيتىندەرگە ايتارىم، بۇل – اپات قاۋىپىن تومەندەتەتىن جوعارى ساپالى جول ينفراقۇرىلىمىن قالىپتاستىرۋعا جاردەمدەسەدى، - دەيدى قالالىق كولىك مامانى گاۋحار دوستانوۆا.
«جول اپاتى تاعدىردىڭ جازعانى ەمەس»
جول تارتىبىنە باعىنباعانداردى قانداي جازا كۇتىپ تۇرعانى تۋرالى ايتا كەتسەك. اپاتقا سەبەپ بولىپ، جول ءجۇرۋ قاعيدالارىن بۇزعان جاعدايدا 10 اەك ايىپپۇل سالىنادى. ماتەريالدىق شىعىن كەلتىرگەن بولسا، 6 ايعا دەيىنگى مەرزىمدە كولىك قۇرالىن باسقارۋدان شەكتەلەدى نەمەسە 20 اەك مولشەرىندە اقشا تولەۋ مىندەتتەلەدى. ەگەر دە اپات بارىسىندا ادامدى جاراقاتتاپ، دەنساۋلىعىنا جەڭىل زيان تيگىزسە، 40 اەك كولەمىندە ايىپپۇل تولەيدى، بولماسا 9 اي كولەمىندە كولىك ايداۋ قۇقىعىنان ايىرىلادى.
جازا جول اپاتىن ازايتۋدىڭ جالعىز جولى ەمەس ەكەنى انىق. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە كولىك اپاتىنان بولاتىن ءولىم مەن اۋىر جاراقاتتاردىڭ نولدىك دەڭگەيىنە جەتۋگە باعىتتالعان Vision Zero تۇجىرىمداماسى جۇمىس اتقارۋدا.
- Vision Zero-نىڭ ءمانى – جولداعى اپات سالدارىنان قازا بولۋدىڭ قالىپتى جاعداي مەن تاعدىردىڭ جازعانى ەمەس ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ. سونىمەن قاتار، اپاتتىڭ الدىن الۋعا بولاتىنىن كورسەتۋ، - دەيدى Vision Zero تۇجىرىمداماسىنا سايكەس جول قوزعالىسىن ۇيلەستىرۋ جونىندەگى مامان ازيزا تالاسپاەۆا.
Vision Zero جول قوزعالىسى قاۋىپسىزدىگى ستراتەگياسى العاش رەت 1997 جىلى شۆەتسيادا قابىلداندى. ول ۋاقىتتا شۆەتسيادا جول-كولىك اپات سالدارىنان جىلىنا 800-گە جۋىق ادام قازا تاپقان بولسا، 2011 جىلى 314 ادامعا دەيىن ازايعان. 2019 جىلعى مالىمەت بويىنشا ءولىم كورسەتكىشى 100 ادامعا شاققاندا 2,1 ادامعا دەيىن تومەندەگەن. 2007 جىلدان بەرى الەمنىڭ وزگە دە ەلدەرى Vision Zero تۇجىرىمداماسىن قابىلداپ، اپات قۇرباندارىن ازايتۋدا. Vision Zero جوباسىنىڭ باستى ماقساتى - ينجەنەرلىك، ارحيتەكتۋرالىق جانە تەحنولوگيالىق شەشىمدەردى قولدانۋ، سونداي-اق جول قوزعالىسىنا قاتىسۋشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ ارقىلى كولىكتەگى ءولىم مەن اۋىر جاراقاتتاردى مينيمۋمعا دەيىن ازايتۋ.
30 جىلدا 83 مىڭ ادام نە ءۇشىن قازا تاپتى؟
قازاقستاندا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى Vision Zero-نى ونەركاسىپ ورىندارىنداعى جازاتايىم وقيعالار مەن ءولىمنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن 2019 جىلى قابىلداپ، ىسكە قوسقان بولاتىن. قازىرگى تاڭدا جولداعى ءولىم وقيعالارىن ازايتۋ ماقساتىندا دا قولدانىلىپ جاتىر.
ازيزا تالاسپاەۆا Vision Zero تۇجىرىمداماسىن جاي عانا قاعاز جۇزىندە قابىلداپ، قالدىرا سالۋعا بولمايتىنىن العا تارتىپ، بۇل ارەكەتتى قاجەت ەتەتىن تۇجىرىم ەكەنىن ەسكەرتتى. ماماننىڭ ايتۋىنشا، بىزدە جۇرگىزۋشىلەردىڭ جايلىلىعىنا باسا ءمان بەرىلەدى. Vision Zero-نىڭ اتقاراتىن جۇمىستارىنىڭ ءبىرى جۇرگىزۋشىلەردىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ، مۇگەدەك ادامداردىڭ، بالالاردىڭ، قارتتاردىڭ، سونداي-اق قوعامدىق كولىكتى پايدالانۋشىلاردىڭ جايلىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە نازار اۋدارۋ.
