– ونەر يەلەرىنىڭ وزىنە ءتان قالىپتاسۋ ەرەكشەلىكتەرى بولاتىنى بەلگىلى. وسى اسىل ونەرىمىز ءسىزدىڭ بويىڭىزعا قورقىت اتامىزدىڭ ايان بەرۋى ارقىلى دارىعان كورىنەدى…
– ايان بەرگەنى تۋرالى ايتپاي-اق قويايىن. ول قۇپيا بولىپ قالسىن. مەن بەس جاسىمنان دومبىرا تارتقانمىن. ءبىرىنشى سىنىپقا بارعان كەزىمدە دينا نۇرپەيىسوۆانىڭ «اسەم قوڭىر» دەگەن كۇيىن ورىنداعانىمدا مەكتەپ ديرەكتورى، ۇستازدارىم – ءبارى مەنى اسپانعا كوتەرگەنى ەسىمدە. قوبىزدى كەيىن، مەكتەپ بىتىرەر كەزىمدە عانا ۇستادىم. وعان دەيىن دومبىراشى بولىپ، سۇگىر، تاتتىمبەت، توقا اتالارىمىزدىڭ، ارقا ءوڭىرىنىڭ كۇيلەرىن تارتىپ ءجۇردىم. كەيىن مەكتەپ بىتىرەر جىلدارى عانا قوبىزعا اۋەستىگىم ارتتى. بىر جاعىنان ىقىلاس اتامىز مىناۋ سوزاق، سارىسۋ اۋداندارىن جايلاپ، كوپتەگەن كۇيلەر جازعان. قايتىس بولعان، توپىراق بۇيىرعان جەرى – سول سارىسۋ اۋدانى. مىنە، وسىنىڭ ءبارى اسەر ەتتى مە، كەيىن قوبىز ۇستاپ، وسى ونەردى دارىپتەپ ءجۇرمىن. بىراق مەن قولىما قوبىز ۇستاپ، دومبىرادان قول ۇزگەن جوقپىن، ونى زەرتتەپ، قانشاما كۇيشى تۋرالى جازىپ، سونى ارى قاراي دامىتىپ كەلە جاتىرمىن دەسەم بولادى.
– ءبىر كەزدەرى «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنان «قازاقتىڭ 100 كۇيى» اتتى وتە تاعىلىمدى حابار جۇرگىزىپ ەدىڭىز. سول حاباردا كونەدەن جەتكەن كۇيلەرىمىزدىڭ تاريحىنا، تابيعاتىنا قاتىستى قۇندى دا قىزىقتى دەرەكتەر ايتاتىنسىز. سونداي زەرتتەۋلەرىڭىزدى ارنايى كىتاپ ەتىپ باستىرۋ نەمەسە وسى تاقىرىپتا قالىڭ وقىرمانعا ارنالعان سۇبەلى دۇنيەلەر جازۋ قاجەت دەپ ويلامايسىز با؟
– «قازاقتىڭ 100 كۇيى» وسى ونەردىڭ سوڭعى الىپتارىن جازىپ قالدىردى دەسەم بولادى. ويتكەنى ەسىمدەرى جۇرتقا بەلگىسىز، اۋىل-اۋىلداعى، ىزدەۋشىسى جوق كۇيشىلەرگە كوڭىل بولىنبەگەن ۋاقىتتا مەن ەكسپەديتسيا جاسادىم. سەبەبى ەرتەڭ ومىردەن ءوتىپ كەتسە، اسىل مۇرالارىمىزدىڭ ءبارى سولارمەن كەتەرىنە كوزىم جەتتى، بىزگە دەيىن دە سونداي جاعدايلار بولعان. مىنە، وسى ماقساتپەن كۇيشىلەردى ىزدەپ شىقتىم. بۇل – «قازاقتىڭ 100 كۇيىنە» دەيىنگى زەرتتەۋلەرىم، 1997 جىلدان باستالعان ەكسپەديتسيا بولاتىن. سول ەكسپەديتسيا ارقىلى كونەكوز قاريالارىمىزدىڭ ءبىرازىن تاپتىم. «قازاقتىڭ 100 كۇيى» حابارى اشىلعان كەزدە سول اقساقالدارىمىزدىڭ ءبارىن جينادىق. