ەرجان قوسبارماقوۆ، ءسۇيىنباي اتىنداعى الماتى وبلىستىق فيلارمونياسىنىڭ باس ديرەكتورى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى:
– ەرجان اعا، ەردىڭ جاسى – 50-گە كەلىپ جاتقانعا ۇقسايسىز. جارتى عاسىر جالپى ەل جاڭاراتىنداي ۋاقىت قوي. وسى ارالىقتا ونەر ادامى بولىپ قالىپتاسىپ، ونەر وردالارىن دا باسقارىپ كوردىڭىز. ەندى بۇگىن ەلگە سىيلى ازاماتسىز، ءسۇيىنباي اتىنداعى الماتى وبلىستىق فيلارمونياسىنىڭ باسشىسى بولىپ وتىرعان جايىڭىز بار. 50 جاس سىزگە نە وي ارتتى؟
– ءبىز «بازاردان قايتىپ كەلە جاتقان» ادامداردىڭ كوشىنە ىلەستىك قوي. پايعامبار جاسىمەن ەسەپتەسەك، سولاي سەكىلدى. قارتايىپ تۇرعانىمىز شامالى شىعار، بىراق، راسىندا، 50 جاستا ەردىڭ ويلاۋى دا وزگەشە بولا ما دەپ قالدىم. ومىرگە دەگەن كوزقاراسىڭ دا وزگەرەدى. بۇرىن ءاتۇستى قيمىلداپ، شالالاۋ بولسا دا، ءىستى تەز-تەز بىتىرۋگە قۇمارتىپ تۇرساق، جىلدان-جىلعا سالماقتانىپ، بايىپپەن ويلاپ شەشەدى ەكەنسىڭ. جالپى، ونەردە جۇرگەن ادامداردىڭ كەلە-كەلە ءومىرى مەن ونەرى بىتە قايناسىپ، تۇتاسىپ كەتەتىندەي. سوڭعى ءۇش جىلدىڭ كولەمىندەگى ىستەگەن ىسىمە قاراپ، وسىنداي توقتامعا كەلدىم. بۇرىن كەي ءىستى ەرتەڭگە قالدىرعىم كەلىپ، بيىل بولماسا، ءتىپتى كەلەسى جىلعا قالار دەپ جايباراقاتتىققا سالسام، بۇگىندە باستالعاندى تياناقتى اياقتاماي، كەلەسى ءىستى قولعا العىم كەلمەيدى. ءتىپتى كەيدە ءوزىمنىڭ قاراماعىمداعى قىزمەتكەرلەرىم «ءسىز بۇل باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋعا تىم از ۋاقىت بەرىپ جاتىرسىز» دەپ شاعىمدانادى. مەن ءۇشىن ول اسىعىس ەمەس، قايتا تەمىردى قىزعان كەزىندە سوققانداي بولىپ كورىنەدى. بۇرىن وزىمە ۇنەمى بىرەۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىندەي كورىنەتىنمىن، ەندى بۇگىن نە ىستەسەم دە، ءوز ءومىرىم، ونەرىم ءۇشىن ەكەنىن تولىق سەزىنەمىن. قازىر ءتىپتى دەمالىستا جۇرسەم دە، جاڭا يدەيا كەلە مە، سونى قولعا الىپ، جۇزەگە اسىرعانشا جانىم جاي تاپپايدى. اقىل توقتاتتىم دەسەم، تۋرا ءبىر جاس كۇنىمدە اقىلىم بولماعانداي ەستىلە مە، دەگەنمەن، شىنىندا، سولاي سەزىنەمىن. بۇرىن جاس كۇنىمىزدە بارلىعىن بىرەۋ ايتىپ تۇراتىنداي كورىنسە، قازىر ءوزىڭنىڭ قاس-قاباعىڭا قاراپ وتىرعان ەلدى كورىپ، وزىڭە قامشى سالادى ەكەنسىڭ. تاعى ءبىر تاڭعالارلىق دۇنيە، ءوز رەپەرتۋارىمدا دا اقىل، ناقىل، وسيەتكە قۇرىلعان تەرمەلەر مەن اندەر كوبەيىپتى. بوس ۋاقىتىم بولا قالعاندا، كىتاپ ىزدەيمىن بىردەن. جاسىمنان كىتاپ تاستامايتىن ادام ەدىم، اسىرەسە پوەزياعا ىنتىقپىن. سونىڭ ىشىندە مۇقاعاليدى قايتالاپ وقۋدان جالىقپايمىن. جازۋشى مۇحتار ماعاۋيننىڭ شىعارمالارىن قۇمارتا وقيمىن. وندا وتكەن عاسىردىڭ 50-60-جىلدارىنداعى قازاقتىڭ ءومىرى كەرەمەت سۋرەتتەلەدى. قازاقى جۇپىنىلىق، كەدەيلىك تۋرالى كوپ وقىدىم الگى اڭگىمەلەردەن. بىراق سوندا دا قازاقتىڭ كوڭىلى باي، جومارتتىعى ەسىپ تۇرادى. جاسىڭدا قوناققا بارعىڭ كەلىپ تۇرسا، قازىر كوبىرەك وڭاشا قالىپ، ويعا شومدىراتىن كىتاپ وقىپ، تولعانعاندى ارتىق كورەتىن بولىپ الادى ەكەنسىڭ.
