Elde jol-kölık oqiǧalary jiılep, nebır ökınıştı oqiǧalardy jany aşymastan habarlau, ony sol küiınde qabyldau ädetke ainalyp kettı. Mäselege üirenşıktı oqiǧa retınde qaraudyŋ saldarynan adam şoşityndai statistika sany ösıp keledı. Osynyŋ aldyn alu üşın mamandar ne deidı?
Soŋǧy kezderı elımızde jan türşıgerlık jol apattary jiıledı. Qūqyqtyq statistika portalynyŋ mälımetterıne süienetın bolsaq,an jyl basynan berı 2635 jol-kölık apaty tırkelgen. Saldarynan 3334 adam jaraqattanyp, onyŋ 242-sı qaza tapqan. Būl ötken jylǧy alǧaşqy üş aimen salystyrǧanda 53,3 paiyzǧa artyq
ÜIRENŞIKTI SEBEPTER – ÖKINIŞ ÖZEGI
Jol-kölık oqiǧalarynyŋ negızgı sebebı – jol erejelerınıŋ saqtalmauy. Jürgızuşıler tärtıpke baǧynbaǧandyqtan jäne qauıpsızdık talaptaryna nemqūraily qaraityndyqtan būndai oqiǧalardyŋ soŋy qaiǧyly aiaqtaluda.
Apatqa äkeletın taǧy bır sebep retınde keibır jürgızuşılerdıŋ kölık jürgızu kuälıgıne zaŋsyz qol jetkızuın aitsaq bolady. 2023 jyly Antikor tekserıs barysynda osyndai jaǧdailardy anyqtaǧandyqtan, jürgızuşı kuälıgın alu erejelerı edäuır küşeitıldı. Mäselen, būǧan deiın teoriialyq emtihandy jeke kompaniialar ūiymdastyrǧan bolsa, özgerısten keiın «Azamattarǧa arnalǧan ükımet» memleketık korporasiiasy moinyna aldy.
Taǧy bır özgerıs emtihanǧa basqa adamnyŋ kıruıne jol bermeu maqsatynda biometriialyq tekserıs engızıldı. Sonymen qatar, emtihan barysy tolyǧymen kamera arqyly baqylanady. 2 ret emtihannan qūlaǧan ümıtker tek 1 aidan keiın ǧana daiyndalyp qaitadan tapsyra alady.
Ärine, jol apatynyŋ sebebı mūnymen şektelmeidı. Būl tūsta jol sapasyn aitpai ketuge bolmaidy. Mäselen, älem boiynşa eŋ sapaly joldar reitingınde köş bastap tūrǧan Singapur elınde apattan qaza bolatyndar sany az. Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ mälımetıne süiensek, adam ölımı boiynşa 179 eldıŋ ışınde Singapur 174 orynda tūr. Iаǧni, 100 myŋ adamǧa şaqqanda qaitys bolu körsetkışı 2,1 adamdy qūraidy.
Al jol sapasy boiynşa 190 eldıŋ ışınde 93 orynǧa jaiǧasqan elımızde būl körsetkış 12,7 adamǧa teŋ. Būdan jol sapasynyŋ jaqsy boluy apattyŋ jäne onyŋ saldarynan bolatyn ölım-jıtımnıŋ azaiuyna äser etetının baiqai alamyz.
AQSAQ İNFRAQŪRYLYM
Transport injenerı, qalalyq kölık mamany Gauhar Dostanovanyŋ aituynşa, jol-kölık oqiǧalarynyŋ 70 paiyzdan astamy eldı mekenderde oryn alady. Onyŋ negızgı sebebı – joldyŋ sapasyzdyǧy men infraqūrylymnyŋ jai-küiı.
- Jol-kölık oqiǧalarynyŋ sebepterınıŋ bırı retınde men jaiau jürgınşıler üşın jol infraqūrylymynyŋ (jaiau jürgınşıler jolaǧy men belgılerdıŋ) dūrys qūrylmauyn aitar edım. Ärıptestermen qūqyqtyq statistika jäne arnaiy esepke alu organdary portalynyŋ elordadaǧy jol-kölık oqiǧalary turaly mälımetterın saralai kele, Astanada adam ölımı baiqalatyn jol-kölık oqiǧalarynyŋ jartysyna juyǧynda jaiau jürgınşı zardap şegetının anyqtadyq. Respublika boiynşa būl körsetkış 25 paiyzdy qūraidy, - deidı maman.