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى – كەزىندە حالىق مويىنداعان مىقتى كۇيشىلەر بولسا، كەيبىرەۋلەرى اۋىلدا قالىپ قويعان، جالپى جۇرتقا بەيتانىس كۇيشىلەر. وسىنىڭ ارقاسىندا داۋلەتبەك سادۋاقاسوۆ، ءالىمحان جۇزباەۆ، بەكسەيىت تۇرسىنبەكوۆ، قابىل، دابىل اجاقاەۆتار سياقتى باسقا دا كوپتەگەن كۇيشىلەرىمىزدىڭ ەسىمدەرى بەلگىلى بولدى. سول باعدارلاما تۋما تالانت يەلەرىنىڭ العاشقى ءارى سوڭعى قاتىسقان باعدارلامالارى بولدى دەسەم، وتىرىك ايتقانىم ەمەس. سول ارقىلى ءبىز «ماڭگىلىك سارىن» كۇي فەستيۆالىن ۇيىمداستىردىق. كۇيلەرى قايتا باسىلىپ، «التىن قورىمىزعا» قوسىلدى. مەن سولاردىڭ ءبارىن نوتاعا ءتۇسىرىپ، كىتاپ دايىنداپ جاتىرمىن. اسىرەسە شەرتپە كۇي دەگەندە، سوزاق ءوڭىرى كوبىرەك ناسيحاتتالعان. مەن وسى ورايدا سارىسۋ اۋدانىنىڭ ناسيحاتتالماي جۇرگەن كۇيشىلەرى تۋرالى «سارىسۋ ساڭلاقتارى» دەگەن سەكىلدى اتپەن كىتاپ شىعارسام، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
– بىزدە كۇي ونەرىنىڭ قۇدىرەتىن جاس ورەندەرىمىزدىڭ ساناسىنا مەكتەپ جاسىنان باستاپ ءسىڭىرۋ، ۇعىندىرۋ جاعى كەمشىن سوعىپ جاتقان سياقتى…
– وتە ورىندى ماسەلە. مەنىڭ ا.جۇبانوۆ اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبىندە ۇستازدىق ەتىپ جاتقانىما ون جىلدان استى. بىزدە كۇيشىلىك ونەر اۋىز ادەبيەتى سەكىلدى بولعان، كۇي تارتىس دەگەن قازىرگىدەي بولماعان. مىسالى، بۇگىندە ەكى جاق كەلىسىپ الىپ، «مەن «بالبىراۋىندى» تارتامىن، سەن ارى قاراي جالعاستىراسىڭ» دەپ ساحناعا شىعا بەرەدى. باياعىداعى كۇي تارتىستىڭ ءجونى بولەك بولعان. XIX عاسىر – كۇيشىلىك ونەر مىقتى دامىعان كەزەڭ. راسىن ايتۋ كەرەك، قازىر ۇساقتالىپ كەتتىك. ىقىلاستىڭ شاكىرتى – جاپپاس قالامباەۆ، داۋلەت مىقتىباەۆ دەگەن كىسىلەر قوبىز تارتىپ، تاسپالارىن قالدىرىپ كەتتى. مەن شاكىرتتەرىمە سول تاسپا بويىنشا ۇيرەتەمىن. سەبەبى بالالاردىڭ بويىنا ەسكى دىبىستار ءسىڭسىن، دارىسىن دەپ ويلايمىن. جالپى، ەستىمەي جاتىپ نوتامەن ۇيرەنگەنگە، كۇيدى نوتامەن شىعارۋعا قارسىمىن. اباي اتامىزدىڭ جاقسى ءسوزى بار عوي: «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي»، – دەگەن. ياعني ەستىمەسە، قۇلاعىنان كىرىپ، بويىن الماسا، بالا سازدى قالاي قابىلدايدى، قالاي ۇعىنادى؟ سوندىقتان دا مەن ەڭ العاش قوبىز دەپ تانىستىرعان كۇننەن باستاپ، وقۋشىلارىمنىڭ بارىنە جاپپاس قالامباەۆ، داۋلەت مىقتىباەۆ، بۇگىندە كوزى ءتىرى سماتاي ۇمبەتباەۆتىڭ تاسپالارىن بەرىپ قويامىن. سولاردى جاتتاپ، ابدەن قالىپتاسادى. مىنە، ءداستۇردى وسىلاي ساقتاۋ كەرەك ەكەندىگىنە كوزىم جەتتى. مەن شاكىرتتەرىمدى وسىلاي تاربيەلەپ جاتىرمىن.