– اعا، ءوزىڭىز قازاق رۋحانياتىنا قىزمەت ەتىپ، قازاقتىڭ ءداستۇرلى ونەرىنىڭ ءبىر شەتىندە، ءبىر جىرتىعى بولسا، جامايىن، قۇلاپ بارا جاتسا، دەمەيىن، ءبىر كىشكەنتاي شوق كورسەم، ۇرلەيىن دەپ جۇرگەن ازاماتسىز عوي. سوڭعى كەزدەرى قازاقتىڭ قاي ىسىنە ءسۇيسىنىپ، نەسىنە قارنىڭىز اشىپ ءجۇر؟
– كەزىندە قوناەۆ سىندى ارداقتى تۇلعامىز: «قازاقتىڭ ەكى قاسىرەتى بار: ءبىرى – فۋتبول، ەكىنشىسى – كينو»، – دەگەن ەكەن. ەندى بۇگىن مەن سول ەكى قاسىرەتىمىزدىڭ بىرتىندەپ قۋانىش سىيلاۋعا كوشكەنىن ايتا الار ەدىم. سوڭعى كەزدەرى قازاق كينوسىنىڭ قارىشتاپ باسقان قادامى قۋانتتى مەنى، شىنى كەرەك. «جاۋجۇرەك مىڭ بالاعا» قاتارىنان ءۇش رەت باردىم. ءۇش رەتتە دە ەلىم دەگەن وتانسۇيگىشتىك قاسيەتتىڭ جاستاردىڭ بويىندا بارىنا ريزا بولىپ، ءارى ەگىلە جىلاپ قايتتىم. جاس كۇنىمىزدە اۋىلدان قالاعا كەلگەندە ءبىرىنشى بولىپ بالمۇزداق الىپ جەۋگە قۇمارتۋشى ەدىك قوي. ۇستىمىزگە تامىپ كەتەتىنىن بىلسەك تە، سونى الا سالا، ءبىر تالدىڭ استىنا جۇگىرىپ بارىپ، جەيدەمىزدى سىپىرىپ، اعاشقا ءىلىپ، الگىنى باس الماي جەپ الاتىن كەزدەر بولدى. مىنە، «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» مەنى جاس كۇندەگى سول ءبىر قۇشتارلىقپەن قايتا قاۋىشتىردى. قىبىر ەتپەي، كينونى تاماشالاعان جاستاردى كورگەندە ادامعا نەشە ءتۇرلى وي كەلەدى ەكەن. اسىرەسە كينو باستالا سالعان كەزدەگى كەسكىلەسكەن سوعىستى، شايقاستى وتە كەرەمەت تۇسىرگەن. ەگەر وسىنى ءارى قاراي الىپ كەتە الساق، قازاق كينوسىنىڭ بولاشاعى ءسۇيسىنتەرلىك سەكىلدى. باياعىدا قىرعىزدىڭ قاتاعانى مەن قازاقتىڭ ءسۇيىنبايى ايتىسقان كەزدە ورمانحان «اتتەڭ، قاتاعان سەن جەڭىلدىڭ، سەبەبى ءبىر نارسەدەن قاتەلەستىڭ، ات توبەلىندەي قىرعىز قاي كەزدە جىلقىنىڭ تۇگىندەي قازاقتان كوپ بولىپ ەدى» دەگەن ەكەن. ەندى قازىر ءبىز ازبىز، شىنى كەرەك، جارتىمىز ورىستانعانبىز. ءتىپتى سول ورىستانعان قازاقتارىمىزدىڭ ءوزى الگى كينونى كورىپ، كوزدەرىنە جاس العاندارىن دا كوردىم.
