Elde jol-kólik oqıǵalary jıilep, nebir ókinishti oqıǵalardy jany ashymastan habarlaý, ony sol kúıinde qabyldaý ádetke aınalyp ketti. Máselege úırenshikti oqıǵa retinde qaraýdyń saldarynan adam shoshıtyndaı statıstıka sany ósip keledi. Osynyń aldyn alý úshin mamandar ne deıdi?
Sońǵy kezderi elimizde jan túrshigerlik jol apattary jıiledi. Quqyqtyq statıstıka portalynyń málimetterine súıenetin bolsaq,an jyl basynan beri 2635 jol-kólik apaty tirkelgen. Saldarynan 3334 adam jaraqattanyp, onyń 242-si qaza tapqan. Bul ótken jylǵy alǵashqy úsh aımen salystyrǵanda 53,3 paıyzǵa artyq
ÚIRENShIKTI SEBEPTER – ÓKINISh ÓZEGI
Jol-kólik oqıǵalarynyń negizgi sebebi – jol erejeleriniń saqtalmaýy. Júrgizýshiler tártipke baǵynbaǵandyqtan jáne qaýipsizdik talaptaryna nemquraıly qaraıtyndyqtan bundaı oqıǵalardyń sońy qaıǵyly aıaqtalýda.
Apatqa ákeletin taǵy bir sebep retinde keıbir júrgizýshilerdiń kólik júrgizý kýáligine zańsyz qol jetkizýin aıtsaq bolady. 2023 jyly Antıkor tekseris barysynda osyndaı jaǵdaılardy anyqtaǵandyqtan, júrgizýshi kýáligin alý erejeleri edáýir kúsheıtildi. Máselen, buǵan deıin teorııalyq emtıhandy jeke kompanııalar uıymdastyrǵan bolsa, ózgeristen keıin «Azamattarǵa arnalǵan úkimet» memleketik korporaııasy moınyna aldy.
Taǵy bir ózgeris emtıhanǵa basqa adamnyń kirýine jol bermeý maqsatynda bıometrııalyq tekseris engizildi. Sonymen qatar, emtıhan barysy tolyǵymen kamera arqyly baqylanady. 2 ret emtıhannan qulaǵan úmitker tek 1 aıdan keıin ǵana daıyndalyp qaıtadan tapsyra alady.
Árıne, jol apatynyń sebebi munymen shektelmeıdi. Bul tusta jol sapasyn aıtpaı ketýge bolmaıdy. Máselen, álem boıynsha eń sapaly joldar reıtınginde kósh bastap turǵan Sıngapýr elinde apattan qaza bolatyndar sany az. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetine súıensek, adam ólimi boıynsha 179 eldiń ishinde Sıngapýr 174 orynda tur. Iaǵnı, 100 myń adamǵa shaqqanda qaıtys bolý kórsetkishi 2,1 adamdy quraıdy.
Al jol sapasy boıynsha 190 eldiń ishinde 93 orynǵa jaıǵasqan elimizde bul kórsetkish 12,7 adamǵa teń. Budan jol sapasynyń jaqsy bolýy apattyń jáne onyń saldarynan bolatyn ólim-jitimniń azaıýyna áser etetinin baıqaı alamyz.
AQSAQ INFRAQURYLYM
Transport ınjeneri, qalalyq kólik mamany Gaýhar Dostanovanyń aıtýynsha, jol-kólik oqıǵalarynyń 70 paıyzdan astamy eldi mekenderde oryn alady. Onyń negizgi sebebi – joldyń sapasyzdyǵy men ınfraqurylymnyń jaı-kúıi.
- Jol-kólik oqıǵalarynyń sebepteriniń biri retinde men jaıaý júrginshiler úshin jol ınfraqurylymynyń (jaıaý júrginshiler jolaǵy men belgilerdiń) durys qurylmaýyn aıtar edim. Áriptestermen quqyqtyq statıstıka jáne arnaıy esepke alý organdary portalynyń elordadaǵy jol-kólik oqıǵalary týraly málimetterin saralaı kele, Astanada adam ólimi baıqalatyn jol-kólik oqıǵalarynyń jartysyna jýyǵynda jaıaý júrginshi zardap shegetinin anyqtadyq. Respýblıka boıynsha bul kórsetkish 25 paıyzdy quraıdy, - deıdi maman.