– وسى جاقىندا عانا ءبىر توپ ءداستۇرلى ونەر وكىلدەرى ىقىلاس اتىنداعى ساز اسپاپتارى مۇراجايى جانىنان «ونەر» اتتى حالىق ۋنيۆەرسيتەتىن اشقان ەكەنسىزدەر. وسى قوعامدىق ۇيىمنىڭ ءداستۇرلى ونەردى وركەندەتۋدەگى ورنى، ءمان-ماڭىزى قانداي بولماق؟
– بۇل ۋنيۆەرسيتەت تۋرالى ءار قيلى پىكىرلەر بولدى. ۇلتتىق ونەرىمىزدى دارىپتەپ جۇرگەن نەبىر مايتالماندار جينالدى. كوبىنىڭ پىكىرى «قوردىڭ جۇمىسىن اياعىنان تۇرعىزىپ، ءارى قاراي جۇرگىزۋ ءۇشىن قارجى كەرەك» دەگەنگە سايادى. شىندىعىندا، بارلىعى سول قارجى ماسەلەسىنە كەلىپ توقتالادى. حالىقتىق ۋنيۆەرسيتەت بولعان سوڭ، كىمنىڭ قالتاسىنا قاراپ وتىراسىڭ؟ ونداي زامان جوق قازىر. مەملەكەت نەمەسە قالتالى ازاماتتارىمىز دەمەۋشىلىك جاساسا، بۇل جۇمىستى دوڭگەلەتىپ كەتۋگە بولار ەدى. ءبارى بىردەن بولا سالمايدى، جايلاپ بولا جاتار. ۇلكەن كونتسەرتتەر ۇيىمداستىرۋ، تاسپالار شىعارۋ – ءبارى جوسپاردا بار. وسىلاي ۇلەس قوسپاساق، ءداستۇرلى ونەرىمىزدىڭ جاعدايى جۇرتتىڭ بارىنە ايان عوي. قازىر – ەسترادانىڭ بەلەڭ العان شاعى. ونىڭ قانداي ەسترادا ەكەنىن ءبىلىپ تە جۇرسىزدەر. جالپى، ءىس العا باسادى دەگەن ۇمىتتەمىز.
– قالاي دەگەنمەن دە، «ونەر» ۋنيۆەرسيتەتىن ومىرشەڭ ەتۋدىڭ جولدارى قانداي دەپ ويلايسىز؟
– بۇل رەتتە ءبارى قاراجاتقا كەلىپ تىرەلەدى. مىسالى، تاسپا شىعارۋ ءۇشىن دە، ابىرويلى كونتسەرت بەرۋ ءۇشىن دە قاراجات كەرەك. وسىنداي ىزگى ىستەرىمىزدىڭ ارى قاراي ومىرشەڭ بولىپ، جالعاسىن تابۋى دەمەۋشىلەردىڭ بولۋىنا دا بايلانىستى. مەيلى، مەملەكەت تاراپىنان بولسىن، مەيلى، قالتالى ازاماتتارىمىز بولسىن، كومەكتەسپەسە، بۇل ماسەلە ارى قاراي شەشىمىن تابادى دەپ ايتا المايمىن. ءسوزدىڭ شىندىعى – وسى. ونى نەگە جاسىرۋعا ءتيىسپىز؟!