– ءسىز عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتەي ءدۇلدۇل ءانشىنىڭ، قازاقتىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ ءىرى ءبىر تۇلعاسىنىڭ شاكىرتىسىز. كەزىندە سىزدەر وسى ءداستۇرلى ونەرگە قالاي قۇشتار بولدىڭىزدار؟ سول قۇشتارلىق بۇگىنگى جاستاردا بار ما؟ الدە ءداستۇرلى انگە كەلۋشىلەر قاتارى سيرەپ بارا ما؟ كەلگەندەردىڭ ءوزىنىڭ قارىم-قابىلەتى، العىرلىعى قانداي؟ جالپى، بۇگىنگى ونەر ادامدارىنىڭ بويىنان نە كورەسىز؟
– بالا كەزىمدە مەنىڭ اتا-انام، مەكتەپ ديرەكتورى، اينالامداعىلار تۇگەل «ەرجان قوسبارماقوۆ جاقسى ءبىر ەكونوميست نە ماتەماتيك بولادى» دەپ ويلادى، مەنى سول بيىكتە ەلەستەتىپ تە قويدى ءتىپتى. بىراق مەنىڭ ەسىل-دەرتىم ونەر ەدى. تەلەديداردان عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتى كورگەن سايىن، «شىركىن، وسىنداي ءانشى بولسام عوي» دەيتىنمىن. بالالىق قوي، اجەمە «سەن مىنا شالعا شىقساڭ، ول كىسى ماعان ءان ۇيرەتەر ەدى» دەيتىنىم ەسىمدە (كۇلدى). مەن ول كەزدە ۇيرەتۋدىڭ باسقا جولىن بىلمەيتىنمىن. تەك بىلەتىنىم، اتام جوق، اجەم جالعىز، سوندىقتان الگى اتاعا تيەر بولسا، مەنىڭ ارمانىم ورىندالار ەدى دەپ ويلايتىنمىن. العاشقىدا تەلەديدارلار ۇلكەن، بىراق ەكرانى الاقانداي عانا بولدى عوي. سوندا اناداي الىپ تۇلعانىڭ شاعىن قوراپ ىشىنە قالاي سىيىپ تۇرعانىنا ەش اقىلىم جەتپەيتىن. ال سول كىسىدەي ءانشى بولامىن دەگەن ارمانىم قول جەتپەستەي، بيىك تاۋداي كورىنەتىن. العاش كورگەن ءانشىم، سول عارەكەڭ ەدى. تاۋ سۋىنداي تاسقىنداتىپ توگىلتۋشى ەدى ءاندى. مەن ءارتىستى سولاي كوردىم، سول قالپىندا سانامدا قالدى. ەندى ونداي كوزبەن ويناپ، بار ىنتى-شىنتىمەن ءان سالعان ءارتىستى كورىپ، قولىنان ءدارىس الۋ دەگەن ارمانعا قول جەتكىزگەندەگى قۋانىشىم مەن باقىتىمدى سوزبەن ايتا المايمىن. ەلباسىمىز «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» اتتى فيلمدە ءوزىنىڭ ۇشقىش بولعىسى كەلگەنىن ايتادى عوي. بىراق ۇشقىش بولمادى، ەلىمىزدىڭ باسشىسى، وندا دا تاۋەلسىز ەلدىڭ باسشىسى بولدى. مەنىڭ ارمانىم ءارتىس بولۋ ەدى، وندا دا جاي ءارتىس ەمەس، وندايلاردى كورىپ تە ءجۇرمىز عوي، قۇر كوپتىڭ ءبىرى بولىپ، ەشتەڭە بىتىرمەي جۇرگەندەردى. نە پاتەر، نە اتاق، نە رەپەرتۋار، نە وتباسىن الىپ جۇرە المايدى، بىراق ءارتىس. مىنە، سوندايلارعا قىنجىلامىن.