Gaýhar Dostanovanyń aıtýynsha jol qozǵalysy erejelerin buzǵany úshin jaýapkershilik qatańdatylyp, aıyppul somasy ulǵaıtylǵan. Sonymen qatar, kameralardyń kómegimen zań buzýshylyqtardy avtomatty túrde tirkeý engizilgen.
- 15-20 jyl burynǵy kezeńmen salystyrǵanda joldyń sapasyn kóterý baǵytynda ózgerister bar. Halyqaralyq deńgeıdegi kompanııalar jol qurylysyna ınvestıııa salyp jatyr. Onyń dáleli "Nurly Jol" ınfraqurylymdyq damý baǵdarlamasy jáne "Batys Eýropa - Batys Qytaı" halyqaralyq dálizi. Joldardy jóndeý men jańa joldar salý bizge qandaı paıda beredi deıtinderge aıtarym, bul – apat qaýipin tómendetetin joǵary sapaly jol ınfraqurylymyn qalyptastyrýǵa járdemdesedi, - deıdi qalalyq kólik mamany Gaýhar Dostanova.
«JOL APATY TAǴDYRDYŃ JAZǴANY EMES»
Jol tártibine baǵynbaǵandardy qandaı jaza kútip turǵany týraly aıta ketsek. Apatqa sebep bolyp, jol júrý qaǵıdalaryn buzǵan jaǵdaıda 10 AEK aıyppul salynady. Materıaldyq shyǵyn keltirgen bolsa, 6 aıǵa deıingi merzimde kólik quralyn basqarýdan shekteledi nemese 20 AEK mólsherinde aqsha tóleý mindetteledi. Eger de apat barysynda adamdy jaraqattap, densaýlyǵyna jeńil zııan tıgizse, 40 AEK kóleminde aıyppul tóleıdi, bolmasa 9 aı kóleminde kólik aıdaý quqyǵynan aıyrylady.
Jaza jol apatyn azaıtýdyń jalǵyz joly emes ekeni anyq. Qazirgi tańda elimizde kólik apatynan bolatyn ólim men aýyr jaraqattardyń nóldik deńgeıine jetýge baǵyttalǵan Vision Zero tujyrymdamasy jumys atqarýda.
- Vision Zero-nyń máni – joldaǵy apat saldarynan qaza bolýdyń qalypty jaǵdaı men taǵdyrdyń jazǵany emes ekendigin túsindirý. Sonymen qatar, apattyń aldyn alýǵa bolatynyn kórsetý, - deıdi Vision Zero tujyrymdamasyna sáıkes jol qozǵalysyn úılestirý jónindegi maman Azıza Talaspaeva.
Vision Zero jol qozǵalysy qaýipsizdigi strategııasy alǵash ret 1997 jyly Shveııada qabyldandy. Ol ýaqytta Shveııada jol-kólik apat saldarynan jylyna 800-ge jýyq adam qaza tapqan bolsa, 2011 jyly 314 adamǵa deıin azaıǵan. 2019 jylǵy málimet boıynsha ólim kórsetkishi 100 adamǵa shaqqanda 2,1 adamǵa deıin tómendegen. 2007 jyldan beri álemniń ózge de elderi Vision Zero tujyrymdamasyn qabyldap, apat qurbandaryn azaıtýda. Vision Zero jobasynyń basty maqsaty - ınjenerlik, arhıtektýralyq jáne tehnologııalyq sheshimderdi qoldaný, sondaı-aq jol qozǵalysyna qatysýshylardyń jaýapkershiligin arttyrý arqyly kóliktegi ólim men aýyr jaraqattardy mınımýmǵa deıin azaıtý.
30 JYLDA 83 MYŃ ADAM NE ÚShIN QAZA TAPTY?
Qazaqstanda Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi Vision Zero-ny ónerkásip oryndaryndaǵy jazataıym oqıǵalar men ólimniń aldyn alý úshin 2019 jyly qabyldap, iske qosqan bolatyn. Qazirgi tańda joldaǵy ólim oqıǵalaryn azaıtý maqsatynda da qoldanylyp jatyr.