– وسىدان بىرەر جىل بۇرىن ءوزىڭىزدىڭ مۇرىندىق بولۋىڭىزبەن «ءداستۇرلى مۋزىكانى دامىتۋ قورى» قۇرىلعان بولاتىن. قوردىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى قانداي؟ سونداي-اق ماقسات-مۇددەسى تۇرعىسىنان العاندا، «ونەر» ۋنيۆەرسيتەتى ەكەۋىنىڭ اراسىندا قانداي ساباقتاستىق بار؟
– راسىن ايتۋ كەرەك، قوردىڭ جۇمىسى العا باسپاي جاتىر. ءبىز تەندەرگە تۇستىك. تۇسكەندە دە اۋزى التى قارىس، اتىشۋلى كومپانيالارمەن قارسىلاس بولدىق. قۇدايعا شۇكىر، ءبىراز مارەگە دە جەتتىك، تەك شەشۋشى ايقاستا ازۋلى كومپانيالار جەڭىپ كەتتى. ءبارى اقشاعا كەلىپ تىرەلەدى. قوردىڭ ەسەپشوتىندا اقشا تۇرۋى كەرەك. «ونەر» ۋنيۆەرسيتەتى مەن قوردى بايلانىستىرىپ، ساباقتاستىرىپ جۇمىس ىستەۋگە بولادى. بىراق ناقتى ماقساتتار قويىلعان جوق. نەگىزى، قور وسىدان ەكى جىل بۇرىن قۇرىلعان. تەك كولەمدى ەتىپ پاتريوتتىق اندەردى عانا شىعاردىق. ودان كەيىن البومدار شىعارۋ جوسپاردا بولعان، سوسىن «500 ءان، كۇي جيناۋ كەرەك» دەگەن تاعى ءبىر جوبامىز بولدى، الايدا تەندەرگە ءتۇسىپ، تاعى جەڭىلىپ قالدىق. جەڭگەن كومپانيالاردىڭ نە تىندىرىپ جاتقانى بەلگىسىز. ەل اراسىندا جۇرگەن مىقتى ازاماتتارىمىز «ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ دامۋىنا كومەكتەسەيىن، تۋى ابدەن جىعىلدى عوي» دەپ قول ۇشىن بەرمەسە، بۇل ءىس العا باسپايدى. ۇلتتىق مۋزىكامىز كەزىندە قالاي دۇركىرەپ ەدى؟ مىسالى، تاۋەلسىزدىك الدىق، ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتتى دەپ سۇمدىق بولىپ ءجۇرمىز عوي. بىراق، شىندىعىندا، قايتا كەڭەس وكىمەتى كەزىندە ۇلتتىق مۋزىكامىز جاقسى ناسيحاتتالدى. جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، ماناربەك ەرجانوۆ، عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ، قوبىزشى داۋلەت مىقتىباەۆ، جاپپاس قالامباەۆ – ءبارىنىڭ كۇيتاباقتارى شىقتى. بۇل دەگەن تاماشا ەمەس پە؟! مەنىڭ تاڭعالاتىنىم، كەڭەس وكىمەتى كەزىندە ءدارىپتەلگەن ءداستۇرلى مۋزىكا ەگەمەن ەل بولعاننان كەيىن نەگە قولداۋسىز قالدى؟ بۇل نە جاعداي؟ مۇنىڭ سوڭى قايدا اپارىپ سوعارى بەلگىسىز.
– بەلگىلى كۇيشى قارشىعا احمەدياروۆ اعامىز «كۇي ونەرىن ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتكىزۋ ءۇشىن شەبەر ورىنداۋشىلار تاربيەلەۋ كەرەكتىگىن» ايتقان ەكەن. ءسىزدىڭ شاكىرت تاربيەلەۋگە قانشالىقتى مۇمكىندىگىڭىز بار؟ بولاشاقتا قوبىزشىلار مەكتەبىن اشار ما ەدىڭىز؟
– مەكتەپ اشۋ، ۇستازدىڭ الدىنان ءوتۋ دەگەن تاماشا نارسە عوي. مىسالعا، سۇگىردىڭ اتاقتى كۇيشى ۇستازى – ىقىلاس، دينا اپامىزدىڭ ۇستازى – قۇرمانعازى. قارشىعا اعامىز دۇنيەدەن ەرتە ءوتىپ كەتتى. ول كىسىمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولدىم. ۇلكەن-ۇلكەن ونەر كونتسەرتتەرىندە ساحنالاس بولدىق. اعامىزبەن سونداي بايلانىستا بولعانىم ءۇشىن دە باقىتتىمىن. ول كىسى ماعان كوپ اقىلىن ايتىپ وتىراتىن. مەنىڭ فاريزا ورالباەۆا، ماقپال ماناسباەۆا، كۇمىس نۇسىپبەك دەگەن ءۇش شاكىرتىم بار. قازىر كونسەرۆاتوريادا وقىپ جاتىر. ۇشەۋى دە – اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي تالانتتى جاستار. كوپتەگەن رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق كونكۋرستارعا قاتىسىپ، جەڭىمپاز بولعان. جاستاردان ەكى-ءۇش ەر بالا تاربيەلەپ جاتىرمىن. بولاشاقتارىنان زور ءۇمىت كۇتەمىن.