Gauhar Dostanovanyŋ aituynşa jol qozǧalysy erejelerın būzǧany üşın jauapkerşılık qataŋdatylyp, aiyppūl somasy ūlǧaitylǧan. Sonymen qatar, kameralardyŋ kömegımen zaŋ būzuşylyqtardy avtomatty türde tırkeu engızılgen.
- 15-20 jyl būrynǧy kezeŋmen salystyrǧanda joldyŋ sapasyn köteru baǧytynda özgerıster bar. Halyqaralyq deŋgeidegı kompaniialar jol qūrylysyna investisiia salyp jatyr. Onyŋ dälelı "Nūrly Jol" infraqūrylymdyq damu baǧdarlamasy jäne "Batys Europa - Batys Qytai" halyqaralyq dälızı. Joldardy jöndeu men jaŋa joldar salu bızge qandai paida beredı deitınderge aitarym, būl – apat qauıpın tömendetetın joǧary sapaly jol infraqūrylymyn qalyptastyruǧa järdemdesedı, - deidı qalalyq kölık mamany Gauhar Dostanova.
«JOL APATY TAǦDYRDYŊ JAZǦANY EMES»
Jol tärtıbıne baǧynbaǧandardy qandai jaza kütıp tūrǧany turaly aita ketsek. Apatqa sebep bolyp, jol jüru qaǧidalaryn būzǧan jaǧdaida 10 AEK aiyppūl salynady. Materialdyq şyǧyn keltırgen bolsa, 6 aiǧa deiıngı merzımde kölık qūralyn basqarudan şekteledı nemese 20 AEK mölşerınde aqşa töleu mındetteledı. Eger de apat barysynda adamdy jaraqattap, densaulyǧyna jeŋıl ziian tigızse, 40 AEK kölemınde aiyppūl töleidı, bolmasa 9 ai kölemınde kölık aidau qūqyǧynan aiyrylady.
Jaza jol apatyn azaitudyŋ jalǧyz joly emes ekenı anyq. Qazırgı taŋda elımızde kölık apatynan bolatyn ölım men auyr jaraqattardyŋ nöldık deŋgeiıne jetuge baǧyttalǧan Vision Zero tūjyrymdamasy jūmys atqaruda.
- Vision Zero-nyŋ mänı – joldaǧy apat saldarynan qaza boludyŋ qalypty jaǧdai men taǧdyrdyŋ jazǧany emes ekendıgın tüsındıru. Sonymen qatar, apattyŋ aldyn aluǧa bolatynyn körsetu, - deidı Vision Zero tūjyrymdamasyna säikes jol qozǧalysyn üilestıru jönındegı maman Aziza Talaspaeva.
Vision Zero jol qozǧalysy qauıpsızdıgı strategiiasy alǧaş ret 1997 jyly Şvesiiada qabyldandy. Ol uaqytta Şvesiiada jol-kölık apat saldarynan jylyna 800-ge juyq adam qaza tapqan bolsa, 2011 jyly 314 adamǧa deiın azaiǧan. 2019 jylǧy mälımet boiynşa ölım körsetkışı 100 adamǧa şaqqanda 2,1 adamǧa deiın tömendegen. 2007 jyldan berı älemnıŋ özge de elderı Vision Zero tūjyrymdamasyn qabyldap, apat qūrbandaryn azaituda. Vision Zero jobasynyŋ basty maqsaty - injenerlık, arhitekturalyq jäne tehnologiialyq şeşımderdı qoldanu, sondai-aq jol qozǧalysyna qatysuşylardyŋ jauapkerşılıgın arttyru arqyly kölıktegı ölım men auyr jaraqattardy minimumǧa deiın azaitu.
30 JYLDA 83 MYŊ ADAM NE ÜŞIN QAZA TAPTY?
Qazaqstanda Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı Vision Zero-ny önerkäsıp oryndaryndaǧy jazataiym oqiǧalar men ölımnıŋ aldyn alu üşın 2019 jyly qabyldap, ıske qosqan bolatyn. Qazırgı taŋda joldaǧy ölım oqiǧalaryn azaitu maqsatynda da qoldanylyp jatyr.