– ولار دۇرىس ارمانداي المادى ما سوندا؟
– ارمانداي الدى، بىراق ءوزىن سول ارمانعا دۇرىس قىزمەت ىستەتە المادى. مىسالى، باسشى ءوز قاراماعىنداعىلارعا تاپسىرما بەرىپ، سول يدەياعا جۇمىس ىستەتكىزە الادى عوي. ال الگىندەي ارتىستەر وزىنە-ءوزىن ءدال سولاي جۇمىس ىستەتە المادى، كەي جەردە جاسىقتىق تانىتىپ، كەي جەردە ەرىنىپ، ايتەۋىر، ءوز كوشىن العا سۇيرەي المادى دەر ەدىم. سولارمەن سالىستىرعاندا، شۇكىر، مەنىڭ ارمانىم ورىندالدى دەي الار ەدىم. سودان كەيىن، شىنىن ايتۋ كەرەك، جاقسى اعالاردىڭ تاربيەسىن كوردىم. ەڭ ءبىرىنشى عارەكەڭنەن ءدارىس الدىم. سودان كەيىنگى ۇستازىم دەپ ءسابيت ورازباەۆتى ايتار ەدىم. قايرات بايبوسىنوۆ، جانىبەك كارمەنوۆتەردىڭ قاسىندا جۇردىك. جاي جۇرمەي، ءار قيمىلىن، ءان سالعانىن باقىلاپ، ءوزىم ايتىپ بولسام، الگى كىسىلەردى كورۋ ءۇشىن كورەرمەن جاققا وتەتىنبىز. قاي سوزگە قالاي توقتالدى، داۋىسىن قالاي كوتەردى، كىمگە قالاي قارادى – بارىنە ءمان بەردىك. ول ىزدەنىستىڭ باسى ەكەن. شاكىرتكە ءدارىس بەرۋ دەگەندە كىشكەنتاي كەزدە ديكتانت جازعانداعى قاتەمەن جۇمىستى ەلەستەتەدى ەكەنسىڭ.
– ءومىرىم ونەرىممەن بىتە قايناسىپ، ءبىرتۇتاستانىپ كەتتى دەپ جاتىرسىز عوي. تەك ءوزىڭىز جايلى ەمەس، ءوزىڭىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قوعامنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنىن دە قامتيتىن كىتاپ جازۋ ويىڭىزدا جوق پا؟ ولاي دەيتىنىم، تالاي ونەر ادامىنىڭ ونەگەگە تولى كەرەمەت كىتاپتارىن وقىدىق. ول ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ونەرپازعا وقۋلىقتان گورى، قانشاما اسەر ەتەر ەدى. مىسالى، عارەكەڭمەن قاتار تاعى كىمدەردىڭ كوزىن كوردىڭىز؟
– راس، مۇنداي وي كەلدى ماعان. سەبەبى ونەردە جۇرگەن ادامنىڭ ءومىرى حالىقتىڭ كوز الدىندا. تالاي ادامنىڭ كوزىن كوردىك. مەن ءتىپتى ناۋرىزبەك جىراۋدى دا كوردىم. ول كىسى جىراۋلاردىڭ ىشىندەگى ۇلكەن شايىرى عوي. قاراقالپاقستاندا ءومىر ءسۇردى. سول كورگەن تۇسىمدا پايعامبار جاسىنا جاقىنداپ قالعان كىسى بولاتىن. كونسەرۆاتوريا قابىرعاسىنا كەلىپ، ءدارىس بەردى. جىراۋلىق دەگەن كىتاپ وقىپ، عىلىم سەكىلدى مەڭگەرەتىن دۇنيە ەمەس، تۋمىسىنان بويدا بولاتىن قاسيەت قوي. ءبىز جامبىل بابامىز جايلى «مىڭ ءبىر ءتۇندى» 11 كۇن، 11 ءتۇن جىرلاپتى» دەپ ەستىگەنبىز. قانشاما كىتاپتىق دۇنيە جادىنا قالاي سىيدى، قالاي ساقتالدى بۇگىنگە دەيىن دەپ تاڭعالاتىنمىن. سونداي قابىلەتتى مەن ناۋرىزبەك جىراۋدان كوردىم. ءبىر دۇنيەدەن ەكىنشى دۇنيەگە ءۇزدىكسىز ءوتىپ، كەرەمەت ونەر كورسەتتى. كۇشتىڭ كۇشى، ەسكە ساقتاۋدىڭ دا ەرەكشە ءتۇرى بولماسا، كەز كەلگەننىڭ وعان قۇدىرەتى جەتپەيدى.