- ءبىز قازىر تەڭ قۇقىلى ادامعا باعىتتالعان جوبالاۋعا كوشۋىمىز كەرەك. جۇرگىزۋشىلەر ارتىقشىلىقتارعا ۇيرەنىپ قالعاندىقتان، ولارعا تەڭدىك قىسىم سياقتى سەزىلەدى. وعان قاراماستان زاڭدى كۇشەيتۋ قاجەت، - دەيدى جول قوزعالىسىن ۇيىمداستىرۋشى.
ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنەتىن بولساق، ەلىمىزدە سوڭعى 6 جىلدا جول اپاتىنان 13 مىڭ 541 ادام قازا تاپقان. بۇل ءبىر شاعىن قالانى جوعالتۋمەن تەڭ. بۇدان بولەك، جىل سايىن جول-كولىك وقيعالارىنان 19 مىڭنان استام ادام مۇگەدەك بولىپ قالۋدا.
- Vision Zero-نىڭ جول قاۋىپسىزدىگىن ۇيىمداستىرۋدىڭ ادەتتەگى تاسىلىنەن باستى ايىرماشىلىعى – Vision Zero ماسەلەلەردى شەشۋدە پانارالىق ءتاسىلدى العا تارتادى. مىسالى، ءداستۇرلى تاسىلدە نەگىزىنەن كولىك ينجەنەرلەرى مەن جول پوليتسياسى ۇسىنعان شارالار ەسكەرىلەدى، ال Vision Zero جوعارىدا اتالعان مامانداردىڭ عانا ەمەس، دەنساۋلىق ساقتاۋ ماماندارىنىڭ، ساياساتكەرلەردىڭ جانە باسقا دا مۇددەلى تۇلعالاردىڭ پىكىرلەرىن بىرىكتىرەدى، - دەيدى ترانسپورت ينجەنەرى گاۋحار دوستانوۆا.
Vision Zero جوباسىنىڭ ەڭ نەگىزگى اتقاراتىن قىزمەتتەرى: جاياۋ جۇرگىنشىلەر مەن ۆەلوسيپەد جولدارىن جاقسارتۋ، قيىلىستاردا قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىن ورناتۋ جانە جول جارىعىن جاقسارتۋ سياقتى قاۋىپسىز ينفراقۇرىلىمدىق جول قوزعالىسى شەشىمدەرىن ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋ، جول قوزعالىسىنا قاتىسۋشىلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە اۆتوكولىك جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ، جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ جانە ۆەلوسيپەدشىلەردىڭ حاباردارلىعى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ.
بىلتىر پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كەڭەيتىلگەن القا ماجىلىسىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جول قاۋىپسىزدىگى دەڭگەيىن ارتتىرۋدى تاپسىرعان ەدى. سوندا كەيىنگى ءۇش جىلدا جىلدا جول-كولىك وقيعالارىنىڭ سانى 9 پايىزعا وسكەنى، سالدارىنان 6,5 مىڭنان استام ازامات قازا تاۋىپ، 55 مىڭنان استامى جاراقات العانى ايتىلعان.
ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، ەلدە 30 جىل ىشىندە جول-كولىك اپاتىنان 83 مىڭنان استام ادام قازا تاپقان. كەيىنگى ءۇش جىلدا قازاقستان جولدارىنداعى جول-كولىك وقيعالارى جىل سايىن ۇدايى 6 پايىزعا وسۋمەن كەلەدى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي اپاتتاردىڭ 87 پايىزعا جۋىعى جۇرگىزۋشىلەردىڭ كىناسىنەن بولادى.
سول كەزدە دەپۋتات ناۋرىز سايلاۋباي بۇعان جۇرگىزۋشىلەردى دايارلاۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى، قاراپايىم جول قوزعالىسى ەرەجەلەرىن بىلمەۋ جانە جۇرگىزۋشى كۋالىگىن بەرۋ پروتسەسسىندەگى جەمقورلىق سەبەپ بولىپ وتىرعانىن ايتقان.
- بىرنەشە رەت ەمتيحان تاپسىرا الماعان ازاماتتار امال جوقتان ماسەلەنى جەڭىل شەشۋدىڭ جولدارىن ىزدەيدى. زاڭدى اينالىپ وتۋگە تىرىسادى. البەتتە، مۇنىڭ سالدارى سىبايلاس جەمقورلىققا الىپ كەلەدى. كولىك جۇرگىزۋ كۋالىگىن الۋ قيىنداپ كەتكەنى دە حالىق اراسىندا نارازىلىق تۋعىزىپ وتىر، - دەگەن ناۋرىز سايلاۋباي تەوريالىق ەمتيحاندى «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» مەملەكەتىك كورپوراتسياسى موينىنا العانىنا مەڭزەپ.
مەرەي مىرزاعاليقىزى