Aziza Talaspaeva Vision Zero tūjyrymdamasyn jai ǧana qaǧaz jüzınde qabyldap, qaldyra saluǧa bolmaitynyn alǧa tartyp, būl ärekettı qajet etetın tūjyrym ekenın eskerttı. Mamannyŋ aituynşa, bızde jürgızuşılerdıŋ jailylyǧyna basa män berıledı. Vision Zero-nyŋ atqaratyn jūmystarynyŋ bırı jürgızuşılerdıŋ ǧana emes, sonymen qatar jaiau jürgınşılerdıŋ, mügedek adamdardyŋ, balalardyŋ, qarttardyŋ, sondai-aq qoǧamdyq kölıktı paidalanuşylardyŋ jailylyǧy men qauıpsızdıgıne nazar audaru.
- Bız qazır teŋ qūqyly adamǧa baǧyttalǧan jobalauǧa köşuımız kerek. Jürgızuşıler artyqşylyqtarǧa üirenıp qalǧandyqtan, olarǧa teŋdık qysym siiaqty sezıledı. Oǧan qaramastan zaŋdy küşeitu qajet, - deidı jol qozǧalysyn ūiymdastyruşy.
Statistikalyq mälımetterge süienetın bolsaq, elımızde soŋǧy 6 jylda jol apatynan 13 myŋ 541 adam qaza tapqan. Būl bır şaǧyn qalany joǧaltumen teŋ. Būdan bölek, jyl saiyn jol-kölık oqiǧalarynan 19 myŋnan astam adam mügedek bolyp qaluda.
- Vision Zero-nyŋ jol qauıpsızdıgın ūiymdastyrudyŋ ädettegı täsılınen basty aiyrmaşylyǧy – Vision Zero mäselelerdı şeşude pänaralyq täsıldı alǧa tartady. Mysaly, dästürlı täsılde negızınen kölık injenerlerı men jol polisiiasy ūsynǧan şaralar eskerıledı, al Vision Zero joǧaryda atalǧan mamandardyŋ ǧana emes, densaulyq saqtau mamandarynyŋ, saiasatkerlerdıŋ jäne basqa da müddelı tūlǧalardyŋ pıkırlerın bırıktıredı, - deidı transport injenerı Gauhar Dostanova.
Vision Zero jobasynyŋ eŋ negızgı atqaratyn qyzmetterı: Jaiau jürgınşıler men velosiped joldaryn jaqsartu, qiylystarda qauıpsızdık jüielerın ornatu jäne jol jaryǧyn jaqsartu siiaqty qauıpsız infraqūrylymdyq jol qozǧalysy şeşımderın äzırleu jäne engızu, jol qozǧalysyna qatysuşylardyŋ, sonyŋ ışınde avtokölık jürgızuşılerınıŋ, jaiau jürgınşılerdıŋ jäne velosipedşılerdıŋ habardarlyǧy men jauapkerşılıgın arttyru.
Byltyr Prezident Qasym-Jomart Toqaev Işkı ıster ministrlıgınıŋ keŋeitılgen alqa mäjılısınde qūqyq qorǧau organdaryna jol qauıpsızdıgı deŋgeiın arttyrudy tapsyrǧan edı. Sonda keiıngı üş jylda jylda jol-kölık oqiǧalarynyŋ sany 9 paiyzǧa öskenı, saldarynan 6,5 myŋnan astam azamat qaza tauyp, 55 myŋnan astamy jaraqat alǧany aitylǧan.
Statistikaǧa süiensek, elde 30 jyl ışınde jol-kölık apatynan 83 myŋnan astam adam qaza tapqan. Keiıngı üş jylda Qazaqstan joldaryndaǧy jol-kölık oqiǧalary jyl saiyn ūdaiy 6 paiyzǧa ösumen keledı. Sarapşylardyŋ aituynşa, mūndai apattardyŋ 87 paiyzǧa juyǧy jürgızuşılerdıŋ kınäsınen bolady.
Sol kezde deputat Nauryz Sailaubai būǧan jürgızuşılerdı daiarlau deŋgeiınıŋ tömendıgı, qarapaiym jol qozǧalysy erejelerın bılmeu jäne jürgızuşı kuälıgın beru prosessındegı jemqorlyq sebep bolyp otyrǧanyn aitqan.