جۇسەكەڭنىڭ كوزىن كورمەدىم، ءبىر وكىنىشتىسى… دانەش راقىشەۆ اعامىزدى كوردىك. ءبىر قۋاناتىنىم – قازاقتا ۇلى كۇيشىلەردىڭ كوشىن باستاپ كەلە جاتقان رىسباي قابديەۆ اعامىزدى كورۋ باقىتىنا يە بولعانىم. ءارتىس بولعان سوڭ ءبىر-ءبىرىمىزدى گاسترولدەردە ۇشىراتا بەرەمىز عوي، بىراق مەن ونداي ۇشىراتۋدى ايتىپ تۇرعان جوقپىن. استانادا بىردە ول كىسىمەن قوناقۇيدىڭ ءبىر بولمەسىندە ورنالاستىق. وعان دەيىن مەن تەك جىراۋ، جىرشىلار عانا اڭگىمەنىڭ شەبەرى بولىپ كەلەتىن شىعار دەپ ويلايتىنمىن.
سەبەبى كۇيشىلەر ۇندەمەي، ەموتسياسىن، ىشكى سىرىن كوبىنە كۇيمەن بەرەدى عوي. ال وسى كەزدەسۋدە مەن كۇيشىنىڭ دە اڭگىمە، سىرعا، وندا دا جاي اڭگىمە ەمەس، نەبىر تاريحقا بەرگىسىز دۇنيەلەرگە باي بولاتىنىن، توگىلىپ تۇراتىنىن العاش وسى كىسىدەن كورىپ، تاڭعالدىم. ءار كۇيدىڭ تاريحىن ايتقاندا ارقايسىسى – ءبىر اڭىز، ال سونى بىلەتىن الگىندەي جاندار ءتىرى شەجىرە دەرسىز.
سەركە قوجامقۇلوۆتىڭ ەستەلىگىن وقىعانىم بار ەدى بۇرىنىراقتا. ول كىسى دە – قازاق تەاترى ىرگەتاسىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى عوي، شوقتىعى بيىك تۇلعا. سونداي كىسىلەردىڭ ەستەلىگىن وقىپ، ءومىر جولىندا، ونەر جولىندا ۇشىراسقان كىسىلەردى كورىپ، «ءاي، وسىلاردىڭ باسىن قوسىپ، ءبىر ەستەلىك جازسام، قالاي بولار ەكەن» دەگەن وي اراگىدىك كەلەدى. ول ءوزىمىز ءۇشىن عانا ەمەس، بىزدەن كەيىنگى ۇرپاققا قاجەت. سەبەبى وزىمىزدەن كەيىنگى بۋىنعا ءبىز وزىمىزگە دەيىنگى بۋىننىڭ اماناتىن، ءومىرى مەن ونەگەسىن جەتكىزەتىن التىن ارقاۋ بولۋعا ءتيىسپىز. ايتپەسە ەكى ۇرپاقتىڭ اراسى ءۇزىلىپ، تاريحي تەپە-تەڭدىك بۇزىلادى. مەن وسى تاياۋدا ءبىر جاڭا ءاندى بىرەۋدەن قالاپ الدىم. ءان «ءبىزدىڭ ەسكى ءۇي» دەپ اتالادى. ونى قالاۋىمدا دا سىر جاتىر. سەبەبى مەنىڭ ومىرگە كەلگەن، بالا بولىپ ويناپ وسكەن ءۇيىم قاڭىراپ بوس تۇر. بالالىق شاعىمنىڭ كۋاسى بولعان ەسكى ۇيگە بارعانىمدا ەكى كوزىمنەن ەرىكسىز ىستىق جاس توگىلدى. بالا بولىپ اسىر سالىپ ويناپ، تابانىما تىكەن كىرگەن ءتاتتى شاقتار، سونداي-اق تۇرمىستىڭ تارلىعىنان بىردەڭە جەتىسپەي تۇرعان قيىن كەزدەر – بارلىعى سول اۋىلدا سول ۇيدە ءوتتى عوي. مەن ءۇشىن ول – تۇتاس كينو. ستسەناريىن ءومىردىڭ ءوزى جازىپ بەردى. ونىڭ كەيىپكەرى – مەنىڭ اجەم، اپكەم، مەن، اينالامداعى بالا دوستارىم، مۇعالىمدەرىم، سول اۋىلدىڭ شولاق باستىقتارى. سولاردىڭ بارلىعى ەسكى ۇيگە كىرىپ بارعانىمدا كوز الدىمنان كينو بولىپ تىزبەكتەلىپ ءوتتى ءبىر ساتتە. ءوزىمدى-ءوزىم توقتاتا الماي اعىلدىم. سودان كوپ ۇزاماي «ەسكى ءۇي» دەگەن ءان شىعاردىم.