– ءوزىڭىزدى وكشەلەپ كەلە جاتقان جاس قوبىزشىلاردىڭ ونەرىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟ ولاردىڭ ارتىق-كەم تۇستارى قانداي؟
– ەڭ العاش ەستراداعا ءانىمىز قوسىلدى، بىرتىندەپ دومبىرامىز، سودان كەيىن قوبىزىمىز قوسىلىپ جاتىر. ونىڭ ءوزىن جونىمەن قوسسا، جاستارعا ەشقانداي وكپەم جوق. سەبەبى زامان سولاي. قازىر، ءبىر وكىنىشتىسى، كۇي تارتىپ جۇرگەن جاستار از. سونىمەن قاتار كەيىنگى مامانداردىڭ ساباق بەرۋ ادىستەرى مەنىڭ كوڭىلىمنەن شىقپايدى. ولار داۋلەتتى، جاپپاستى ايتپايدى، باقسىلار تۋرالى مالىمەت بەرمەيدى. ساتىرلاعان نوتانى بالالاردىڭ الدىنا تاستايدى، ولار نوتانى ويناپ شىعادى. ول كۇيدىڭ تاريحىن، كىم تۋرالى ەكەنىن، قالاي شىققانىن ءتۇسىندىرىپ جاتقان ادام جوق. قازىرگى ۇستازدارىمىزدىڭ كەمشىن تۇستارى – وسى. ولارعا قارسىمىن.
وقىتقاننان كەيىن تاريحپەن، ادەبيەتپەن بايلانىستىرىپ وقىتۋ كەرەك. مىسالعا، م. جۇماباەۆتىڭ «قويلىبايدىڭ قوبىزى»، ت.الىمقۇلوۆتىڭ «كەرتولعاۋى»، س.سەيفۋلليننىڭ ىقىلاس تۋرالى جازعاندارى، ءى.جانسۇگىروۆتىڭ «كۇي»، «كۇيشىسى» ءتارىزدى باسقا دا ەڭبەكتەرمەن بالانى جان-جاقتى قىزىقتىرۋعا بولادى. سوندا وقۋشىنىڭ كوزى اشىلادى.
بۇل دەگەن رۋحاني بايلىق قوي. ءوزىڭنىڭ ءبىلىمىڭ بولماسا، تەك قانا دومبىرا، قوبىزبەن الىسقا ۇزاي المايسىڭ. قازىرگى قوبىزشىلارعا كوڭىلىم تولمايتىنى سول، بىرىنشىدەن، تارتاتىن كۇيىنىڭ تاريحىن بىلمەيدى، ەكىنشىدەن، ول كۇيدى كىم جەتكىزگەن، قالاي جەتكەن – ودان مۇلدە حابارسىز. مىسالى، ىقىلاستىڭ بالاسى تۇسىپبەك بولسا، تۇسىپبەكتەن تىكەلەي جەتكىزگەن – داۋلەت مىقتىباەۆ. نەگە تاسپاسىن الىپ تىڭدامايدى؟ «بولماساڭ دا، ۇقساپ باق»، – دەيدى اباي اتامىز. سونىڭ دىبىستارىنا ۇقساتىپ نەگە تارتپايدى؟ سوندا كۇيشىلىك ونەرگە ءتان بۇرىنعى ءداستۇرىمىزدى جوعالتپاس ەدىك. قانشا تىرىسقانىمەن دە، نوتا ءبارىبىر تاسپاداعىداي بولمايدى. سوندىقتان مۇمكىندىك بولسا، جاستار كونسەرۆاتوريا بىتىرگەننەن كەيىن دە ءبىر جەرگە مۇعالىم بولعاندا وسى جاقتارىن ەسكەرسە ەكەن دەيمىن.