Azıza Talaspaeva Vision Zero tujyrymdamasyn jaı ǵana qaǵaz júzinde qabyldap, qaldyra salýǵa bolmaıtynyn alǵa tartyp, bul áreketti qajet etetin tujyrym ekenin eskertti. Mamannyń aıtýynsha, bizde júrgizýshilerdiń jaılylyǵyna basa mán beriledi. Vision Zero-nyń atqaratyn jumystarynyń biri júrgizýshilerdiń ǵana emes, sonymen qatar jaıaý júrginshilerdiń, múgedek adamdardyń, balalardyń, qarttardyń, sondaı-aq qoǵamdyq kólikti paıdalanýshylardyń jaılylyǵy men qaýipsizdigine nazar aýdarý.
- Biz qazir teń quqyly adamǵa baǵyttalǵan jobalaýǵa kóshýimiz kerek. Júrgizýshiler artyqshylyqtarǵa úırenip qalǵandyqtan, olarǵa teńdik qysym sııaqty seziledi. Oǵan qaramastan zańdy kúsheıtý qajet, - deıdi jol qozǵalysyn uıymdastyrýshy.
Statıstıkalyq málimetterge súıenetin bolsaq, elimizde sońǵy 6 jylda jol apatynan 13 myń 541 adam qaza tapqan. Bul bir shaǵyn qalany joǵaltýmen teń. Budan bólek, jyl saıyn jol-kólik oqıǵalarynan 19 myńnan astam adam múgedek bolyp qalýda.
- Vision Zero-nyń jol qaýipsizdigin uıymdastyrýdyń ádettegi tásilinen basty aıyrmashylyǵy – Vision Zero máselelerdi sheshýde pánaralyq tásildi alǵa tartady. Mysaly, dástúrli tásilde negizinen kólik ınjenerleri men jol polıııasy usynǵan sharalar eskeriledi, al Vision Zero joǵaryda atalǵan mamandardyń ǵana emes, densaýlyq saqtaý mamandarynyń, saıasatkerlerdiń jáne basqa da múddeli tulǵalardyń pikirlerin biriktiredi, - deıdi transport ınjeneri Gaýhar Dostanova.
Vision Zero jobasynyń eń negizgi atqaratyn qyzmetteri: Jaıaý júrginshiler men velosıped joldaryn jaqsartý, qıylystarda qaýipsizdik júıelerin ornatý jáne jol jaryǵyn jaqsartý sııaqty qaýipsiz ınfraqurylymdyq jol qozǵalysy sheshimderin ázirleý jáne engizý, jol qozǵalysyna qatysýshylardyń, sonyń ishinde avtokólik júrgizýshileriniń, jaıaý júrginshilerdiń jáne velosıpedshilerdiń habardarlyǵy men jaýapkershiligin arttyrý.
Byltyr Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Ishki ister mınıstrliginiń keńeıtilgen alqa májilisinde quqyq qorǵaý organdaryna jol qaýipsizdigi deńgeıin arttyrýdy tapsyrǵan edi. Sonda keıingi úsh jylda jylda jol-kólik oqıǵalarynyń sany 9 paıyzǵa óskeni, saldarynan 6,5 myńnan astam azamat qaza taýyp, 55 myńnan astamy jaraqat alǵany aıtylǵan.
Statıstıkaǵa súıensek, elde 30 jyl ishinde jol-kólik apatynan 83 myńnan astam adam qaza tapqan. Keıingi úsh jylda Qazaqstan joldaryndaǵy jol-kólik oqıǵalary jyl saıyn udaıy 6 paıyzǵa ósýmen keledi. Sarapshylardyń aıtýynsha, mundaı apattardyń 87 paıyzǵa jýyǵy júrgizýshilerdiń kinásinen bolady.
Sol kezde depýtat Naýryz Saılaýbaı buǵan júrgizýshilerdi daıarlaý deńgeıiniń tómendigi, qarapaıym jol qozǵalysy erejelerin bilmeý jáne júrgizýshi kýáligin berý proessindegi jemqorlyq sebep bolyp otyrǵanyn aıtqan.
- Birneshe ret emtıhan tapsyra almaǵan azamattar amal joqtan máseleni jeńil sheshýdiń joldaryn izdeıdi. Zańdy aınalyp ótýge tyrysady. Álbette, munyń saldary sybaılas jemqorlyqqa alyp keledi. Kólik júrgizý kýáligin alý qıyndap ketkeni de halyq arasynda narazylyq týǵyzyp otyr, - degen Naýryz Saılaýbaı teorııalyq emtıhandy «Azamattarǵa arnalǵan úkimet» memleketik korporaııasy moınyna alǵanyna meńzep.
Mereı Myrzaǵalıqyzy