– سوندا ءسىزدىڭ ىشكى سەزىمىڭىزدى ءداپ باسقان اقىن تابىلا كەتتى مە؟
– ءدال بولعاندا دا الگى ولەڭدى مەن ەشكىمگە ارنايى جازدىرعان جوقپىن. تاڭعالاتىنىم دا سول، الگى ولەڭ مەنى بەينە ءبىر بالا كەزىمنەن سىرتىمنان باقىلاي ءجۇرىپ، ولەڭگە اينالدىرىپ، بۇگىن سونى اقىرىن عانا الدىما تاستاي سالعان سياقتى. سودان اقىرىن عانا تاعى دا سىرتىمنان قاراپ، «مىنا كىسىنىڭ رەاكتسياسى قالاي بولار ەكەن» دەگەن سەكىلدى، و، قۇدىرەت! ونەردىڭ، اقىندىقتىڭ قۇدىرەتى دەمەسكە لاج جوق. تاعى ءبىر تاڭعالاتىنىم، اۆتورى – مەن قاتارلى 50-دەگى اقىن ەمەس، مەنىڭ جاسىمنىڭ جارتىسىن دا كورمەگەن جاپ-جاس بالا، بىراق ول 50-دەگى مەنىڭ سەزىمىمدى بەرە الىپ وتىر، 50-دەگى مەن بولىپ تولعانا الىپ وتىر. ءتىپتى اۆتوردىڭ ءوزى سول ولەڭدى تۋدىرعاندا مەن سەكىلدى ونىڭ قاسيەتىن سەزىنبەگەن شىعار، سەبەبى الگى ولەڭدى العاش وقىعاندا قايتا-قايتا باس الماي وقىپ، سەنەسىز بە، ءتورت جارىم ساعات جىلادىم. ەندى وسى انگە كليپ شىعارسام دەگەن ويىم بار. وسى تۇستا ايتا كەتسەم، وسى كۇنگە دەيىن ءالى ءبىر كليپ ءتۇسىرىپ كورمەگەن قازاقتىڭ ءبىرىمىن. بىراق كليپتىڭ بارلىق ستسەناريى مەنىڭ كوكىرەگىمدە سايراپ تۇر.