– بۇگىندە دومبىرا كۇيلەرىن شىعارىپ جۇرگەن كومپوزيتورلار بارشىلىق، ال قوبىزعا ارناپ كۇي شىعاراتىندار وتە سيرەك. مۇنىڭ سىرى نەدە؟
– اۋىلدان شىققان ءبىردى-ەكىلى تالانتتى كىسى بولماسا، دومبىراعا ارناپ ماردىمدى كۇي شىعارىپ جۇرگەندەر ساناۋلى عانا. ال قوبىز – ءبىتىم-بولمىسى بولەك نارسە. اللا تاعالا XIX عاسىردا كۇيشى، انشىلەرىمىزدى مولىنان توكتى عوي. جەردىڭ بەتى تۋرا قىزعالداقتاي بولدى. سونشاما تالانتتى ادامداردىڭ ورتاسىنان ىقىلاس قانا شىقتى، ياعني قوبىزشىلار ىلۋدە بىرەۋ عانا. قوبىزدىڭ كيەسى وسىندا دەپ ويلايمىن. بۇل جەردە مەن دومبىرانى نەمەسە سىبىزعىنى ەكىنشى ورىنعا قويىپ تۇرعان جوقپىن. ۇشەۋى ءبىر تامىردان ءوربىپ جاتىر. قوبىز ءبارىبىر بۇرىن دامىعان. قورقىت، بابا تۇكتى شاشتى ءازيز بابالارىمىز دا قوبىزشى بولعان، قوبىزى وزىمەن بىرگە جەرلەنگەن دەيدى. دومبىرادا كۇي تارتۋدىڭ جەتى مەكتەبى بار. ال قوبىزدا – جالعىز ىقىلاس قانا. كوردىڭىز بە، مۇنىڭ ءوزى – ويلاندىراتىن جاعداي. نە ارىدا، نە بەرىدە جوق الماعايىپ زاماندا قوبىزشى قايدان تۋسىن؟! جان-جاعىمىزدىڭ ءبارى – كلۋب، جىنويناقتار. كۇي شىعاراتىن ادامدى اللا تاعالا جاراتادى. ول 1000 جىلدا ءبىر تۋا ما، 2000 جىلدا ما، بەلگىسىز… مىسالى، قورقىت پەن ىقىلاستىڭ اراسى 1000 جىل عوي. سول ەكى ارادا كۇي قۇدىرەتىن ولتىرمەي كەلگەن – باقسىلار. اللا تاعالانىڭ قۇدىرەتتىلىگى سوندا، ىقىلاس دۇنيەگە كەلگەندە قوبىز باسقاشا سويلەگەن. كوردىڭىز بە؟ بالكىم، بولاشاقتا ءبىر ىقىلاس دۇنيەگە كەلەر. ءبىز سول ەكى ارانى جالعاستىرۋشى دانەكەرمىز.
– ءبىر-ەكى رەت كۇي شىعارعانىڭىزدى ەستىپ ەدىم. بۇل ناقتى ءبىر جاعدايلارمەن بايلانىستى بولدى ما؟ جالپى، كومپوزيتورلىقپەن ماقساتتى تۇردە اينالىساتىن ويىڭىز جوق پا؟
– جوق. كومپوزيتور بولىپ، كۇي شىعاردىم دەپ ەشكىمگە ايتقان ەمەسپىن. بىراق وزىمشە سارىندارىم بار. «مەنىڭ كۇيىم» دەپ تولىقتىرىپ، حالىققا ۇسىنعىم كەلمەيدى. مەنىڭ تابيعاتىم سولاي، ءوز-ءوزىمدى كورسەتۋدەن اۋلاقپىن. كۇيشىلىك اركىمگە ءار ءتۇرلى بەرىلەدى. زەينەتكەرلىك جاسقا جەتكەندە سۇمدىق كۇيلەر شىعارعاندار دا، ءبىر-اق كۇيمەن اتاقتى بولعاندار دا كەزدەسەدى. مىسالى، ءا.حاسەنوۆتىڭ الدەكىمدەردىڭ 100 كۇيىنە تاتيتىن «قوڭىر» دەگەن ءبىر عانا كۇيى بار…
– ءبىر سۇحباتىڭىزدا ديسكىلەرىڭىزدىڭ ەۋروپادا ساتىلىپ جاتقانىن ايتىپسىز. مۇنىڭ تۇرمىستىق جاعدايىڭىزدى جاقسارتۋعا اسەرى بار ما؟ سول سياقتى، ءوز ەلىمىزدە ونەرىڭىز قانشالىقتى دارەجەدە باعالانىپ ءجۇر؟