- Bırneşe ret emtihan tapsyra almaǧan azamattar amal joqtan mäselenı jeŋıl şeşudıŋ joldaryn ızdeidı. Zaŋdy ainalyp ötuge tyrysady. Älbette, mūnyŋ saldary sybailas jemqorlyqqa alyp keledı. Kölık jürgızu kuälıgın alu qiyndap ketkenı de halyq arasynda narazylyq tuǧyzyp otyr, - degen Nauryz Sailaubai teoriialyq emtihandy «Azamattarǧa arnalǧan ükımet» memleketık korporasiiasy moinyna alǧanyna meŋzep.
«JOL APATY TAǦDYRDYŊ JAZǦANY EMES»
Jol tärtıbıne baǧynbaǧandardy qandai jaza kütıp tūrǧany turaly aita ketsek. Apatqa sebep bolyp, jol jüru qaǧidalaryn būzǧan jaǧdaida 10 AEK aiyppūl salynady. Materialdyq şyǧyn keltırgen bolsa, 6 aiǧa deiıngı merzımde kölık qūralyn basqarudan şekteledı nemese 20 AEK mölşerınde aqşa töleu mındetteledı. Eger de apat barysynda adamdy jaraqattap, densaulyǧyna jeŋıl ziian tigızse, 40 AEK kölemınde aiyppūl töleidı, bolmasa 9 ai kölemınde kölık aidau qūqyǧynan aiyrylady.
Jaza jol apatyn azaitudyŋ jalǧyz joly emes ekenı anyq. Qazırgı taŋda elımızde kölık apatynan bolatyn ölım men auyr jaraqattardyŋ nöldık deŋgeiıne jetuge baǧyttalǧan Vision Zero tūjyrymdamasy jūmys atqaruda.
- Vision Zero-nyŋ mänı – joldaǧy apat saldarynan qaza boludyŋ qalypty jaǧdai men taǧdyrdyŋ jazǧany emes ekendıgın tüsındıru. Sonymen qatar, apattyŋ aldyn aluǧa bolatynyn körsetu, - deidı Vision Zero tūjyrymdamasyna säikes jol qozǧalysyn üilestıru jönındegı maman Aziza Talaspaeva.
Vision Zero jol qozǧalysy qauıpsızdıgı strategiiasy alǧaş ret 1997 jyly Şvesiiada qabyldandy. Ol uaqytta Şvesiiada jol-kölık apat saldarynan jylyna 800-ge juyq adam qaza tapqan bolsa, 2011 jyly 314 adamǧa deiın azaiǧan. 2019 jylǧy mälımet boiynşa ölım körsetkışı 100 adamǧa şaqqanda 2,1 adamǧa deiın tömendegen. 2007 jyldan berı älemnıŋ özge de elderı Vision Zero tūjyrymdamasyn qabyldap, apat qūrbandaryn azaituda. Vision Zero jobasynyŋ basty maqsaty - injenerlık, arhitekturalyq jäne tehnologiialyq şeşımderdı qoldanu, sondai-aq jol qozǧalysyna qatysuşylardyŋ jauapkerşılıgın arttyru arqyly kölıktegı ölım men auyr jaraqattardy minimumǧa deiın azaitu.
30 JYLDA 83 MYŊ ADAM NE ÜŞIN QAZA TAPTY?
Qazaqstanda Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı Vision Zero-ny önerkäsıp oryndaryndaǧy jazataiym oqiǧalar men ölımnıŋ aldyn alu üşın 2019 jyly qabyldap, ıske qosqan bolatyn. Qazırgı taŋda joldaǧy ölım oqiǧalaryn azaitu maqsatynda da qoldanylyp jatyr.
Aziza Talaspaeva Vision Zero tūjyrymdamasyn jai ǧana qaǧaz jüzınde qabyldap, qaldyra saluǧa bolmaitynyn alǧa tartyp, būl ärekettı qajet etetın tūjyrym ekenın eskerttı. Mamannyŋ aituynşa, bızde jürgızuşılerdıŋ jailylyǧyna basa män berıledı. Vision Zero-nyŋ atqaratyn jūmystarynyŋ bırı jürgızuşılerdıŋ ǧana emes, sonymen qatar jaiau jürgınşılerdıŋ, mügedek adamdardyŋ, balalardyŋ, qarttardyŋ, sondai-aq qoǧamdyq kölıktı paidalanuşylardyŋ jailylyǧy men qauıpsızdıgıne nazar audaru.