– جاڭادان بەرى اڭگىمەڭىزدى تىڭداپ وتىرىپ، تۇيگەن ويىم: ادامدى بارشىلىق ەمەس، جوقشىلىق تاربيەلەي مە دەپ قالدىم. ۇلتىمىزدىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن الىپ قاراساق، جاۋگەرشىلىك زاماندى، تالاي اشتىق زاماندى كوردىك. شۇكىر، ناتيجەسى – بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك. بىراق سول اشقۇرساق ءجۇرىپ، بىزگە وسىنشا بايلىق قالدىرعان اتا-بابالارىمىز بىزدەن گورى مىقتىراق بولدى عوي، ايتىڭىزشى؟
– ءيا، دۇرىس ايتاسىز، جوقشىلىق ادامدى كوپ نارسەگە وتە سالماقتى كوزبەن قاراۋعا جەتەلەپ، وزىندە جوققا ۇمتىلدىرادى، ومىرگە قۇشتارلاندىرادى. ءبىر ءۇي عانا ەمەس، ەلدىڭ بارلىعىندا جەتىسپەي جاتقان زاماندا ءومىر سۇردىك قوي، سوندا جوقشىلىق ءبىزدى باۋىرمال ەتتى. اۋىل بويىنشا جالعىز ۇيدە تەلەديدار بولاتىن. الگى ۇيگە اۋىل بولىپ جينالىپ، تەلەديداردان ءتۇرلى باعدارلامالار مەن كونتسەرتتەر قاراپ، ءبىر قازاننان اس ءىشۋشى ەدىك. وعان ول ءۇي يەلەرى ءبىر رەت تە قاباق شىتقانىن كورگەن جوقپىز. سوسىن سول تۇستا اۋىلدا بىرەۋدىڭ بالاسى قالاعا وقۋعا ءتۇسىپ، اراسىندا دەمالىسقا كەلسە، اتا-اناسى ءبىر مالىن سويىپ، اينالاسىن تەگىس ۇيىنە شاقىرىپ، ۇلان-اسىر توي بولىپ كەتەتىن. ول جەردە ستۋدەنت بالا قالادان كورگەن-بىلگەنىن ايتسا، ارتىنان اركىم ءوز ونەرىن ورتاعا سالادى. ول اۋىلداعى اعايىننىڭ ءبىر-بىرىمەن تاتۋلىعىنىڭ، بىرلىگىنىڭ بەلگىسى ەدى. قازىر باي مەن كەدەي دەپ بولىنەمىز عوي. بىراق مەنەن ەگەر «كىم باقىتتى: باي ما الدە كەدەي مە» دەپ سۇراسا، كەدەي باقىتتى دەر ەدىم. نەگە، وندا ەشتەڭە جوق قوي، نەسىنە باقىتتى دەرسىز. ول ءومىردى شىن ءتۇسىنىپ، ءاربىر نارسەگە قۋانا الادى. ناعىز ماڭداي تەرىمەن كەلگەن نان بارىنەن ءتاتتى. بالاسى دا، ايەلى دە، ءوزى دە – بارلىعى ءبىر قازانعا جۇمىس ىستەيدى، ولاردىڭ ۇيىندە ىنتىماق پەن بىرلىك بار. كورشىلەر مەن اعايىن ءبىر شاۋگىم شايدى ءبولىسىپ ىشەدى.
حان سارايىنداي ءۇيى قاڭىراپ بوس تۇراتىن، قىزى شەتەلدە، ۇلى بوتەن ۇيدە تۇراتىن بايدى باقىتتى دەپ كىم ايتادى؟!
ماسەلە تىلدە ەمەس. مەنىڭ اكەم – گەرمانيادا اسكەر قاتارىندا بولعان ادام. سول كىسى – ءبىر اۋىز ورىسشا ءتىل بىلمەي كەتىپ، قازاقشانى ۇمىتىپ كەلگەن ادام (كۇلدى). مۇنىمەن ايتپاعىم، ادام ءتىل بىلمەگەن كۇننىڭ وزىندە شەتەلگە بارىپ، ۇيرەنەدى، مەڭگەرەدى. ادامدى ورتا تاربيەلەيدى. قازىر ونەر ادامدارىنان ءۇش ءتۇرلى ورتا كورەمىن: ءبىر ورتا بار – تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىن ءتۇسىنىپ، سول جولدا ءوزىن، اينالاسىن جۇمىلدىرىپ ءجۇر، ەندى ءبىر ورتا بار، اقشا تابۋ، پايدا كوزدەۋ، سول جولدا ونەرىن بۇلدايدى، تاعى بىرەۋلەر بار، جاي عانا «وسى ورتا جاقسى، وسىلاردى ەل