– اياعىمنان تاۋسىلىپ، دەمەۋشى تاپپاي جۇرگەن كەزىمدە ءبىر فرانتسۋز الماتىعا كەلدى. ول كەزدە كونسەرۆاتوريادا جۇمىس ىستەيتىنمىن. ارنايى ىزدەپ كەلىپ، ماعان قولداۋ كورسەتكىسى كەلەتىنىن ايتتى. ءسويتىپ، فرانتسۋز جىگىتى ۇستازىم سماتاي ۇمبەتباەۆ ەكەۋمىزدىڭ ديسكىمىزدى پاريجدەن شىعارىپ بەردى. تۇساۋكەسەرىنە باردىق. كەيىن فرانتسۋز جىگىتىمەن كەلىسىپ، ءبىر جىلدان كەيىن «قاراتاۋ شەرتپە كۇيلەرى» دەپ، قابىل، دابىل، بورانقۇل، بەكسەيىت، ءالىمحان ت.ب. كىسىلەردىڭ كۇيلەرىن تاسپا ەتىپ شىعاردىق. پاريجدە ساتىلىپ جاتىر. نورۆەگيادا ۇلكەن جيناققا ەندىم. ازيا حالىقتارىنىڭ ۇلكەن فەستيۆالىنە باردىم، جيناقتارىنا ەندىم. سايدا ەلامانوۆا اپايىمىز مەنىڭ تانىلۋىما كوپ قولداۋ جاسادى. العاشقىدا 1998 جىلى «قاۋىشۋ» دەگەن دەرەكتى فيلمگە تۇسىرگەن. شەتەلدەرگە جول اشىپ بەرگەن دە – سول كىسى. مەن ول كىسىگە قارىزدارمىن. ءبىر وكىنىشتىسى، ەلىمىزدە مۇنداي نارسەلەرگە قول جەتكىزە المايسىڭ. قولداۋ از. ءوز ەلىمىزدە دارىپتەلۋىمىز تومەن. ەشقانداي كونتسەرتتەرگە بارمايمىز، بىرەۋلەر دەمەپ، قولداپ جاتقان جوق. وسىنىڭ ءبارى كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتادى.
– وتكەن جىل ءسىز ءۇشىن قانداي جاڭالىقتارمەن ەستە قالدى؟ كەلەر جىلدان نە كۇتەسىز؟
– مەنىڭ وتكەن جىلعى ەڭ ۇلكەن جاڭالىعىم، باقىتىم: ۇلىم دۇنيەگە كەلدى. ال شىعارماشىلىق جاعىنان ماردىمدى ەشنارسە بولعان جوق. 2010 جىلى «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 كۇيى مەن 1000 ءانىن» شىعارۋدا ەڭبەكتەندىك، سونىڭ ناتيجەسىندە «ماڭگىلىك سارىن» كۇيلەر انتولوگياسىن قۇراستىردىق. ونىڭ ىشىندە، وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، 255 كۇي بار. وسى جۇمىس ناتيجەسىندە ارقا مەن قاراتاۋ كۇيلەرىن، قوبىز كۇيلەرىن ەل ارالاپ، مۇراعاتتان ىزدەپ ءجۇرىپ ءبىر جۇيەگە ءتۇسىردىم. ىزدەسەك، ءالى تالاي اسىل مۇرالارىمىزدى تابۋعا بولادى. جوعارىداعى جوبالار جالعاسىن تابادى دەگەن سەنىمدەمىن.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت.
الاشقا ايتار داتىم…
ءداستۇرلى ونەرىمىزدىڭ كەنجە قالىپ، تۋىنىڭ جىعىلعانى بارىمىزگە ايان. ءداستۇرلى مۋزىكامىزدى قولداۋ، دارىپتەۋ وتە تومەن دەڭگەيدە. باياعىدا ۇلكەن كىسىلەردىڭ حابارلارىن، كوپتەگەن جاقسى باعدارلاما تىڭداۋشى ەدىك. قازىر سولاردىڭ ەشقايسىسى بەرىلمەي كەتتى. ءبىرجان، اقان تۋرالى، ىقىلاس، سۇگىر، قۇرمانعازى جونىندە، ايتا بەرسەڭ، كوپ قوي، مىقتى-مىقتى حابارلار بولۋشى ەدى. قازىر ەسترادادان باسقا تۇك ەستىمەيتىن بولدىق. تەلەديداردى قوسساڭ دا، قانداي مەرەكە بولسا دا – سولار. بىراق جاندى داۋىسپەن ايتىپ جاتقان ەشقايسىسى جوق. ايتەۋىر، اۋىزدارىن جىبىرلاتىپ تۇرادى. كىم كىمدى الداپ جاتقانىن تۇسىنبەيسىڭ. شىنى كەرەك، وسى جاساندىلىقتان شارشادىق. وسى ورايدا ءداستۇرلى ونەرىمىزگە مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلسە، مادەنيەت مينيسترلىگى كوپتەگەن شارا ۇيىمداستىرسا، ءداستۇرلى ونەرىمىز كوشكە ىلەسىپ، العا دامىسا ەكەن دەيمىن.
ساندۋعاش تۇسەن، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ستۋدەنتى، «الاش ايناسى».