- Bız qazır teŋ qūqyly adamǧa baǧyttalǧan jobalauǧa köşuımız kerek. Jürgızuşıler artyqşylyqtarǧa üirenıp qalǧandyqtan, olarǧa teŋdık qysym siiaqty sezıledı. Oǧan qaramastan zaŋdy küşeitu qajet, - deidı jol qozǧalysyn ūiymdastyruşy.
Statistikalyq mälımetterge süienetın bolsaq, elımızde soŋǧy 6 jylda jol apatynan 13 myŋ 541 adam qaza tapqan. Būl bır şaǧyn qalany joǧaltumen teŋ. Būdan bölek, jyl saiyn jol-kölık oqiǧalarynan 19 myŋnan astam adam mügedek bolyp qaluda.
- Vision Zero-nyŋ jol qauıpsızdıgın ūiymdastyrudyŋ ädettegı täsılınen basty aiyrmaşylyǧy – Vision Zero mäselelerdı şeşude pänaralyq täsıldı alǧa tartady. Mysaly, dästürlı täsılde negızınen kölık injenerlerı men jol polisiiasy ūsynǧan şaralar eskerıledı, al Vision Zero joǧaryda atalǧan mamandardyŋ ǧana emes, densaulyq saqtau mamandarynyŋ, saiasatkerlerdıŋ jäne basqa da müddelı tūlǧalardyŋ pıkırlerın bırıktıredı, - deidı transport injenerı Gauhar Dostanova.
Vision Zero jobasynyŋ eŋ negızgı atqaratyn qyzmetterı: Jaiau jürgınşıler men velosiped joldaryn jaqsartu, qiylystarda qauıpsızdık jüielerın ornatu jäne jol jaryǧyn jaqsartu siiaqty qauıpsız infraqūrylymdyq jol qozǧalysy şeşımderın äzırleu jäne engızu, jol qozǧalysyna qatysuşylardyŋ, sonyŋ ışınde avtokölık jürgızuşılerınıŋ, jaiau jürgınşılerdıŋ jäne velosipedşılerdıŋ habardarlyǧy men jauapkerşılıgın arttyru.
Byltyr Prezident Qasym-Jomart Toqaev Işkı ıster ministrlıgınıŋ keŋeitılgen alqa mäjılısınde qūqyq qorǧau organdaryna jol qauıpsızdıgı deŋgeiın arttyrudy tapsyrǧan edı. Sonda keiıngı üş jylda jylda jol-kölık oqiǧalarynyŋ sany 9 paiyzǧa öskenı, saldarynan 6,5 myŋnan astam azamat qaza tauyp, 55 myŋnan astamy jaraqat alǧany aitylǧan.
Statistikaǧa süiensek, elde 30 jyl ışınde jol-kölık apatynan 83 myŋnan astam adam qaza tapqan. Keiıngı üş jylda Qazaqstan joldaryndaǧy jol-kölık oqiǧalary jyl saiyn ūdaiy 6 paiyzǧa ösumen keledı. Sarapşylardyŋ aituynşa, mūndai apattardyŋ 87 paiyzǧa juyǧy jürgızuşılerdıŋ kınäsınen bolady.
Sol kezde deputat Nauryz Sailaubai būǧan jürgızuşılerdı daiarlau deŋgeiınıŋ tömendıgı, qarapaiym jol qozǧalysy erejelerın bılmeu jäne jürgızuşı kuälıgın beru prosessındegı jemqorlyq sebep bolyp otyrǧanyn aitqan.
- Bırneşe ret emtihan tapsyra almaǧan azamattar amal joqtan mäselenı jeŋıl şeşudıŋ joldaryn ızdeidı. Zaŋdy ainalyp ötuge tyrysady. Älbette, mūnyŋ saldary sybailas jemqorlyqqa alyp keledı. Kölık jürgızu kuälıgın alu qiyndap ketkenı de halyq arasynda narazylyq tuǧyzyp otyr, - degen Nauryz Sailaubai teoriialyq emtihandy «Azamattarǧa arnalǧan ükımet» memleketık korporasiiasy moinyna alǧanyna meŋzep.
Merei Myrzaǧaliqyzy
Ūqsas jaŋalyqtar