سىيلايدى، وسى توپتا جۇرسەم، جاماناتقا قالماسپىن» دەيتىن. ال، نەگىزى، ەڭ باستىسى، ونەر – حالىقتىكى. حالىقتىڭ الدىنا شىققان ادام وتىرىك ايتپاۋى ءتيىس. ال سول ونەر ادامدارىنىڭ باسىن ءبىر ورتاعا بىرىكتىرىپ، ءبىر ۇجىمدا ۇستاۋ دەگەن ءتىپتى قيىن. سەبەبى ارقايسىسى – ءبىر-ءبىر تۇلعا، ءبىر-ءبىر ونەر ادامى. ولارعا قاتتى قاباق شىتىپ، ۇرسىپ، تىلدەپ ۇستاي المايسىڭ نەمەسە ۇنەمى جالپىلداپ، الدىنا ءتۇسىپ الىپ، جورعالاي بەرە دە المايسىڭ. شىنى كەرەك، ءبىز ونەر ادامدارى ءسال دە بولسا ونەرىمىزدى ەلدىڭ تاماشالاپ، قولداپ، قولپاشتاعانىن قالايتىن جاندارمىز. بالا سەكىلدى دەسەم دە بولادى ونەر ادامدارىن. «وسى ءوزىڭىز كەلىپ ەدىڭىز، اينالا جاپ-جارىق بولىپ كەتتى عوي» دەگەن ءبىر اۋىز سوزگە كوتەرىلىپ، سىزگە ريزاشىلىقپەن قارايدى. قانشاما كۇندىك دايىندىق، قيىندىق دەگەندى ساحناعا شىعىپ، كورەرمەننىڭ ءبىر دۋ قول شاپالاعىنان سوڭ ۇمىتىپ كەتەتىنىمىز دە وتىرىك ەمەس. جالپى، قازاق ءوزى ماقتاعاندى سۇيەتىن، ءبىر اۋىز ماقتان سوزگە كادىمگىدەي مارقايىپ، ورنىندا وتىرا الماي، اينالاسىنداعىلاردى ۇمىتىپ، ازدان سوڭ ەسىن جيعاننان كەيىن ۇيالىپ قالاتىن، سونداي بالا كوڭىل حالىق قوي. سول – ءبىر جاعى، ازداعان كەمشىلىگىمىز، ايتپەسە ىسكەرلىك تە، العىرلىق تا جەتەدى. قاي ءتىلدى بولسىن جەتىك ءارى تەز مەڭگەرەدى: وتكەن عاسىردا ورىسشانى ورىستان ارتىق مەڭگەرگەن قازاق ەندى بۇگىن اعىلشىنشادان ات سۇرىندىرەدى. الىسقا بارماي-اق، ءوزىمنىڭ كەنجەم اعىلشىنشا سايراپ تۇر. ەليتالىق مەكتەپتە وقىعان جوق، كادىمگى قاراپايىم مەكتەپتە وقىپ تا، اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەردى. ايتپەسە مەنەن-اق تۋعان بالا، ءتۇبىمىز – تازا اۋىلدىڭ قازاعى. دەمەك، بۇل – قازاقتىڭ تەگىندە بار العىرلىق، زەرەكتىك.
– ساليقالى سۇحباتىڭىزعا راقمەت.
الاشقا ايتار داتىم
– ەلباسىمىزدىڭ ءوزى دە «شەتەلدە وقىتىپ جاتقان بالالارىمىزدىڭ كوبى قايتپايدى دەيسىڭدەر، سوندا قالاي» دەپ ايتتى عوي. سول شەتەلدە وقىپ جاتقان بالالاردىڭ ىشىندە مىڭنان ونى كەدەي وتباسىنان دەسە، مەن توي جاساپ بەرەر ەدىم. كەدەي بالاسىنىڭ شەتەلگە ءالى اياعى جەتپەي جاتىر. ال بايدىڭ بالالارى شەتەلدە بىزدەگىدەن گورى ەركىن ءومىردى كورەدى، اكە-شەشەسىنىڭ قاداعالاۋى جوق، ەسەسىنە ولاردىڭ «ويباي، بالامنىڭ شەتەلدە قارنى اشىپ قالماسىن» دەگەن قامقورى ەكى ەسە ارتىپ، ارتىنان ەسەپ شوتىنا اياماي اقشا لاقتىرادى. بالا وعان كەرەمەت ءومىر سۇرەدى، سول جەردەن ءۇي ساتىپ الىپ جاتقاندار قانشاما! سوسىن سول جاقتا جۇمىسقا قالماي، نە ىستەيدى؟! كەلگەن سوڭ بۇل جاقتا ءوزى قالاعانداي جالاقىعا جۇمىس تابا المايتىنىن، ءدال سول شەتەلدەگىدەي ءومىر سۇرە المايتىنىن بىلەدى.
اۆتور: ماريام ءابساتتار
